ابراز تمایل هند برای خرید نفت ایران
همسایگی ایران و هند، تاریخی به قدمت دوران باستان دارد. با این حال، مناسبات سیاسی و رسمی ایران و هند، ۷۰ سال قبل با امضای معاهده دوستی آغاز شد و با سفر نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند به تهران و سفر حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران به دهلی نو، دو کشور فصل جدیدی از مناسبات را با یکدیگر تجربه کرده‌اند. در سالهای اخیر و با امضای توافق سه جانبه چابهار بین ایران،هند و افغانستان امیدواریها نسبت به توسعه بیش از پیش روابط تهران دهلی نو افزایش یافت.اما تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران مانع بزرگی به توسعه روابط دو کشور به ویژه در خرید و فروش نفت تبدیل شد. آن هم در حالی که هند از مشتریان قدیمی نفت ایران بوده است. با این وجود و علیرغم مشکلات موجود دو طرف مکانیزم روپیه - ریال را از حدود دو سال قبل راه‌اندازی کردند که گامی برای حفظ روابط تجاری تلقی می‌شود. درباره آخرین وضعیت مناسبات دو کشور، گفت‌وگویی با گدام درمندرا، سفیر هند در تهران داشته‌ایم. در این گفت و گو درمندرا از تعهد کشور خود به مناسبات دو کشور می گوید و درباره آخرین وضعیت همکاری در بندر چابهار، خرید نفت از ایران و مکانیزم ارزهای ملی توضیح می دهد.
رهبران ایران و هند تصمیم به عمق بخشیدن روابط با یکدیگر گرفته‌اند
در آستانه روز استقلال هند و ۷۰ سالگی روابط دیپلماتیک میان دو کشور هستیم. روابط ایران و هند در طول این ۷۰ سال به چه شکلی بوده است؟
از شما برای انجام این گفت‌وگو تشکر کرده و ۸۶ سالگی تاسیس خبرگزاری ایرنا را به همکاران و مخاطبان شما تبریک می‌گویم. ۷۰ سال از امضای معاهده دوستی ایران و هند می‌گذرد و با آنکه روابط دیپلماتیک در دوران معاصر آغاز شده است، اما روابط دو کشور محصور به این دوران نیست. روابط ایران و هند دارای ریشه‌های تاریخی و باستانی است و دو کشور، صدها سال همسایه و دوست یکدیگر بوده‌اند. مناسبات ایران و هند به ویژه از سفر نخست‌وزیر مودی به تهران و رئیس‌جمهور روحانی به دهلی‌نو وارد مرحله جدیدی شده و به شکل قابل توجهی گسترش یافته است. در این دوره، رهبران دو کشور تصمیم به عمق بخشیدن به مناسبات با یکدیگر گرفته‌اند و درصدد هستند که آن را متناسب با شرایط جدید در قرن بیست و یکم تطبیق دهند.
ما در منطقه در نزدیکی یکدیگر قرار داریم و به نوعی همسایه دریایی محسوب می‌شویم. روابط از دولت‌ها فراتر رفته و روابط بین ملت‌های دو کشور با یکدیگر گسترش یافته که جنبه جدیدی از روابطی است که در جریان است. علاوه بر این اتباع هند برای شرکت در مراسم‌های مختلف، زیارت از اماکن مذهبی ایران، تحصیل و توریسم به ایران سفر می‌کنند و هند از جمله مقاصدی است که دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل به آنجا سفر می‌کنند و شهرهای پونا و بمبئی میزبان دانشجویان ایرانی هستند. روابط مردم با مردم اکنون مورد توجه رهبران دو کشور است و به همین خاطر، تسهیل در مسافرت در دستورکار دولت‌ها قرار دارد.
