علیرضا کدیور

بورس تهران تنها پس از گذشت یک‌ماه کاری از سال جاری، رفتار دوگانه و متناقضی را از خود به نمایش گذاشته است. در شرایطی که این بورس تا روز ۲۷ فروردین‌ماه با رشد خیره‌کننده ۵/۱۴ درصدی به طور میانگین روزانه یک درصد بازدهی را برای سرمایه‌گذاران رقم زد، پس از روز یادشده در چرخشی معنادار دچار افت ۵/۷ درصدی شد؛ افتی که در عمل به معنای میانگین ۷/۰ درصد زیان روزانه برای فعالان بورس طی ۱۱ روز کاری گذشته است. به بیان دیگر، بورس تهران در حال بازگشت به نقطه آغازین خود در سال جاری است.

رشد و افت هیجانی پیش‌گفته بورس طی این دوره در شرایطی رخ داده که عوامل اصلی اقتصادی تاثیرگذار بر عملکرد شرکت‌های بورسی تا حد زیادی بدون تغییر بوده و افزایش و کاهش قیمت سهام شرکت‌های بورسی تنها تحت تاثیر عوامل سفته‌بازی رخ داده است. در حقیقت تدوین بسته سیاستی- نظارتی بانک مرکزی برای سال۹۰ و رویکرد انبساطی آن، در عمل بورس را به گزینه‌ای سهل‌الوصول برای سفته‌بازان تبدیل کرد (عاملی که توسط معاون اقتصادی بانک مرکزی نیز تایید شده است) و حجم پایین درصد سهام شناور آزاد شرکت‌های بورسی به افزایش هیجان این گروه دامن زد. اما علاوه بر بسته بانک مرکزی، پدیده دیگری که طی دو سال اخیر بورس تهران را دچار تلاطم و نوسان‌های شدید کرده، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و گسترش روزافزون این نهاد تازه تاسیس بورس تهران است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری از ابتدای سال ۸۷ با هدف ایجاد امکانی برای حضور سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای در بازار سرمایه طراحی و راه‌اندازی شدند. هر چند این صندوق‌ها طی مدت یاد شده با اتکا به جهش شاخص‌های بورس، توانستند بازدهی قابل توجهی را نصیب سرمایه‌گذاران کنند؛ اما رویکرد تهاجمی این صندوق‌ها در بازار و اولویت‌دهی به کسب بازدهی به هر نحو ممکن سبب شد در عمل این صندوق‌ها به عاملی فزاینده برای رشد قیمت سهام در روزهای مثبت بازار تبدیل شوند.

به بیان دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دلیل خرید و فروش‌های روزانه، هیجان مضاعفی را به بازار سرمایه‌ تحمیل می‌کردند. اما این عامل فزاینده، اکنون به اسبابی برای سقوط شاخص تبدیل شده است؛ چرا که از یک سو سرمایه‌گذاران حاضر در این صندوق‌ها برای جلوگیری از ذوب شدن بازدهی‌های کسب شده، در حال ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری خود و خروج از بازار هستند و مدیران این صندوق‌ها نیز برای حفظ بازدهی کسب شده و تامین نقدینگی برای پرداخت به سرمایه‌گذاران فراری، مجبور به فروش سهام موجود در صندوق هستند. وضعیتی که شیب نزول قیمت‌ها در بورس را بیش از پیش تشدید می‌کند. نکته قابل توجه در این میان اینکه نمی‌توان انتقادی به مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاران و حتی وجود این ابزار سرمایه‌گذاری وارد کرد، بلکه عامل اصلی بروز چنین رفتارهایی را باید در مکانیزم معاملات سهام در بورس جست‌وجو کرد. مکانیزمی که سرمایه‌گذاران حقیقی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری (به عنوان نمادی دیگر از حقیقی‌ها) را به سمت رفتارهای سوداگرانه، خرید و فروش‌های کوتاه مدت و اتکا بر شایعه‌ به جای تحلیل در معاملات سهام، ترغیب و تشویق می‌کند.