حاشیه‌ای بر گزارش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا

محمود صدری

گزارش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا درباره ایران و تاکید آن بر «توقف تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای» تحولی بزرگ به شمار می‌رود و می‌تواند موجبات کاهش فشار بر جمهوری اسلامی را فراهم کند؛ اما ... در استقبال از این گزارش باید محتاط بود و به جنبه‌های حقوقی و آثار سیاسی و بین‌المللی آن توجه کرد. دستاورد فوری و ملموس گزارش که موجب خرسندی دولت ایران هم شده،‌ این است که دست بوش در ستیزه با جمهوری اسلامی خالی می‌شود و او تا مدت‌ها نمی‌تواند از «ایران اتمی» و «تهدید ایران» سخن بگوید. فایده دوم آن، مجالی است که ایران در حوزه تبلیغاتی و رایزنی با کشورهای جهان، به ویژه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دست خواهد آورد. فایده دیگر این است که همراهان و حامیان بین‌المللی ایران در مواجهه با آمریکا برگ برنده‌ای در اختیار خواهند داشت که به نفع آنها و ایران و به زیان آمریکا و متحدانش خواهد بود.

اما در کنار این دستاوردها، از چند نکته نباید غافل ماند: اول اینکه جمله «ایران برنامه هسته‌ای نظامی خود را در سال ۲۰۰۳ متوقف کرده است»، یک معنای مخالف دارد که بر اجرای چنین کاری تا سال ۲۰۰۳ دلالت دارد.

این صراحت لفظی در گزارش آمریکایی‌ها می‌تواند به «دلالت حقوقی» منتج شود و تکرار آن، منبعی اسنادی و حقوقی برای آمریکا ایجاد کند و این کشور با استناد به آن به بحث «اراده ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای» دامن بزند. حال آنکه ایران در گذشته بارها به صورت رسمی اعلام کرده نه قصد چنین کاری داشته و نه اقدامی کرده است.

نکته دیگر اینکه طبق رویه‌های تصمیم‌گیری در ایالات متحده چنین گزارش‌هایی صرفا «روشن‌کننده راه رییس‌جمهوری» هستند و او الزام قانونی به تمکین در برابر آنها را ندارد. اینکه این موضوع در آمریکا جنجال به پا کرده و مخالفان بوش را به تحرک واداشته است، موضوعی است که به حوزه سیاست داخلی این کشور به ویژه مسائل انتخاباتی مربوط می‌شود و انتقادهای رقیبان دموکرات باعث نمی‌شود که دولت جمهوری‌خواهان در باقی‌مانده عمر خود تحت تاثیر گزارش نهادهای امنیتی رفتار خود را در برابر ایران تغییر دهد. به علاوه گروهی که اکنون در آمریکا منتقدان اصلی سیاست‌های جمهوری‌خواهان در برابر ایران به شمار می‌روند؛ یعنی دموکرات‌ها در زمان حکومت خود موضع سرسختانه‌تری داشته‌اند و آغاز کننده تحریم‌های ایران و عاملان تنها یورش نظامی به ایران (واقعه طبس) همین طیف بوده‌اند و چنانچه بتوانند با بهره‌گیری از این نقطه‌ضعف دولت بوش ریاست جمهوری آمریکا را به دست بگیرند، لزوما در برابر ایران انعطاف نشان نخواهند داد. با توجه به ملاحظات فوق می‌توان حدس زد که گزارش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا به روال فنی و کارشناسی تهیه اما با انگیزه سیاسی منتشر شده و در واقع زمینه‌سازی برای انعطاف احتمالی دولت جمهوری‌خواهان در برابر بازیگران بین‌المللی و ایضا کم کردن عیار خصومت با ایران به منظور جلب افکار عمومی آمریکا و تسهیل مذاکره با کشورهای فعال در پرونده هسته‌ای ایران و احیانا جمهوری اسلامی است.

اگر این فرض را مبنای تحلیل قرار دهیم، از آن این نتیجه حاصل می‌شود که ایران باید در استقبال از این گزارش محتاطانه عمل کند و اگر بنای اعتماد و انعطاف دارد، این کار را با مابه‌ازای مناسب و در خور انجام دهد.

تعجیل در واکنش رسمی به چنین اقدامی روا نیست؛ اما تعللی هم که دموکرات‌های آمریکا آن را به انتظار ایران برای پیروزی آنها و شکست جمهوری‌خواهان تعبیر کنند، افتادن ایران به دام بازی‌های داخلی سیاستمداران آمریکا را به دنبال خواهد داشت. زمان و نحوه واکنش رسمی و عملی ایران به تحولاتی که اکنون در آمریکا جریان دارد، هنری است که دستگاه دیپلماسی باید از خود نشان دهد.