آخرین تلاش‌ها برای شکستن بن‌‌‌‌‌بست احیای برجام
دیپلمات‌‌‌‌‌های اروپایی آخرین تلاش‌هایشان را برای شکستن بن‌‌‌‌‌بست مذاکرات احیای برجام به‌‌‌‌‌کار گرفته‌‌‌‌‌اند و در آخرین پیشنویس ارائه‌شده از سوی جوزپ بورل در مذاکرات اخیر وین نیز این مساله مطرح‌شده است؛ در این رابطه لارنس نورمن در وال‌استریت‌ژورنال نوشت: «دیپلمات‌‌‌‌‌های اتحادیه اروپا امتیاز جدیدی را به تهران پیشنهاد کردهاند که هدف آن پایان‌دادن سریع به تحقیقات سازمان ملل درباره فعالیت‌های هسته‌‌‌‌‌ای گذشته جمهوری‌اسلامی است.»
در ادامه مطلب وال‌استریت‌ژورنال آمده است: «در پیشنویس این پیشنهاد از سوی اتحادیه اروپا، ایران با پرداختن به نگرانی‌های آژانس قبل از اجرایی‌شدن توافق موافقت می‌کند و می‌گوید انتظار می‌رود ایران به سوالات آژانس «با هدف شفاف‌‌‌‌‌سازی» پاسخ دهد.» این پیشنهاد اتحادیه اروپا در حالی مطرح می‌شود که درخواست ایران دررابطه با پایان‌دادن به مساله پادمان و تحقیقات آژانس بینالمللی درباره سه مکان ادعایی یعنی سه سایت ورامین، مریوان و تورقوزآباد یکی از اصلی‌ترین موارد اختلافی باقی‌مانده است. پرونده‌‌‌‌‌ای که یکبار سال۱۳۹۴ و چند‌ماه بعد از امضای توافق برجام با امضای آژانس بسته شد اما دوباره با تلاش‌های بنیامین نتانیاهو، نخست‌‌‌‌‌وزیر سابق رژیم صهیونیستی و مطرح کردن ادعاهای بی‌‌‌‌‌اساس این پرونده بازگشایی و براساس آن نیز خرداد‌ماه سال‌جاری، قطعنامه‌‌‌‌‌ای علیه ایران در شورای‌حکام صادر شد. البته هفته گذشته وال‌استریت‌ژورنال در مطلبی نوشته بود که مقامات اروپا و آمریکا گفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند ایران باید با آژانس بینالمللی انرژی اتمی همکاری کند و تاکید کردهاند که برای خاتمه‌دادن تحقیقات یا تعیین ضربالاجل مشخص برای کار آژانس مداخله نمی‌کنند، اما ظاهرا در حال‌حاضر موضع اروپایی‌‌‌‌‌ها تغییر کرده و می‌خواهند از هیچ تلاشی برای احیای برجام و رفع مشکلات باقی‌مانده دریع نکنند.
بیم و هراس روسی
در این بین میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بینالمللی وین در یک نشست خبری همزمان با آن‌که گفت متن سند احیای برجام تقریبا به‌طور کامل موردتوافق قرار گرفته، افزود: «ایران تنها در مورد چند کلمه از متن، سوالاتی را مطرح کرده و در مورد بقیه متن می‌توان گفت توافق صورت‌گرفته است.» نماینده روسیه نزد سازمان‌های بینالمللی با بیان اینکه متن ارائه‌شده از سوی طرف غربی برای احیای برجام بد نیست، گفت که تقریبا به‌طور کامل بر سر آن توافق صورت‌گرفته‌‌‌‌‌است. به نوشته «ایرنا» وی در عین حال تاکید کرد که همین چند کلمه می‌تواند به مانعی برای توافق بدل شود، همان‌گونه که پیش از این هم در جریان مذاکرات وین رخ داده بود. اولیانوف اضافه کرد: «امیدوارم این اتفاق نیفتد، متن بد نیست و یک سازش بسیار معقول است. این گزینه‌ای است که اصولا همه طرف‌‌‌‌‌ها راضی هستند و در عین حال همه نارضایتی خاصی از برخی مفاد پروژه را تجربه می‌کنند.»
