طرح شفافیت آرای نمایندگان با فشار تصویب شد؟
علی اصغر عنابستانی، نماینده مردم سبزوار، جغتای، جوین، خوشاب، داورزن و ششتمد در رابطه با چند و چون تصویب طرح شفافیت آرای نمایندگان توضیحاتی ارائه کرده است. مشروح این گفت و گو در پی می آید:
آقای عنابستانی! طرح شفافیت آرای نمایندگان به‌رغم انتقادات موجود در کمیسیون تدوین آیین‌نامه مجلس تصویب شد؛ نظر شما درباره این طرح و سبک آن برای ایجاد شفافیت در مجلس شورای اسلامی چیست؟
شفافیت مساله‌ای بسیار مهم است که جوانب مختلفی را دربرمی‌گیرد. اگر قرار باشد به همه جوانب شفافیت بپردازیم، طبیعتا باید منتظر پاسخ متناسب آن یعنی کاهش چشم‌گیر رانت، فساد و روان شدن ساختار اداری کشور باشیم اما با طرحی که امروز شاهدش هستیم، واقعیت آن است که به این مقصود نخواهیم رسید. جلوگیری از رانت و فساد زمانی اتفاق می‌افتد که شفافیت در همه قوا و نهادها ایجاد شود و این یعنی نیاز ما لایحه‌ای جامع برای ایجاد شفافیت در کشور است ولی متاسفانه آنچه دولت در مجلس دهم تحت عنوان لایحه شفافیت تقدیم مجلس کرد، بسیار ضعیف‌تر از حد انتظار است. امروز نیاز ما حرکت به‌سمت ایجاد شفافیت در تمام ارکان حاکمیت است البته جز موارد مرتبط با امنیت که مردم هم راضی نیستند مطالبی که به امنیت آنان مربوط است، افشا شده و در اختیار همگان قرار بگیرد ولی سایر اجزا باید شفاف شود.
با این مقدمه و پیش‌درآمد اگر قرار بر بررسی طرحی باشد که امروز در مجلس تحت‌عنوان شفافیت در حال پیگیری است و در کمیسیون تدوین آیین‌نامه نیز تصویب شده، باید گفت که این طرح جزیی بسیار نازل از مقوله شفافیت است و در اولویت‌های نهایی قرار می‌گیرد ولی متاسفانه در ایران فضای رسانه‌ای درباره‌اش ایجاد شد و ما در مجلس ناچار به پیگیری آن بودیم، حال آنکه همین مساله سبب می‌شود ما ابتدای کار، مسیری اشتباه را انتخاب کنیم.
ما در مجلس به‌دلیل وجود مطالبه عمومی به سراغ طرح شفافیت فعلی رفتیم و در جلسات متعدد به بررسی جزییات آن پرداختیم ولی همه می‌دانستیم که ایجاد شفافیت در ایران به قدم‌های متعدد و پشت سرهم و به ترتیبی نیاز دارد که اگر غیر از این عمل شود، نه‌تنها سودی به همراه ندارد، بلکه می‌تواند باعث بروز آسیب‌هایی به ساختار کشور و حتی مجلس شود. به عنوان نمونه همین طرح کنونی می‌تواند موجبات از بین رفتن حریت نمایندگان شود. امروز ما خواستار ایجاد شفافیت در رای نمایندگان هستیم و مثلا رای‌اعتماد به وزرا را نیز شفاف کرده‌ایم ولی وقتی در ساختار آن وزارتخانه شفافیت وجود ندارد و روابط و شرایط حاکم بر آن مشخص نیست، وزیر می‌تواند با استفاده از ابزار تخصیص اعتبار، فشارهایی را به نمایندگان وارد کند. این یعنی یا مردم حوزه انتخابیه به‌خاطر بده‌بستان‌هایی که در نتیجه شفافیت آرا ایجاد شده، متضرر خواهند شد یا آزادی عمل نماینده سلب می‌شود.
شما در شرایطی امروز از خطرات شفافیت آرای نمایندگان می‌گویید که اصولگرایان همفکر شما به‌دلیل بیان همین مطالب، مجلس دهم را به مخالفت با شفافیت متهم می‌کردند؛ این سیاسی‌کاری با واژه‌ای نظیر شفافیت نیست؟
واقعیت آن است که ما برای دستیابی به شفافیت به بلوغ نیاز داریم و این بلوغ منحصر به یک یا دو جزء از حاکمیت نیست؛ بلکه همه نهادها و ارکان حاکمیت باید به این بلوغ دست پیدا کنند. ما با وجود همه مشکلاتی که ایجاد خواهد شد، در کمیسیون آیین‌نامه به شفافیت آرای نمایندگان تن دادیم و آن را تصویب کردیم ولی هنوز این بلوغ در حاکمیت ایجاد نشده است. مثلا وجود شفافیت در نظام دریافت و پرداخت‌های دولت قانون است ولی اجرا نمی‌شود. نه دولت، نه مجلس و نه حتی قوه قضاییه این مساله را اجرا نمی‌کنند، چرا؟ چون جامعه و حاکمیت به بلوغ لازم برای شفافیت نرسیده‌اند و ما مجبوریم به این شکل اقدام کنیم، حال آنکه می‌دانیم ممکن است در نتیجه چنین روندهایی، از شفافیت، نتیجه عکس بگیریم. هدف همه ما از شفافیت ایجاد محیطی امن برای افزایش اعتماد مردم به نظام و سیستم است ولی تا زمانی که بلوغ لازم در تمام نهادها نباشد، به این هدف دست نخواهیم یافت.