می‌خواهیم روابط تجاری ایران و هند فراتر از چای و برنج باشد
روابط سیاسی و اقتصادی ایران و هند به چه شکلی است؟
برای توصیف مناسبات رسمی دو کشور، می‌توان از چند محور نام برد؛ نخست؛ حمل و نقل، دوم؛ همکاری‌های تجاری و بازرگانی و دیگری، همکاری‌های بانکی و مالی در قالب مکانیزم روپیه – ریال.
همکاری‌های ایران و هند در عرصه اتصالات حمل و نقل، در قالب توسعه بندر چابهار در جریان است و ما با سازمان بنادر و دریانوردی ایران شراکت داریم و خود را متعهد به توسعه آن می‌دانیم. در مورد روابط بانکی و مالی، بانک‌های مرکزی دو کشور با یکدیگر در رابطه بوده و در حال توسعه آن هستند. مکانیزم مالی روپیه – ریال قبل از هر مکانیزم مالی دیگری، کار خود را آغاز کرد. این مکانیزم مالی اکنون هم در جریان است و مشمول معاملات اقلام مجاز می‌شود. می‌خواهیم روابط تجاری دو کشور فراتر از محصولات کشاورزی مثل چای و برنج باشد و صادرات کالاهای مهندسی سبک را هم به آن وارد کنیم. دو کشور در حال تهیه و نهایی کردن یک موافقتنامه تجارت ترجیحی هستند. اخیرا هم مجلس ایران توافقنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف بین ایران و هند را تصویب کرد. به باور ما، این اسناد روابط تجاری و بازرگانی بین دو کشور را تسهیل خواهند کرد.
تجهیزات سنگین چابهار در ماه اکتبر وارد می‌شود
توسعه بندر چابهار، اکنون بارزترین نمود همکاری‌های ایران و هند است. سرمایه‌گذاری مالی و حضور فنی و مهندسی هند در این پروژه به چه اندازه‌ای بوده است؟
چابهار دارای دو بندر است؛ بندر شهید بهشتی و بندر شهید کلانتری. بندر شهید بهشتی دارای فازهای مختلفی است که فاز یک آن برای توسعه در اختیار هند قرار داده شده است. شرکت IPGL هند با همکاری سازمان بنادر و دریانوردی ایران ماموریت انجام عملیات بندری در آنجا را برعهده دارد. پس از امضا قرارداد موقت در دسامبر سال ۲۰۱۸ تاکنون، یعنی در کمتر از دو سال گذشته، حجم ترافیک بار در این بندر به هشت هزار کانتینر رسیده و بیش از یک میلیون تن بار فله هم از آنجا جابه‌جا شده است. در حوزه سرمایه‌گذاری در این بندر، در مرحله نخست، هند باید تجهیزات مورد نیاز برای تخلیه و بارگیری مانند جرثقیل‌های سنگین را به بندر وارد کند که سفارش آنها داده شده و انتظار داریم در ماه اکتبر امسال، نخستین بخش از این تجهیزات وارد بندر چابهار شود. تعهد ما برای تجهیز این بندر ۸۵ میلیون دلار است و یک خط اعتباری ۱۵۰ میلیون دلاری هم در این رابطه تخصیص داده شده است.
اما به نظر می‌رسد که توسعه این بندر برخلاف تصور اولیه شتاب اولیه را ندارد.
خیر. ما باید واقع‌گرا بوده و این نکته را در نظر داشته باشیم که توسعه بندر چابهار، پروژه بسیار بزرگی است و یک شبه توسعه پیدا نمی‌کند. ۹۰ درصد کالاهایی که از مسیر دریا وارد ایران می‌شوند و به سمت شمال و آسیای مرکزی می‌روند، از بندرعباس وارد می‌شوند. بندر شهید بهشتی چابهار بندر جدیدی در ایران است. در ۱۸ ماه گذشته، ترافیک بار را به هشت هزار کانتینر افزایش داده‌ایم و بیش از یک میلیون تن بار فله در آنجا تخلیه شده است. این دستاورد عظیمی برای هند است. از سوی دیگر، چابهار در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد که نسبت به استان‌های دیگر دسترسی‌هایش به صنایع و بخش‌های توسعه‌ای، کمتر است. برای حمل بار از بندر شهید بهشتی به داخل کشور و شهرها و صنایع مختلف نیاز به اتصالات حمل و نقلی داریم. در حال حاضر، این وظیفه عمدتا برعهده بندرعباس است. در ۱۸ ماه گذشته، ما روند فعال‌تر کردن چابهار را شروع کرده‌ایم و تلاش می‌کنیم این بندر را به یک مولفه اصلی در توسعه اقتصادی استان سیستان و بلوچستان تبدیل کنیم.
