محمد صادق جنان صفت

ساده کردن مسائل پیچیده اقتصادی و ساده پنداشتن شهروندان و مصرف‌کنندگان، یکی از گرفتاری‌های مدیران و مسوولان بنگاه‌های دولتی و خصوصی ایران است. این گروه از مدیران تصوری غیردقیق از نحوه تصمیم‌گیری و ترجیحات مصرف‌کنندگان دارند و به همین دلیل است که بنگاه تحت مدیریتشان توانایی ماندن در بازار را جز با کمک‌های دولتی پیدا نمی‌کنند. مصرف‌کنندگان سبدی از انواع کالاها را با توجه به سطح درآمدشان تنظیم کرده و اولویت‌های خود را تعیین می‌کنند. در میان ترجیحات مصرف‌کنندگان از هر طبقه و گروه درآمدی «امنیت جان» است؛ به این معنی که برای حفظ جان و سلامتی خود بیشترین هزینه را می‌پردازند و پس از آن است که ترجیحات دیگر قرار می‌گیرد. بر پایه ترجیحات مصرف‌کنندگان است که یک کالا در بازار با اقبال مواجه شده و یک کالا از بازار خارج می‌شود. شاید در یک دوره معین بتوان ترجیح مصرف‌کنندگان را با تبلیغات تغییر داد، اما این مساله در بلندمدت ممکن نیست و نمی‌توان ترجیح مصرف‌کننده را برای همیشه تغییر داد. این مساله را که مصرف‌کنندگان ایرانی با وجود انواع اندرزها و نصیحت‌ها و تبلیغات منفی که آنها را به مصرف نکردن چای خارجی دعوت می‌کند، اما هنوز حاضر نیستند چای داخلی را جایگزین آن کنند، باید در همین حوزه مورد توجه قرار داد.

برای اینکه بتوانیم در این باره به صورت واضح‌تر بحث کنیم، به تازه‌ترین خبری که مدیر یک شرکت هواپیمایی اعلام کرده، برمی‌گردیم. این مدیر گفته است: «سفر با هواپیما به طور عام و سفر با توپولف به طور خاص کاهش یافته است.» این مدیر اما برای اینکه متقاضیان سفر با هواپیما را تشویق به تقاضای موثر کند، تاکید کرده است: «هواپیماهای توپولف به لحاظ ایمنی هیچ تفاوتی با هواپیماهای غربی ندارند» و تصریح کرده است: «توپولف‌ها هواپیماهای بسیار خوبی هستند». شاید این داوری به لحاظ فنی درست باشد، اما واقعیت چیزی است که در ذهن مصرف‌کننده شکل گرفته و موجب گریز او از تقاضای سفر با این نوع هواپیما شده است و تا این ذهنیت وجود دارد، اتفاقی نمی‌افتد.

رویگردانی مصرف‌کنندگان از تقاضا برای سفر با توپولف را می‌توان نمونه‌ای از رفتار آنها درباره انواع کالاها و خدمات دیگر تلقی کرد و برای ایجاد انگیزه در میان آنها برنامه و طرح نو درانداخت. اگر مصرف‌کنندگان ایرانی در شرایطی قرار گیرند که آزادی انتخاب داشته باشند، شاید سازمان تولید و عرضه در ایران با تغییرات بنیادین مواجه شود. شرط بلندمدت برای رویکرد دوباره به سفر با هواپیما در ایران، این است که اطمینان آنها نسبت به مرغوب و ایمن بودن پروازها افزایش یابد. تبلیغات برای کالایی که متقاضیان از آن رویگردان شده‌اند، جای واقعیت‌ها را نمی‌گیرد.