پایان مذاکرات نزدیک است
نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بینالمللی در ادامه گفت‌وگوی خود تشریح کرد که طرفین به پایان مذاکرات رسیده‌‌‌‌‌اند؛ یا شکست یا توافق. اولیانوف با بیان اینکه در آینده هیچ مذاکره طولانی‌مدتی وجود نخواهد داشت، تصریح کرد که ایران ممکن است اصلاحاتی را برای متن نهایی به غرب پیشنهاد کند. نماینده روسیه گفت: «این سومین یا چهارمین متن نهایی توافق است که از ماه مارس (اسفند) به این‌سو به یاد دارم. وضعیت قابل‌درک نیست و ممکن است هفته آینده، حتی اوایل همین هفته ایده بهتری به ذهن طرفین برسد.» واسیلی نبنزیا، معاون وزیر امورخارجه روسیه نیز در رابطه با پیشنویس ارائه‌شده، تاکید کرد این بدان معناست که توافق خوب و مناسب در دسترس است.
نوبت تصمیم آژانس است
همچنین وال‌استریت‌ژورنال در گزارش خود تاکید کرد که بر اساس پیشنویس مطرح‌شده در وین اگر تهران همکاری کند، ایالات‌متحده و سایر طرف‌‌‌‌‌های گفتوگو از شورای‌حکام می‌خواهند که تحقیقات را کنار بگذارند. درواقع اگر همه طرف‌‌‌‌‌های توافق یعنی آمریکا، ایران، آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین با متن پیشنهادی موافقت کنند، آژانس بینالمللی انرژی اتمی را در شرایط دشواری قرار می‌دهد و اجرای توافق تا حد زیادی متکی بر ارزیابی این نهاد از همکاری تهران می‌شود.
ضربالاجل غیررسمی به طرفین؟
حال مهم‌ترین بخش ماجرا این است که در متنی که وال‌استریت‌ژورنال منتشر کرده، دو منبع مطلع از مذاکرات گفتند که اتحادیه اروپا به ایران و سایر طرف‌‌‌‌‌ها گفته است که تا ۱۵اوت (۲۴ مرداد) به متن پاسخ مثبت یا منفی بدهند. هرچند پیشتر بارها ایران اعلام کرده بود که هیچگونه ضرب‌‌‌‌‌الاجلی را درخصوص مذاکرات نخواهد پذیرفت و روز پنج‌شنبه نیز میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بینالمللی واقع در وین، در توییتر نوشت: «وزارت‌خارجه روسیه گفته است که طبق گفته سخنگوی اتحادیه اروپا مشارکت‌‌‌‌‌کنندگان در مذاکرات وین با یک حق‌انتخاب مواجهند. آنها یا باید متن فعلی را بپذیرند یا باید بپذیرند که مذاکرات شکست‌خورده است، اما کمیسیون مشترک برجام به هماهنگکننده اتحادیه اروپا اجازه نداده که چنین اظهاراتی را مطرح کند.» همزمان ایوان نچایف، معاون سخنگوی وزارت‌خارجه روسیه نیز گفت: «طرف روسی تاکید دارد که زبان اولتیماتوم درخصوص مسائل حساس از جمله احیای توافق هسته‌‌‌‌‌ای جواب نخواهد داد.»
پیتر استانو، سخنگوی سرویس اقدامات خارجی اتحادیه اروپا روز سهشنبه در جمع خبرنگاران با اشاره به مذاکرات وین گفته بود: «دیگر فضایی برای مذاکرات باقی نمانده است. ما متن نهایی را در اختیار داریم. حال باید این‌بار تصمیم‌گیری شود. پاسخ «آره یا نه» است. ما از تمامی طرفین انتظار داریم تا بسیار سریع در این‌باره تصمیم‌گیری کنند.» این سخنان استانو در راستای ضرب‌‌‌‌‌الاجلی است که اکنون وال‌استریت‌ژورنال از آن سخن می‌گوید.
