محمد صادق جنان‌صفت

مسوولان نهادهای تصمیم‌سازی در ایران به دلایل سیاسی داخلی و امنیت ملی علاقه‌مندند ایران در تولید برخی از محصولات کشاورزی به ویژه گندم به خودکفایی کامل دست یابد. این خواسته‌ای است که از همان سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز بر آن اصرار شده و مسوولان کشاورزی همواره از این جهت زیر فشار بوده و هستند. در سال ۱۳۷۹ که ایران ناگزیر به واردات نزدیک به ۶میلیون تن گندم شد، منتقدان دولت وقت با بزرگ‌نمایی این مساله، دولت را وادار به واکنش کردند تا طرح محوری گندم را در سال زراعی بعد در دستور کار قرار دهد.مجری این طرح اتفاقا کسی بود که در ۳سال اخیر بالاترین مقام اجرایی بخش کشاورزی ایران شده است و در هفته‌های گذشته با انتقادهایی مواجه شده که مضمون آن کاهش تولید داخلی گندم و افزایش واردات آن و در نتیجه دور شدن از خودکفایی گندم است.وزیر جهاد کشاورزی در بازدید از یک کارخانه تولید خوراک دام گفته است: «ایران سال آینده به خودکفایی گندم می‌رسد و نیازی به واردات نخواهد داشت.» این درحالی است که مقام‌های دولت فعلی خودکفایی در گندم و حتی صادرات آن را از دستاوردهای دولت تلقی کرده و خواستار توجه به این دستاورد شده بودند.

در حالی چنین بحثی مطرح می‌شود که پیش از آن و در سال‌های پرباران، تولید گندم ایران عموما با مصرف کل برابری کرده یا کمی زیر مصرف بوده است.چرا خودکفایی پایدار و تولید گندم در ایران ناممکن شده است؟ پاسخ به این پرسش را باید در آماری دانست که وزیر جهاد کشاورزی در همین گفت‌و‌گو ارائه کرده و گفته: ۴/۳میلیون هکتار از اراضی زیر کشت گندم، اراضی دیم و ۹/۱میلیون‌ هکتار گندمزار‌های زیر کشت اراضی آبی است. تا وقتی که این نسبت وجود دارد و سطح زیر کشت اراضی دیم نزدیک به ۲برابر اراضی آبی است، انتظار خودکفایی پایدار در گندم، دست‌کم تا زمانی که متوسط عملکرد تولید گندم در ایران فاصله بسیار زیادی با متوسط تولید گندم در جهان دارد، انتظار بیهوده‌ای است. برای اینکه خودکفایی سال قبل در تولید گندم آشکار شود، به سخنان قائم مقام معاونت زراعت این وزارتخانه استناد می‌کنیم و یادآور می‌شویم که او با صراحت گفته بود: «اراضی زیر کشت گندم دیم در سال ۱۳۸۶ حدود ۴میلیون هکتار و اراضی زیر کشت گندم آبی ۵/۲میلیون هکتار بوده است».

خودکفایی دیمی در تولید گندم رویدادی است که در همه نیم قرن گذشته در ایران به ثبت رسیده و هر وقت که باران نیامده، از دست رفته است. اراضی خرد و پراکنده، دهقانان خرده‌پای ساکن در روستاها که میانگین سنی آنها به ۵۰سال رسیده و انگیزه‌ای برای آموزش ندارند، مکانیزه ناقص، نادرست و غیراصولی زراعت و ... از بیماری‌های دیرپای زراعت ایران است و با این متغیرها باید برای خودکفایی در گندم همواره دعا کنیم که باران بیاید.