دکترجعفر خیرخواهان
گزارش امسال بانک جهانی درباره رتبه‌بندی کشورها بر پایه آسانی کسب و کار، دارای یک سنجه اضافی دیگر نیز هست.

در این سنجه، فاصله هر کشور تا مرز یا نقطه ایده‌آل برای انجام کسب وکار محاسبه شده است. یکی از ایرادات وارده به گزارش رتبه‌بندی کشورها برای آسانی انجام کسب‌وکار این بود که عملکرد هر کشور را «نسبت‌به» عملکرد سایر کشورها می‌سنجید؛ یعنی تنها جایگاه نسبی هر کشور در محیط کسب و کار به دست می‌آمد. به این علت اگر در فاصله دو سال، یک کشور می‌توانست محیط کسب و کار خود را بهبود بخشد، اما سایر کشورها بهبود به نسبت بیشتری می‌یافتند رتبه کشور مربوطه بهتر نمی‌شد و این تلاش و زحمت کشور در آمارهای منتشرشده قابل مشاهده نبود. پس نیاز به سنجه‌ای احساس می‌شد که بهبود کیفیت مطلق و نه نسبی محیط مقررات‌گذاری کسب و کار را نشان دهد. ایراد مرتبط دیگر این بود که جدای از عدم امکان مشاهده روند بهبود طی زمان، امکان قضاوت درباره میزان شکاف و فاصله بین دو کشور در یک مقطع زمانی خاص هم وجود نداشت؛ چون با رتبه‌بندی کشورها تنها معلوم می‌شود که مثلا در سال 2012 ترکیه در رتبه 71 و ایران در رتبه 145 است؛ ولی آیا واقعا به این معنا هست که وضعیت ترکیه دو برابر بهتر از ایران است که البته این گونه نیست.
بنابراین در سال‌های گذشته که رتبه ایران در محیط کسب و کار دائما تنزل می‌یافت مقامات مسوول در این حوزه، این‌گونه در مقام پاسخگویی برمی‌آمدند که ما نیز تلاش خودمان را کرده و محیط کسب و کار را بهبود بخشیده‌ایم؛ اما چه کنیم که برخی کشورها از ما بیشتر تلاش کردند و در نتیجه توانستند در رتبه‌بندی از ما جلو بیفتند. با مشاهده سنجه فاصله تا مرز که از امسال منتشر شده است و سال‌های گذشته از ۲۰۰۵ تاکنون را هم دربرمی‌گیرد، می‌توان دقیقا فهمید که ایران به صورت واقعی و مطلق چه کارنامه‌ای داشته است.
این سنجه به صورت درصدی حساب می‌شود و 100 به معنای بالاترین عملکرد مشاهده شده در هر کدام از ریزشاخص‌ها است. پس فاصله هر کشور با مرز در مقیاس از صفر تا صد بیان می‌شود که صفر به معنای پایین‌ترین عملکرد و 100 هم روی مرز یا نقطه ایده‌آل و کاملا مطلوب محسوب می‌شود. برای مثال کشوری که امتیاز 75 درصد را برای سال 2011 به دست آورده باشد، به این معنا است که 25 درصد از مرزی که با توجه به بهترین عملکرد در بین همه کشورها ساخته شده است، فاصله دارد و اگر در سال 2012 امتیاز این کشور به 80 درصد رسیده باشد، به طور قطع یعنی محیط کسب‌وکار آن بهبود یافته است. به این ترتیب سنجه فاصله تا مرز تکمیل‌کننده رتبه‌بندی آسانی انجام کسب‌وکار است که کشورها را با یکدیگر در یک نقطه از زمان مقایسه می‌کند.با این سنجه مشخص می‌شود که در سال جاری فاصله ایران از مرز و نقطه ایده‌آل 45 درصد است؛ در حالی که فاصله ترکیه 5/35 درصد است یعنی وضعیت ترکیه نزدیک به 10 درصد و نه دو برابر بهتر از ایران است. وضعیت ایران و فاصله تا مرز از سال ابتدایی 2005 که آمارهای مذکور محاسبه شده تا سال جاری در جدول آمده است.به این ترتیب مشخص می‌شود در یک‌سال گذشته که از تابستان پارسال تا تابستان امسال را دربرمی‌گیرد، محیط کسب‌وکار در ایران به میزان یک درصد بهبود پیدا کرده و شکاف ما با نقطه ایده‌آل از 46 به 45 درصد کاهش یافته است. یا اینکه می‌توان فهمید در یک‌سال قبل از آن محیط کسب‌وکار 2/0 درصد افت داشته است و از 2/54 درصد به 54 رسیده است.نکته مهم دیگر اینکه اگر چه کشور ایران در بین 185 کشور جهان رتبه 145 را دارد؛ یعنی در پلکان‌های نسبتا پایین محیط کسب‌وکار قرار می‌گیرد، اما به صورت مطلق که نگاه شود وضعیت‌ ایران از کشور میانه هم بهتر است. پس اگرچه رتبه دریافتی ما (145) از میانگین کشورها که 92 باشد فاصله زیادی دارد، اما فاصله‌ از مرز ایده‌آل کمتر از 50 درصد است (دقیقا 45 درصد با مرز ایده‌آل فاصله داریم).
به این ترتیب مشخص می‌شود که محیط کسب و کار در ایران روند پیوسته افزایشی داشته و در یک دوره هشت ساله به اندازه ۵ درصد بهبود یافته است و از ۵۰ درصد به ۵۵ درصد رسیده است که البته نیمی از این بهبودی (۴/۲ درصد) در فاصله یک سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ رخ داده است.
در اینجا خوب است به برخی از کشورهایی که بیشترین پیشرفت را در کاهش دادن فاصله خود تا مرز داشته‌اند، نگاهی بیندازیم.کشور گرجستان در سال‌های 2005 تا 2012 توانسته است 6/31درصد بهبود یابد که در جایگاه نخست قرار می‌گیرد و همین طور از دیگر کشورهای آّشنای منطقه مصر 3/16 درصد،‌ آذربایجان 9/12 درصد و عربستان 7/10 درصد بهبود یافته‌اند. پنجاهمین کشور در فهرست بهبودی‌ها آلبانی با 3/8 درصد است و البته ایران با 5 درصد بهبود نتوانسته است در بین این 50 کشور نخست جای گیرد.