اگر بخواهیم کارآمدی یک سیستم را در مدیریت اقتصادی بررسی کنیم، کافی است به دو شاخص عمده توجه کنیم. چنانچه یک دولت بتواند موضوع اشتغال و تورم را مدیریت و در یک نقطه متعادل با توجه به مجموعه عوامل حفظ کند، به این مفهوم است که سیستم‌های دیگر نیز عملکرد قابل قبولی دارند. از طرف دیگر در بررسی یک مساله چنانچه به کلیه حقایق و واقعیات موجود پیرامون آن توجه لازم نشود در تحلیل آن به بیراهه خواهیم رفت. در باب تورم چند نکته کلیدی وجود دارد:

۱- از عوامل مهم در رشد تورم، چاپ بدون پشتوانه پول است که به‌رغم تذکرات دلسوزان نظام، متاسفانه طی سال‌های جاری شاهد چنین مقوله‌ای بوده‌ایم. در سال‌های ۷۲ تا ۸۳ حجم نقدینگی کشور از ۲۰ هزار میلیارد تومان به ۶۸ هزار میلیارد تومان رسید. به عبارت دیگر سالانه حدود ۴ هزار میلیارد تومان به صورت میانگین افزایش نقدینگی داشته‌ایم. طی ۸ سال گذشته بنابر گزارش بانک مرکزی این رقم از ۶۸ هزار میلیارد تومان به رقم عجیب ۴۴۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. به این معنی که میانگین سالانه ۴۰ هزار میلیارد تومان افزایش نقدینگی داشته‌ایم. این ارقام واقعا حیرت‌انگیز است. ۲- به‌رغم افزایش حجم پول در سال‌های اخیر و رشد پایین اقتصادی کشور، تورم تا قبل از سال ۹۱ قابل تحمل بود، زیرا به موازات این اتفاق درآمدهای نفتی کشور رشد بی‌سابقه‌ای یافته و به مجموع ۶۰۰ میلیارد دلار در این دوره می‌رسد این موضوع باعث شد کمبود عرضه کالا در مقابل حجم زیاد پول با واردات جبران شود، حجم کالاهای وارداتی طی سال‌های اخیر به رقم ۵۰ تا ۷۰ میلیارد دلار در سال رسید.

۳- همزمان با افزایش حجم نقدینگی و شدت تحریم‌ها دسترسی به منابع ارزی برای واردات کالا به نسبت گذشته کاهش می‌یابد.

۴- طبق موادی از قانون برنامه چهارم و پنجم مقرر شده بود نرخ ارز متناسب با نرخ تورم تعدیل شود. طی سال‌‌های گذشته این امر قانونی که جهت جلوگیری از شوک ارزی و تورم بود، تحقق نیافت. این امر باعث ایجاد جهش ارزی و به دنبال آن تورم فزاینده شد.

۵- منابع هر کشوری می‌تواند به صورت متعادل و منطقی در دو حوزه تولید و مصرف به‌کارگرفته شود، متاسفانه طی سال‌های اخیر عمده درآمدهای نفتی صرف توسعه حوزه مصرف شد. این امر هر چند به صورت موقت رضایت ایجاد می‌کند، ولی در یک چرخه منفی باعث تورم و مالا نارضایتی می‌شود.

۶- تجربه کشور ما و سایر ملل نشان داده است اقتصاد دولتی از کارآیی و بهره‌وری پایین به دلیل تغییرات سریع، عدم ریسک‌پذیری و انتصابات ناشایسته رنج می‌برد.

محمود اسلامیان

عضو هیات رییسه اتاق تهران