جزییات همین طرحی که در کمیسیون آیین‌نامه به تصویب رساندید، چیست؟
آنچه در کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس به تصویب رسیده، عاملی برای ایجاد شافیت در همه مذاکرات کمیسیون‌های تخصصی مجلس خواهد بود. درنتیجه این قانون، نه‌تنها آرای نمایندگان در کمیسیون‌ها شفاف خواهد شد، بلکه همه خبرنگاران می‌توانند در جلسات کمیسیون‌ها حضور پیدا کنند. جلسات باید ضبط شده و از سوی رسانه ملی پخش شوند. همچنین متن آنها نیز به شکلی که قابل خوانش رایانه‌ای باشد، باید در اختیار مردم قرار گیرد. این مساله قدم بسیار بزرگی محسوب می‌شود. از سوی دیگر در کمیسیون آیین‌نامه بند 3 ماده 122 آیین‌نامه داخلی مجلس اصلاح شد و مخفی بودن رای اعتماد نمایندگان به وزرا نیز حذف شد و این یعنی رای نمایندگان به وزرا نیز شفاف خواهد بود. در کمیسیون آیین‌نامه همچنین حوزه‌های مربوط به آرای مخفی بسیار محدود و اندک شد و حتی قرار بر آن شد که گزارش سفرها و ماموریت‌های نمایندگان نیز به‌صورت شفاف در اختیار عموم مردم قرار گیرد. همه اینها کنار هم به عقیده من گام نخست برای ایجاد شفافیت است، ولی اولویت ما نبود و به‌دلیل فشارها تن به آن دادیم. حتی اگر قرار بر ایجاد شفافیت در مجلس بود، اولویت اول می‌توانست ایجاد شفافیت در هیات‌رییسه و سازوکار آن باشد.
البته ما برای رفع این معضل، طرحی را با عنوان ارتقای شفافیت در مجلس تهیه کرده‌ایم که هم‌اکنون در مرکز پژوهش‌های مجلس در دست بررسی است. این طرح در صحن علنی اعلام وصول شده و حدود 10 بند دارد اما این طرح هم ما را به منزل مقصود نمی‌رساند. ما باید به سمت قانون جامع شفافیت حرکت کنیم و همزمان نهادهایی را که از عمل به قوانین موجود برای شفافیت سر باز می زنند، وادار به اجرای آنها کنیم البته برخی وزارتخانه‌ها در این مسیر اقدامات خوبی را انجام داده‌اند ولی کامل نیست و هنوز ضوابط بسیاری وجود دارد که اجرایی نمی‌شود.
شما از لزوم ایجاد شفافیت در تمام ارکان حاکمیت می‌گویید ولی در مجلس یازدهم حداقل تا امروز حرفی از شفافیت در نهادهای حکومتی نبوده و همه‌چیز منحصر به رای نمایندگان شده است.
ببینید اعتقاد من آن است که شفافیت تنها درصورتی اثربخش خواهد بود که به‌صورت جامع در کشور اجرایی شود. روابط حاکم بر قوه مجریه و ضوابط موجود در زمینه حساب‌های بانکی و مالیاتی و ضوابط حاکم بر چگونگی اخذ مجوزها باید شفاف شود. مذاکرات هیات دولت و حتی کمیسیون‌های دولت باید شفاف شود. نهادی چون قوه قضاییه نیز باید تمام آرا و تصمیمات خود را شفاف کند. رییسی قدم‌های خوبی در این نهاد برداشته ولی کامل نیست. در دعاوی تنها اسم طرفین می‌تواند محرمانه باشد وگرنه آرای صادره از سوی قضات و استدلال‌های آنان امری محرمانه نیست و باید شفاف شود. اگر چنین شود، دیگر قضات براساس زد و بند و موارد دیگر، آرای غیرمستند صادر نمی‌کنند. حرف من آن است که در شفافیت نباید محدود عمل کرد و فقط باید موارد مرتبط با امنیت ملی کشور را استثنا کرد.
اگر اعتقادتان این است، چرا طرح نمایندگان مجلس دهم برای ایجاد شفافیت در آرا و تصمیمات نهادهایی چون مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان و تمام نهادهای قانون‌گذاری در ایران را پیگیری و تصویب نکردید؟
آن طرح بسیار ناقص بود و فقط به شفافیت در نظام تقنین پرداخته بود، حال آنکه نظر من این است که شفافیت باید در تمام ارکان حاکمیت ایجاد شود و نه فقط در تقنین. راهکار ما لایحه جامع شفافیت است ولی متاسفانه آنچه دولت تحت این عنوان به مجلس تقدیم کرده، ابتدا قرار بود 200 ماده باشد ولی وقتی به مجلس رسید حدود 30 ماده بود و خواستار شفافیت در همه‌جا شده جز دولت! ما به طرحی جامع و کامل نیاز داریم ولی نباید نگاه‌ها به شفافیت را سیاسی کنیم. شفافیت موضوعی برای کشمکش بین جناح‌ها نیست. امروز همه باید بدانند که حاکمیت در شرایطی قرار گرفته که اعتماد مردم به پایین‌ترین حد خود رسیده است. راهکار افزایش این اعتماد، شفافیت واقعی است. مردم باید همه‌چیز را بدانند، بدون استثنا. اما فراموش نکنید که شفافیت به بلوغ نیاز دارد و نمی‌توان یک‌شبه همه‌چیز را شفاف کرد. به‌جای دعواهای سیاسی ما باید به سراغ ایجاد شفافیت در همه ارکان نظام و ایجاد بلوغ مورد نیاز آن باشیم. باید شفافیت تمام عیار به مطالبه‌ای عمومی در جامعه تبدیل شود. من هم موافقم که شفافیت در رای نمایندگان نه جزو اولویت‌های کشور است و نه شفافیت به معنای واقعی کلمه اما ما در مجلس برای آنکه متهم به مقابله با شفافیت نشویم، آن را تصویب کردیم.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
