فریدون ارجمند

توریسم سومین صنعت درآمد‌زای دنیا است که بسیاری از کشورها اینک رو به سوی آن آورده‌اند و سعی در ایجاد درآمد از آن طریق دارند. استفاده از صنعت توریسم رو به گسترش است و رشد جهانی این صنعت سالانه بیش از ۵‌درصد است، یعنی نزدیک به دو برابر رشد اقتصاد جهانی.

برخی از کشورهای در حال توسعه، این صنعت را به دلیل مزایای فراوانی که دارد، به عنوان بخش پیشرو انتخاب کرده و به آن تکیه نموده‌اند. تکیه‌بر یک صنعت و ایجاد درآمد از آن، نیازمند پیش‌نیازها و زمینه‌هایی در آن صنعت است که امکان ایجاد درآمد از آن صنعت را برای یک کشور به وجود می‌آورد. به عنوان مثال هر کشوری قادر به ایجاد درآمد نفتی برای خود نیست. تنها کشورهایی همچون ایران هستند که با داشتن سرمایه عظیم نفتی می‌توانند صنعت نفت را تکیه‌گاه اقتصاد خود قرار دهند و یک اقتصاد تک محصول نفتی داشته باشند. نفتی که روزی به پایان راه می‌رسد، اگر به پایان نرسد. نفت منبعی تجدید ناشدنی است که هر چه هم در آن هزینه شود، روزی به اتمام می‌رسد و تا تشکیل دوباره‌اش قرن‌ها طول خواهد کشید.

درباره آثار منفی ناشی از اقتصاد تک محصولی بسیار گفته‌‌اند و درباره زیان‌های اقتصاد نفتی بسیار شنیده‌ایم. در تمامی برنامه‌های توسعه اقتصادی ایران، حداقل پس از انقلاب، محوریت اهداف، رهایی از اقتصاد تک محصولی و جایگزین کردن دلارهای نفتی است. اما اقتصاد ایران به این دلارها معتاد است و اگر دلار نفتی به آن تزریق نشود، دچار تشنج خواهد شد. شیوه ترک اعتیاد مرسوم، کاهش تدریجی مصرف دلار نفتی است، اما افزایش شدید قیمت و خوان نعمت گسترده‌ای که اینک پهن است، وسوسه‌انگیزتر از آن است که اجازه اندیشیدن به رهایی بدهد.

اما ممکن است بتوان با استفاده همزمان از درآمد حاصل از توریسم، نیاز به دلارهای نفتی را کاهش داد یا حداقل از اقتصاد تک‌محصولی گذشت. ایران همانند منابع نفتی از منابع گردشگری عظیمی برخوردار است. پتانسیل ایران در جذب توریسم بسیار بالااست. به طوری که طبق آمار اعلام شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی، ایران به لحاظ جاذبه‌های توریسم، جزو ۱۰‌کشور برتر جهان است؛ بنابراین واضح است که ایران زمینه لازم را برای جذب توریست دارد. اما درآمد حاصل از توریسم در ایران بسیار اندک است. ترکیه که نصف ایران سرمایه طبیعی و سرمایه تاریخی در جذب توریست دارد، ۱۷‌میلیارد دلار در سال ۲۰۰۶ از محل جذب توریست درآمد کسب کرده است. این در حالی است که انتفاع ایران از این محل کمتر از یک میلیارد دلار است. اگر توجه کنیم که درآمد نفتی ایران با قیمت بسیار بالای کنونی نفت چیزی در حدود ۶۰‌میلیارد دلار در سال است، در خواهیم یافت که صنعت توریسم چگونه می‌تواند جای دلار های نفتی را برای ایران پر کند.این تنها درآمد نیست که بهره‌گیری از توریسم را امری سود بخش می‌نماید؛ بلکه صنعت توریسم مزایای دیگری نیز دارد. ورود هر یک نفر توریست به یک کشور به طور متوسط حداقل ۵‌شغل ایجاد می‌کند. این در حالی است که بر حسب برخی از محاسبات، این رقم می‌تواند ۱۰‌شغل نیز باشد. صنعت توریسم به شدت اشتغال‌زا است و در شرایط کنونی ایران می‌تواند به عنوان یک عامل موثر در جهت کاهش بیکاری به مدد اقتصاد بیاید.توریسم نقش پررنگی در توسعه متوازن و توسعه منطقه‌ای دارد. این امر به خصوص برای ایران بسیار روشن است. تنوع آب و هوایی و نیز پراکندگی جاذبه‌های توریستی در کشور می‌تواند متضمن تمرکززدایی و توسعه متوازن برای استان‌های مختلف باشد که یکی از اهداف دولت است. استفاده از مزیت ایران در صنعت توریسم که تقریبا برای همه آشکار است، می‌تواند راه‌های توسعه را به روی ایران باز کند. استفاده از این مزیت نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و منطقی است؛ منطقی از این دست که در نشان دادن توانایی‌ها بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی نکنیم. ترکیه که تا قبل از سال ۲۰۰۰ میلادی در بهره‌گیری از توریسم شرایطی کم‌وبیش شبیه کشور ما را داشته است، توانسته با برنامه‌ریزی منطقی جهش خیره‌کننده‌ای ایجاد کند. طراحی و تدوین استراتژی بلند مدت توریسم در این کشور که یک استرتژی بیست ساله و منتهی به ۲۰۲۰ است و اجرای آن ونیز نگاه ویژه در برنامه‌های میان مدت اقتصادی به صنعت توریسم نتایج مناسبی را برای این کشور و تجربه‌ای روشن برای کشور ما به همراه داشته است. ما که این زمینه‌های گسترش توریسم را داریم، اگر بخواهیم می‌توانیم با برنامه‌ریزی و تداوم، اعتیاد به دلارهای نفتی را از بین ببریم.