زهرا کاویانی

طی روزهای گذشته در خبرها آمده بود که تصمیم‌گیران دولتی اعلام کرده‌اند که پرداخت یارانه نقدی یک سیاست دائمی نیست، ... ... بلکه برای دوران گذار از یک نظام ناکارآمد حمایتی به یک نظام کارآمد است و بنابراین این پرداخت باید در آینده متوقف شود. این موضوع در حالی مطرح شده است که رییس‌جمهور محترم در آغاز اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها اعلام کرد که پرداخت یارانه نقدی مخصوص این دولت یا دولت بعدی آن نیست و یک فعالیت ادامه‌دار خواهد بود. بنابراین می‌توان دو حالت را متصور بود. حالت اول آنکه اظهار‌نظری که طی روزهای اخیر صورت گرفته تنها یک اظهارنظر کارشناسی است و ارتباطی با سیاست‌هایی که قرار است از سوی دولت اتخاذ شود، ندارد و حالت دوم آنکه دولت پس از اجرای یک سال از قانون هدفمندی یارانه‌ها و آشنایی با ظرافت‌ها و پیامدهای پرداخت یارانه نقدی، تصمیم به اجرای موقت پرداخت یارانه گرفته است. با این حال فارغ از اینکه این اظهار نظر یک سیاست اجرایی است یا تنها اظهارنظر کارشناسانه، در این مقاله به طور اجمالی به بررسی دائمی یا موقتی بودن پرداخت یارانه نقدی می‌پردازیم.

از دیدگاه کارشناسانه و بررسی علم اقتصاد، بهترین حالت آن است که سیاست پرداخت یارانه نقدی، یک سیاست موقتی و تنها برای عبور از شوک حاصل از افزایش قیمت حامل‌های انرژی باشد. به طوری که افزایش قیمت حامل‌های انرژی آن هم در ابتدای فصل زمستان که مصرف بالای گاز را در پی دارد، شوک قیمتی زیادی را به خانوارها وارد ساخته و باعث ایجاد نارضایتی عمومی می‌شد، در صورتی که پرداخت یارانه نقدی، آن هم پیش از اجرای قانون، تا حدود زیادی توانست ماه‌های اولیه هدفمندی یارانه‌ها را به خوبی مدیریت کند. در این صورت بهترین گزینه آن است که پس از آنکه مردم توانستند با قیمت‌های جدید تطبیق یابند و سبد کالای مصرفی خود را تنظیم کرده و یارانه نقدی دریافت شده را صرف تعویض لوازم خانگی پر مصرف خود کنند، پرداخت یارانه نقدی نیز قطع شود. اما موضوع آن است که این تحلیل‌ها و اجرای چنین سیاستی بدون در نظر گرفتن مسائل اقتصاد سیاسی صورت می‌گیرد.

در حال حاضر بر اساس نتایج آخرین سرشماری در سال ۱۳۸۶ تعداد افراد هر خانوار ایرانی به طور متوسط در مناطق شهری

۸/۳ نفر و در مناطق روستایی ۴/۴ نفر است. بنابراین در صورتی که به طور متوسط تعداد هر خانوار ایرانی را ۴ نفر بدانیم، با در نظر گرفتن ۴۵ هزار تومان یارانه در ماه، ۱۸۰ هزار تومان یارانه به هر خانواده ایرانی پرداخت می‌شود. این مقدار با توجه به افزایش‌های اندکی که در ابتدای سال برای درآمد کارمندان دولت در نظر گرفته می‌شود، مبلغ قابل توجهی محسوب می‌شود که در سال ۱۳۹۰ به درآمد خانوار اضافه شده است. بنابراین حذف این مقدار از درآمدهای خانوار به راحتی امکان پذیر نیست.

به طور کلی از دیدگاه علم اقتصاد سیاسی، هیچ دولتی حاضر به پذیرش بار حذف یارانه‌ها نخواهد بود. نمونه بارز چنین مواردی موضوع یارانه‌هااست که سال‌ها در اقتصاد ایران بوده و مضرات آن برای سیاستمداران و کارشناسان مشخص شده بود، اما به علت مقاومتی که در جامعه در برابر حذف آن وجود داشت، هیچ حزب سیاسی ادعای حذف یارانه‌ها را مطرح نمی‌کرد و سرانجام زمانی که حذف یارانه‌ها تبدیل به یک اضطرار شد، به اجرا گذاشته شد. در چنین شرایطی حذف یارانه نقدی به مراتب پیچیده‌تر و مشکل‌تر است و اتفاقا گمان آن می‌رود که شعارهای انتخاباتی در حول افزایش یارانه نقدی باشد و نه حذف آن. به خصوص آنکه در ابتدا به مردم وعده داده شده که یارانه نقدی یک فرآیند ادامه‌دار خواهد بود.به طور خلاصه می‌توان عنوان داشت که حذف یارانه نقدی در حال حاضر به لحاظ تحلیل‌های اقتصاد سیاسی تقریبا غیر‌ممکن به نظر می‌رسد و کمتر دولتی حاضر به انجام این کار خواهد شد، مگر آنکه بار مالی یارانه‌ها آنقدر زیاد شود که حتی درآمدهای نفتی نیز نتواند آن را پوشش داده و تبدیل به اضطراری دیگر شود. با این حال به نظر می‌رسد که دولت فعلی با توجه به سابقه حذف یارانه حامل‌های انرژی تنها دولتی است که می‌تواند یارانه‌های نقدی را نیز حذف کند. در این صورت باید توجه داشت که موفقیت این طرح مستلزم اطلاع‌رسانی دقیق به مردم است. در این راستا در

صورتی‌که از ابتدا مردم در جریان چالش‌های موجود برای پرداخت یارانه نقدی قرار گیرند و بیان شود که به عنوان مثال تا چه زمان دیگری این یارانه‌ها پرداخت خواهد شد، همراهی بیشتر مردم را نیز در پی داشته و اجرای آن با مقاومت‌های کمتری مواجه خواهد شد.

Zahra.kaviani@gmail.com