ارزیابی در تهران و واشنگتن
این در حالی است که هم ایران و هم آمریکا ارزیابی خود را از پیشنویس ارائه‌شده آغاز کردهاند؛ در این راستا، یک دیپلمات ایرانی گفت: «جمهوری‌اسلامی ایران در حال بررسی پیشنهادهای دریافتی است تا نسبت به تامین خواسته‌‌‌‌‌های خود اطمینان حاصل کند.»
یک دیپلمات ایرانی مطلع از روند مذاکرات در گفتوگو با خبر‌گزاری «ایرنا» گفت: «پیشنهادهای اروپا در صورتی قابل‌قبول است که در موضوعات مختلف از جمله ادعاهای سیاسی مرتبط با مسائل پادمانی، تحریم‌ها و تضمین، برای ایران اطمینان ایجاد کند.» وی ادامه داد: «ایران باید بررسی کند که آیا این پیشنهادها تضمین‌کننده خواسته‌‌‌‌‌های ایران در حوزه‌‌‌‌‌های مختلف از جمله ادعاهای سیاسی مرتبط با مسائل پادمانی، تحریم و تضمین برای پایداری توافق هست و آیا می‌تواند در این موضوعات اطمینان‌آور باشد یا خیر.» همچنین نورنیوز شبکه خبری نزدیک به شورای‌عالی امنیت ملی، در گزارشی که روز پنج‌شنبه منتشر کرد نوشت: «بلافاصله پس از بازگشت هیات مذاکره‌‌‌‌‌کننده ایران از وین، فرآیند بررسی ایدههای طرح‌شده از سوی هماهنگکننده اتحادیه اروپایی در سطح کارشناسی آغاز شده و همچنان ادامه دارد.»
پیشتر اعلام‌شده بود که هیات‌‌‌‌‌های مذاکره‌‌‌‌‌کننده کشورهای حاضر در وین قرار است ایدههای ارائه‌شده از سوی «انریکه مورا» در مورد برخی موضوعات را در پایتخت‌‌‌‌‌ها بررسی کنند. بر اساس گزارش‌های دریافت شده تا روز پنج‌شنبه هنوز جلسه‌‌‌‌‌ای در سطح عالی برای بررسی ایدههای هماهنگکننده اتحادیه اروپایی در تهران تشکیل نشده بود و بر اساس روال معمول پس از اتمام فرآیند بررسی‌‌‌‌‌های کارشناسی، نتایج اولیه برای جمع‌‌‌‌‌بندی نهایی به سطوح تصمیم‌گیری ذی‌ربط ارائه خواهد شد. مقامات ایران روز سهشنبه گفتند که آنها فقط بررسی متن را آغاز کردهاند. در روزهای اخیر ایران تاکید کرده که ممکن است به گفت‌وگوهای بیشتری نیاز باشد. از دیگر سو یک سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا درخصوص پیشنهاد اروپا گفت: «ما متن نهایی پیشنهادی اتحادیه اروپا را به دقت مطالعه می‌کنیم و پاسخ خود را به آنها خواهیم داد.»
یک مقام ارشد آمریکایی نیز گفت که واشنگتن می‌خواهد شاهد حل و فصل تحقیقات آژانس بینالمللی انرژی اتمی باشد. این مقام افزود: «تنها راه برای تحقق این امر این است که ایران اطلاعات موردنیاز را در اختیار آژانس قرار دهد. این موضع ماست، صرف‌نظر از اینکه در متن تفاهم بیاید یا در جای دیگر.»