ایران و هند برای استفاده از چابهار تخفیفاتی قائل شده‌اند
نکته دیگری که را باید در نظر داشت، این است که توسعه بندر چابهار، موضوعی مرتبط با افغانستان هم است و باید شرایط سیاسی آن کشور را نیز در نظر گرفت. ما بندر چابهار را به محل دریافت کمک‌های هند و ارسال آن به افغانستان تبدیل کرده‌ایم. همچنین تجار افغانستانی از طریق بندر چابهار کالاهای خود را به بنادر هند و از آنجا به دیگر کشورها ارسال می‌کنند. بخشی از کالاهای صادراتی ایران هم از طریق بندر چابهار به هند ارسال و از آنجا به کشورهای جنوب شرق آسیا نظیر تایلند می‌روند. ایران و هند برای کشتی‌هایی که از این مسیر استفاده می‌کنند، تخفیفاتی قائل شده‌اند و من مطمئن هستم حجم ترافیک از این بندر در ماه‌ها و سالهای آینده افزایش می‌یابد. چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است و ایران از طریق این بندر، می‌تواند به شرق آسیا و همچنین آفریقا دسترسی آسانتری داشته باشد. از نظر زمینی هم چابهار دارای پتانسیل‌های زیادی است و می‌تواند کریدور انتقال کالا به ترکمنستان، ازبکستان و آذربایجان و از آنجا به روسیه باشد. این دیدگاه و استراتژی نخست‌وزیر مودی و رئیس‌جمهور روحانی است که توافق کردند از موقعیت ژئواستراتژیک ایران برای توسعه حمل و نقل و خطوط ترانزیتی استفاده شود و حمل و نقل کالا از آن به کشورهای شمال جریان بگیرد. این وظیفه ماست که دیدگاه رهبران دو کشور را تحقق ببخشیم.
کشور مستقلی هستیم
آمریکا می‌گوید توسعه چابهار تحریم نیست. همین ادعا را هم برای خرید و فروش دارو می‌کند ولی عملا خرید و فروش دارو ممکن نیست. آیا تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران تاثیری در توسعه بندر چابهار داشته است؟
هند براساس پیش‌بینی‌ها تا چند سال آینده، سومین اقتصاد بزرگ دنیا می‌شود. ما کشور مستقلی هستیم و با کشورهای مختلف هم روابط مستقلانه‌ای داریم. ما همانطور که با ایران رابطه داریم، با آمریکا هم به عنوان یک شریک راهبردی رابطه داریم. به آمریکا در مورد توسعه بندر چابهار و استفاده از این کریدور برای کمک به افغانستان توضیح داده‌ایم و آنها هم قانع شده‌اند. به همین خاطر، چابهار از تحریم‌ها علیه ایران از سوی آمریکا معاف شده و ما این را دستاورد منحصربه‌فرد هند می‌دانیم. ما از این معافیت برای تجهیز بندر چابهار، سفارش نیازها و کمک به افغانستان و تسهیل در صادرات کالا به کشورهای دیگر استفاده می‌کنیم.
تعهد ما به پروژه راه‌آهن چابهار – زاهدان به قوت خود باقی است
اما شرکت هندی متعهد به ساخت راه‌آهن چابهار به زاهدان، به تعهد خود عمل نکرد و در نهایت ایران خود این راه‌آهن را ساخت.
