محمود صدری

«نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و منع اشاعه» به ابتکار جمهوری اسلامی و با شعار «انرژی هسته‌ای برای همه، سلاح هسته‌ای برای هیچ‌کس» دیروز در تهران آغاز شد. هدف این کنفرانس که شماری شخصیت‌های خارجی از جمله دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی و وزیران امورخارجه عراق، لبنان، سوریه و عمان نیز در آن شرکت کرده‌اند، ارائه راه‌حل‌هایی برای عاری کردن جهان از سلاح‌های هسته‌ای است.

رییس جمهور و وزیر خارجه ایران در سخنرانی‌های خود در روز اول کنفرانس بر ضرورت توجه به معاهدات بین‌المللی تاکید ورزیده و خواستار جلوگیری از اعمال زور اعضای شورای امنیت سازمان ملل شدند.

سخنرانان عراقی، سوری، عمانی و لبنانی نیز با احتیاط بیشتر، خواستار محوریت سازمان ملل و معاهدات بین‌المللی در حل مناقشه‌های جهانی شدند.

در مجموع فضای کنفرانس تهران آکنده از آرمان برابری‌طلبی در عرصه بین‌المللی بود و سخنرانان ایرانی بهترین راه تحقق این هدف را مهار کردن دامنه نفوذ ایالات متحده و شرکای اروپایی این کشور در شورای امنیت سازمان ملل دانستند.

نگاه اصلاحی به ساختار سازمان ملل، پیشینه‌ای چند ساله‌ دارد و دست کم از سال ۱۹۹۱ تاکنون وارد ادبیات دیپلماتیک جهان شده است. در این دوران دسته‌ای از کشورها مانند ایران خواستار حذف یا تعدیل قاعده وتو در شورای امنیت شده‌اند. استدلال این دسته از کشورها این است که قاعده وتو خلاف قاعده حقوقی برابری کشورهای جهان است و توجیه حقوقی و عقلی ندارد. متقابلا در همین مدت در ایالات متحده نگاه دیگری پدید آمد که البته هنوز به سیاست رسمی تبدیل نشده است. طبق این نگاه، با فروپاشی اتحاد شوروی و تغییر در ترکیب قدرت جهانی جایگاه کشورها عوض شده و به تبع آن می‌بایست ترکیب شورای امنیت هم تغییر کند. یکی از جنبه‌های این نگاه، دلالت بر این دارد که اکنون اقتصاد بر سیاست سایه انداخته است و کشورهایی مانند ژاپن و آلمان شایستگی بیشتری برای حضور در شورای امنیت سازمان ملل را دارند تا روسیه.

این دو نگاه متفاوت به سازمان ملل - یعنی نگاه ایرانی و نگاه آمریکایی - در مسائل هسته‌ای هم بازتاب یافته است.

دولت ایالات متحده معتقد است یا اینگونه وانمود می‌کند که توانایی‌های علمی کشورها در حوزه هسته‌ای، به صورت بالقوه خطر افزایش سلاح‌های هسته‌ای را افزایش می‌دهد. ایران این نظر را نوعی پیشداوری و ابزاری برای حفظ انحصار هسته‌ای می‌داند و با آن مخالف است.

راه‌حلی که ایران از دو دهه پیش تاکنون بر آن تاکید می‌ورزد، دو وجه دارد؛ وجه اول آن، شکستن انحصار قدرت در شورای امنیت یعنی حذف قاعده وتو است و وجه دوم آن خلع سلاح هسته‌ای همگانی است که طبیعتا باید از کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای (آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه، چین، هند، پاکستان و اسرائیل) شروع شود.

کشورهای زیادی در جهان با این پیشنهاد ایران موافقند، اما کشورهای کم‌شماری حاضر شده‌اند به صورت رسمی از این پیشنهاد دفاع کنند. بنابراین در کنفرانس تهران، جمهوری اسلامی در واقع در پی تحقق آرمانی است که حامیان فکری بسیار اما همراهان عملی کم شماری دارد.

اما از آنجا که همه تصمیم‌های بزرگ و مهم جهان معمولا در آغاز راه، همراهان زیادی ندارد، طراحان کنفرانس تهران می‌توانند اقدام خود را گام نخست در راهی طولانی به شمار آورند که شاید رسیدن به مقصد آن در کوتاه مدت نامحتمل باشد، اما امتیاز سبقت در طرح و پیگیری آن می‌تواند موجب پرستیژ سیاسی و دیپلماتیک ایران شود. مطالبه مهمی چون خلع سلاح هسته‌ای در سطح جهان، مطالبه‌ای زودیاب نیست و رسیدن به آن به شکیبایی، دانش و قدرت فراوان نیاز دارد. بنابراین، جمهوری اسلامی و حامیان فکری آن می‌بایست تقویت علمی، سیاسی و اقتصادی خود را مقدمه ضروری تحقق هدف بزرگ خود بدانند.