همچنین ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا در یک کنفرانس خبری در پاسخ به اینکه چه توضیحی می‌تواند درباره وضع فعلی احیای توافق هسته‌‌‌‌‌ای ارائه دهد و آیا می‌توان انتظار پاسخی سریع به پیشنهاد اتحادیه اروپا برای احیای توافق را داشت یا نه، گفت: «ما و اروپایی‌‌‌‌‌ها به وضوح نشان داده‌‌‌‌‌ایم که آماده نهایی و اجرایی‌کردن فوری توافق مذاکره شده در وین برای بازگشتی دوجانبه به اجرای کامل برجام هستیم، اما برای اینکه این اتفاق بیفتد، ایران باید تصمیم بگیرد که خواسته‌‌‌‌‌های اضافی فرابرجامی را کنار بگذارد.» به گزارش «ایسنا» وی افزود: «به اتفاق متحدان و شرکایمان در حال آماده‌شدن برای هر دو سناریو هستیم، هم سناریویی که بازگشت دوجانبه به برجام در آن وجود دارد و هم سناریویی که در آن از بازگشت دوجانبه به برجام خبری نیست.»
اروپا و آمریکا با یکدیگر هماهنگ هستند
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در پاسخ به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره تلاش‌های جدید اروپا برای احیای برجام که وال‌استریت‌ژورنال از آن خبر داد، گفت: «تلاش جدید اتحادیه اروپا با هماهنگی آمریکا و بعد از سفر جو بایدن به خاورمیانه آغاز شد، یعنی زمانی‌که بایدن اعلام کرد آمریکا مصمم است همچنان در مسیر دیپلماسی بماند و برجام را به هر طریقی ولو فشار دیپلماتیک احیا کند، بروکسل و واشنگتن این مسیر جدید را طراحی کردند.» به گفته این کارشناس در این مسیر جدید همان‌گونه که در خبرها نیز آمده از ایران خواسته‌‌‌‌‌اند موافقت خود را با بسته پیشنهادی اعلام کند.
قهرمانپور با اشاره به اینکه طرف غربی، زمانی را به‌عنوان ضربالاجل تعیین کرده است، گفت: «این مساله بیانگر آن است که آمریکا و اروپا می‌خواهند مسیر فشار دیپلماتیک برای احیای برجام را با سرعت بیشتری ادامه دهند.» این کارشناس در پاسخ به اینکه آیا پیشنهاد جدید وال‌استریت‌ژورنال می‌تواند منجر به احیای برجام شود یا خیر، توضیح داد: «این مساله به تصمیم‌گیری در تهران بستگی دارد و اینکه آیا دغدغه‌‌‌‌‌هایی که درخصوص احیای برجام در ایران وجود دارد رفع شده یا خیر. همچنین آیا مسوولان نظام بر این اعتقاد هستند که امتیازاتی که اروپا و آمریکا داده‌‌‌‌‌اند به حد کافی مناسب هست.» قهرمانپور در نهایت افزود: «به‌عبارت دیگر ارزیابی مقامات ایرانی از این بسته پیشنهادی بسیار مهم است و طبیعتا اروپایی‌‌‌‌‌ها و آمریکایی‌‌‌‌‌ها از نظر خود این بسته را سخاوتمندانه می‌‌‌‌‌دانند، منتها در مقطع فعلی ارزیابی ایران از این امتیازات اهمیت دارد. قاعدتا اگر ارزیابی ایران این باشد که امتیازات داده‌شده به حد کافی جذاب و مهم هستند ممکن است با این بسته موافقت کند؛ در غیر این‌صورت اگر ایران بسته را نپذیرد بدون‌شک ادله خود را ارائه خواهد کرد.»
چرا بروکسل نمی‌‌‌‌‌خواهد برجام فروبپاشد؟
همچنین علیرضا ثمودی، پژوهشگر مسائل اروپا در این‌خصوص به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» توضیح داد: «اتحادیه اروپا در شرایط فعلی با یک‌سری بحران‌های داخلی و خارجی مواجه است که مهم‌ترین بحران خارجی آن در شرایط فعلی، موضوع روسیه و سیاست‌های تهاجمی این کشور به‌ویژه حمله آن علیه اوکراین است.»
ثمودی با اشاره به اینکه در حوزه داخلی نیز اتحادیه اروپا با بحران‌های بسیاری روبه‌رو است، افزود: «موضوع انرژی مهم‌ترین بحران اروپا در‌ماه‌های پیش‌‌‌‌‌رو خواهد بود.»
