زهرا کاویانی

نزدیک به یک ماه است که التهاب مجددا به بازار سکه بازگشته و این بازار را با نوسانات زیادی مواجه کرده است؛ ... ... به طوری که در یک ماه گذشته قیمت هر سکه بهار آزادی طرح جدید از حدود ۴۲۰ هزار تومان تا مرز ۶۴۰ هزار تومان افزایش یافت که به معنی افزایش ۵۲ درصدی قیمت سکه در یک ماه بود. این افزایش قیمت که در ابتدا ناشی از افزایش قیمت جهانی طلا بود در حال حاضر تبدیل به یک حباب داخلی شده؛ به طوری که قیمت سکه در بازار داخلی با قیمت واقعی آن، فاصله گرفته است. به طور کلی قیمت سکه در بازار ایران طی یک فرآیند رقابتی تعیین می‌شود و تقریبا خصوصیاتی شبیه به یک بازار رقابتی دارد. عواملی مانند تورم داخلی و فقدان ابزارهای مالی برای سرمایه‌گذاری نیز باعث شده که هر از چند گاهی این بازار دچار التهاب شود.

در این میان نقش بانک مرکزی نیز قابل توجه و تامل است. به طور کلی بانک مرکزی می‌تواند دو سیاست را در بازار سکه در پیش گیرد. سیاست اول، به صورت عدم دخالت در بازار است؛ به طوری که بانک مرکزی نیز مانند یک فروشنده عادی به عرضه سکه پرداخته و به دنبال کسب سود از این محل باشد. سیاست دیگر نیز، اعمال کنترل در بازار و جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی بوده که به دنبال آن بانک مرکزی در زمان ایجاد حباب در بازار، وارد عمل شده و سکه را به قیمت‌های واقعی که بر اساس قیمت جهانی طلا به دست می‌آید، عرضه می‌کند.

هر کدام از سیاست‌های اتخاذی بانک مرکزی تبعاتی در بازار خواهد داشت؛ اما آنچه مهم است ثبات در سیاست اتخاذ شده از سوی بانک مرکزی است. وجود ثبات در سیاست‌های اتخاذی بانک مرکزی، هزینه مبادله در بازار را کاهش می‌دهد و تصمیم‌گیری برای فعالان اقتصادی را آسان‌تر و کم ریسک تر می‌کند.

در حال حاضر بانک مرکزی مدعی است که سیاست دوم را در دستور کار قرار داده و به دنبال تنظیم بازارهای تحت کنترل خود؛ یعنی بازار سکه و ارز است. اما واکنش‌های این بانک در برهه‌های زمانی خاص نشان از دوگانگی سیاست‌های اجرایی دارد. به طوری که می‌توان گفت این دو گانگی اثرات به مراتب مخرب‌تری از عدم دخالت در بازار خواهد داشت. در این خصوص واکنش بانک مرکزی به حباب ایجاد شده در بازار سکه در روزهای اخیر قابل تامل است. برای درک بیشتر این موضوع نگاهی به وضعیت قیمت سکه در بازار آزاد تهران، قیمت در بانک مرکزی و قیمت واقعی سکه می‌اندازیم.

در روز دوشنبه ۲۱ شهریور ۱۳۹۰ قیمت سکه تمام بهار آزادی طرح جدید در بازار آزاد تهران به مرز ۶۴۰ هزار تومان رسید. این در حالی است که محاسبه قیمت سکه با استفاده از نرخ ارز بازار آزاد در این روز؛ یعنی ۱۲۵۰ تومان و هر اونس طلای جهانی به قیمت ۱۸۴۰ دلار، مقدار ۵۵۲ هزار تومان برای هر سکه بهار آزادی طرح جدید را به دست می‌دهد. اما در همین روز قیمت سکه عرضه شده توسط بانک مرکزی نیز برابر ۶۰۳ هزار تومان بوده است. عرضه سکه با این قیمت از سوی بانک مرکزی این شائبه را ایجاد می‌کند که بانک مرکزی نیز سوار بر موج حباب سکه شده و قصد دارد تا از این میان درآمدهای خود را افزایش دهد. اصولا مشخص نیست که بانک مرکزی بر مبنای چه محاسبه‌ای قیمت ۶۰۳ هزار تومان را برای سکه انتخاب کرده است؛ زیرا اولا باید توجه داشت که نرخ ارز بانک مرکزی در روز مبنای محاسبه این مقاله برابر ۱۰۶۰ تومان بوده است. بر این اساس از آنجایی که از دیدگاه بانک مرکزی ۱۰۶۰ تومان نرخ ارز واقعی است، این بانک نیز باید نرخ ارز رسمی را مبنای محاسبات خود قرار دهد. با این حساب قیمت واقعی سکه ۴۶۸ هزار تومان به دست می‌آید که با احتساب ۴ درصد مالیات باید به قیمت ۴۸۶ هزار تومان توسط بانک مرکزی عرضه شود. یعنی عرضه سکه به قیمت ۶۰۳ هزار تومان، سود ۱۱۷ هزار تومانی را بابت هر سکه برای بانک مرکزی به همراه دارد. اتخاذ چنین سیاستی از سوی بانک مرکزی به این معنا است که اختلاف ایجاد شده بین نرخ ارز رسمی و غیررسمی و همچنین قیمت واقعی سکه و قیمت حبابی در بازار ایران، از حمایت بانک مرکزی نیز برخوردار است و این بانک در پی کسب سودآوری از این محل است. اتخاذ چنین سیاستی از سوی یک نهاد تنظیم‌کننده بازار هرچند به مدت کوتاه، منجر به ثباتی بازار خواهد شد.

به طور کلی یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش ریسک یک اقتصاد ایجاد ثبات در محیط سیاستی است؛ در خصوص بازار سکه نیز، در درجه اول مشخص شدن جایگاه بانک مرکزی در این بازار دارای اهمیت است تا نقش تنظیم‌کنندگی آن. بانک مرکزی باید به طور مشخص تعیین کند که قصد تنظیم‌کنندگی بازار را در جهت حرکت به سمت قیمت‌های واقعی دارد یا در شرایط حبابی بازار، سوار بر موج حبابی شده و به دنبال سود آوری است؟ سیاستی که این روزها از سوی این نهاد تنظیم‌کننده بازار اتخاذ شده و نوعی بی‌اعتمادی را در بازار سکه به وجود آورده است.

Zahra.kaviani@gmail.com