محمود اسلامیان*

نوسانات ارزی اخیر را هر گروهی از دیدگاه خود تحلیل و البته طرف مقابل را به بروز چنین حادثه‌ای متهم می‌کند. موضوعی که مقام معظم رهبری در خطبه‌های اخیر نماز جمعه مسوولان را از آن بر حذر داشتند.

هر سیستمی که بتواند دو مقوله را در بروز یک مساله بپذیرد احتمالا قادر خواهد بود آن را تعدیل و مرتفع نماید.

۱- اینکه اساسا وجود مساله را بپذیرد و با پاک کردن صورت آن درصدد سلب مسوولیت از خویش نباشد. به عبارت دیگر قبول مسوولیت در مقابل یک مشکل شرط اولیه برای رهایی از آن است.

۲- به اهل اندیشه و صاحب‌نظران موضوع اجازه اظهارنظر و طرح مساله و بیان راه‌حل‌ها داده شود تا از مجموع بیان ‌نظرات مذکور نظام تصمیم‌گیری بتواند به راه‌حل‌های بهینه دست یابد. ایجاد یک اجماع منطقی ملی در حل یک مساله، بالاترین هنر یک سیستم مدیریتی است.

اینکه ارزش پول ملی در مقابل سایر ارزها چه باید باشد و تاثیرات مثبت و منفی هر تصمیم‌گیری در این باب چگونه است، بحثی است که خارج از حوصله این مقاله است. اما برای بررسی علل بروز شوک ارزی نکاتی مطرح می‌شود.

۱- طی ده سال گذشته تورم کشور دورقمی بوده است. در حالی که به‌رغم تاکید برنامه چهارم و پنجم رشد نرخ ارز حدود ۵/۳ درصد بوده است. این عدم تعادل، شکافی ایجاد کرده که روندها را به سود واردات، مدیریت نموده است. عدم توجه و تعدیل نرخ ارز طی ده سال به‌رغم تاکیدات قانونی در دو برنامه جای سوال دارد.

۲- فرآیند مذکور باعث تضعیف تولید ملی در مقابل واردات شده است. واردات انواع و اقسام کالاها من‌جمله داستان معروف سنگ قبر خود معلول چنین روندی بوده است. علاوه‌بر آن سالانه ۱۰ تا ۱۴ میلیارد دلار واردات قاچاق نیز به علت چنین شرایطی بوده است. واردات غیرمعقول به معنی فروش سرمایه بین نسلی و ایجاد شغل در کشور بیگانه بوده در حالی که به نظر نگارنده موضوع اول کشور اشتغال ملی است.

روند منحنی تورم و نرخ ارز تاثیرات ذکر شده را به عینه به وجود آورده است. دولت با تزریق ارز در بازارها و پاسخ به همه تقاضاها طی سال‌های اخیر توانست به صورت مصنوعی نرخ ارز را در حد مطلوب خویش کنترل نماید. طی سه ماه گذشته به عللی سیستم از تعادل خارج و شرایط جدیدی پیش آمد.

دوستان عزیز در مجلس مخصوصا مرکز پژوهش‌ها کلیه مسوولیت را بر عهده دولت قرار می‌دهند. هرچند می‌توان از عزیزان سوال کرد چرا در مقابل عملی نشدن مفاد برنامه چهارم و پنجم در تعدیل نرخ ارز در مقابل تورم سکوت کردند.

از سوی دیگر دولتمردان مسوول این تلاطم را افراد سودجو و دلالان و برخی عناصر سیاسی مخالف نیز دولت را مسوول این تلاطم دانستند. متاسفانه این نگرش به مفهوم نپذیرفتن مشکل و طبعا گوش ندادن به نظرات دلسوزان و صاحب‌نظران نظام اسلامی است. عمده انرژی همگان به جای تحلیل واقعی از یک مساله صرف تخریب طرف مقابل و سلب مسوولیت از خویش می‌شود. نتیجه حاصله بی‌توجهی به یک روند قابل تحلیل اقتصادی و ارائه راه‌حل‌های غیرواقعی است. وقتی صورت یک مساله به صورت حقیقی و عینی بررسی و مطالعه نشود، چگونه می‌شود انتظار داشت به یک راه‌حل بهینه برسید. از نتایج این نوع تحلیل‌های غیرواقعی به نکات زیر می‌توان اشاره کرد.

۱- به‌رغم قول مسوولان با کمال تاسف نظام چند نرخی همچنان در صحنه اقتصاد کشور ادامه حیات می‌دهد. وجود یک رانت ۴۰۰ تا ۶۰۰ تومان در هر دلار باعث ایجاد یک شبکه فساد گسترده در سیستم‌های مرتبط خواهد شد.

علاوه بر آن عدم دسترسی یکسان تولید و بخش‌های اقتصادی کشور از ارز دولتی نوعی ناامنی و بی‌عدالتی در حوزه اقتصاد ایجاد می‌نماید. حجم این رانت ده برابر بزرگ‌ترین اختلاس مالی کشور است.

۲- سال گذشته بخش قابل توجهی از نیازهای کشور از طریق سیستم صرافی و تبادل پولی از این طریق تامین شده است. سیستم جدید عملا کارآیی این بخش را به حداقل ممکن کاهش داده و به نوعی خود تحریمی محسوب می‌شود.

۳- نظام مقدس اسلامی ایران طی ۳۳سال گذشته با اعتماد و ایمان مردم در مقابل همه حوادث پابرجا مانده است. تصمیماتی غیرواقعی که از ابتدا احتمال ناکامی آن قابل رویت است، این سرمایه عظیم ملی را خدشه‌دار می‌نماید.

مسوولان امانتداران مردم هستند. انتظار مردم برخوردهای عادلانه، منطقی، اثربخش و وعده‌های معقول است. تکرار مصاحبه‌هایی که پس از چند روز عدم تحقق وعده‌های آن عینی می‌شود، زیبنده مسوولان عزیز نیست. توقع همگان از مسوولان محترم بانک مرکزی و وزارت اقتصاد، برخورد منطقی با مسائل است. چشم‌پوشی بر واقعیات موجود جز تعمیق مشکلات نتیجه‌ای دیگر نخواهد داشت. پذیرش نارسایی و اجازه دادن به بیان نظرات و رسیدن به یک راه‌حل معتدل و بهینه که صلاح کشور در آن است، کار پیچیده‌ای نیست. بپذیریم آن که در این کشور زندگی می‌کند و به این آب و خاک و فرهنگ اعتقاد دارد دلسوز میهن اسلامی است. بیایید اعتماد بهترین مردم دنیا را پاس بداریم.

* خزانه‌دار و عضو هیات رییسه اتاق ایران