این کارشناس، امضای توافق هسته‌‌‌‌‌ای برجام را مهم‌ترین دستاورد سیاست خارجی اتحادیه اروپا از زمان تشکیل این اتحادیه یعنی سال۱۹۹۲ عنوان و تاکید کرد: «بروکسل تلاش دارد تا این دستاورد بزرگ را برای خود حفظ کند، زیرا اتحادیه اروپا در موضوعات هسته‌‌‌‌‌ای مشابه مثل هند، پاکستان و کره‌شمالی اساسا تاثیرگذار نیست و در نتیجه سعی دارد این دستاورد عظیم را برای خود حفظ کند.»
ثمودی با بیان این موضوع که در یکی دو‌ماه اخیر، اتحادیه اروپا برنامه شراکت راهبردی را با کشورهای شورای همکاری خلیجفارس به امضا رسانده است، توضیح داد «در آنجا به این موضوع اشاره‌شده که اتحادیه اروپا به‌دنبال یک رویکرد متوازن با همه کشورهاست که طبیعتا جمهوری‌اسلامی ایران نیز می‌تواند یکی از این بازیگران مهم باشد. همچنان‌که می‌‌‌‌‌دانیم در راهبرد جهانی اتحادیه اروپا در سال۲۰۱۶ نیز به نقش‌‌‌‌‌آفرینی ایران و همکاری این اتحادیه با ایران در حوزه‌‌‌‌‌های مختلف اشاره‌شده بود و بروکسل معتقد است چنانچه برجام دچار فروپاشی شود و توافق هسته‌‌‌‌‌ای از بین برود، منطقه خلیجفارس یا خاورمیانه با رقابت تسلیحاتی مواجه خواهد شد.»
وی افزود: «به‌زعم اتحادیه اروپا این امر منجر به بی‌‌‌‌‌ثباتی در این منطقه و سرریز این بی‌‌‌‌‌ثباتی به اروپا خواهد شد، یعنی در چنین شرایطی مساله‌‌‌‌‌ای مانند مهاجرت، اتحادیه اروپا را بیش از گذشته دچار مشکل خواهد کرد.»
ثمودی همچنین به این موضوع اشاره کرد که حل و فصل بحران ایران می‌تواند انرژی بیشتری را وارد بازارهای جهانی کند که این مساله برای اتحادیه اروپا بسیار مهم است و می‌تواند در این‌خصوص به آنها اطمینان و آرامش بیشتری دهد. این کارشناس ادامه داد: «به دلیل بحران بر سر انرژی میان مسکو و بروکسل در صورت حل موضوع ایران و ورود انرژی ایران به جهان، اروپا می‌تواند فصل زمستان را با مشکلات کمتری پشت‌سر بگذارد.» ثمودی در پایان گفت: «مجموعه‌‌‌‌‌ای از بحران‌های داخلی و خارجی اتحادیه اروپا در کنار این مساله که برجام مهم‌ترین دستاورد بروکسل در سه دهه اخیر بوده، باعث می‌شود که این اتحادیه تمایل داشته باشد توافق با ایران شکل بگیرد.» با توجه به مسائل مطرح‌شده، به‌نظر می‌رسد ۱۰روز آینده، روزهایی حیاتی برای برجام خواهد بود و بسیاری از مسائل از جمله تکلیف احیای برجام و موضع اروپا و آمریکا مشخص می‌شود.
در لحظات پایانی تنظیم این گزارش، رویترز در خبری جعلی به نقل از یک دیپلمات ارشد ایرانی نوشت که طرح پیشنهادی اتحادیه اروپا می تواند مورد پذیرش ایران قرار گیرد. پس از انتشار این گزارش نورنیوز تاکید کرد که با وجود انتشار برخی خبرهای جعلی از سوی رسانه‌های خارجی و همچنین گمانه‌زنی‌های بی‌پایه که در داخل توسط افراد و رسانه‌های غیر مسوول مطرح می‌شود، هنوز روند کارشناسی ادامه دارد و هیچ تصمیم سلبی یا ایجابی درباره ایدههای طرح‌شده از سوی هماهنگکننده اتحادیه اروپایی اتخاذ نشده است.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