در مورد این پروژه، ما نیازمند فهم بهتری نسبت به آنچه در رسانه‌ها مطرح می‌شود، هستیم. هر بندری نیازمند اتصالات ریلی، جاده‌ای و هوایی است. برای چابهار این اتصال هم‌اکنون از طریق جاده وجود دارد اما اتصال ریلی هم مورد نیاز است. راه‌آهن چابهار به زاهدان، ادامه منطقی برنامه همکاری دوجانبه ما در چابهار است که به دلایل مختلف با سرعتی که مد نظر بود، پیش نرفته است. تفاهم‌نامه‌ای هم که در این زمینه بین شرکت ایرکان هند و شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل ایران وجود داشت، منقضی شده است. ایران شریکی را برای این پروژه پیشنهاد کرده بود که ما درخواست تغییر آن را داشتیم و منتظر پاسخ رسمی ایران به این پیشنهاد هستیم. بنابراین تعهد ما نسبت به این پروژه به قوت قبل باقی است. این پروژه شامل دو بخش زیربنایی و روبنایی است. تعهد ایران انجام امور زیربنایی و تعهد هند، بخش روبنایی است و پس از اتمام انجام کارهای زیربنایی توسط ایران، هند کار بر روی قسمت روبنایی پروژه را آغاز خواهد کرد. اخیرا هم با آقای رسولی مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران دیداری داشتم که طی آن، وضعیت پروژه و همکاری های دوجانبه را بررسی کردیم و خوشحالم اعلام کنم که ایران و هند بر انجام تعهدات‌شان در این پروژه تاکید دارند.
پالایشگاه‌های هند به خاطر عدم خرید نفت ایران ضرر کرده‌اند
آیا هند برنامه‌ای برای خرید مجدد نفت از ایران دارد؟
بخش عمده‌ای از روابط تجاری ایران و هند، وابسته به بخش انرژی است. رایزنی‌های زیادی در مورد خرید نفت ایران از سوی مسئولان عالی دو کشور انجام شده است. استراتژی بلندمدت ما، خرید نفت ایران است زیرا پالایشگاه‌های بزرگی در هند هستند که متناسب با کیفیت نفت ایران ساخته شده‌اند و عدم خرید نفت ایران، ضررهایی را به این پالایشگاه‌ها وارد کرده است. ایران شریک قابل اتکای ماست و ما می‌خواهیم روابط خود را حفظ کنیم و خرید نفت از ایران را از سربگیریم. این موضع ماست. اما باید مسائل سیاسی و تحریم صادرات نفت ایران را هم در نظر بگیریم. ما در حال بررسی این مسئله با ایران و دیگر شرکای خود هستیم. همچنین، ما به دنبال جبران خلل وارد شده به این بخش از تجارت خود با ایران از طریق تقویت سایر بخش‌های تجاری دو کشور مانند تبادل کالا با کالا و مکانیزم روپیه – ریال هستیم. در این چارچوب، ما در حال رایزنی برای وارد کردن دیگر کالاها به سبد تجاری دو کشور هستیم.
هند در کنار ایران ایستاده است
از ابتدای تحریم نفتی ایران، هند اعلام کرد که با آمریکا برای دریافت معافیت نفتی رایزنی می‌کند. آیا موفق به این کار نشدید؟
آمریکا تحریم‌های مختلفی را اعمال کرده اما با وجود این تحریم‌ها، توانسته‌ایم سایر اجزای روابط دو کشور در عرصه‌های مختلف را حفظ کنیم. روابط تجاری دو کشور از طریق مکانیزم مالی روپیه – ریال ادامه دارد، پروازهای هوایی هنوز وجود دارند و ارتباط مردمی میان ملت‌های دو کشور در جریان است. انرژی یک بخش از روابط ایران و هند است. اما در این زمینه باید به این نکته توجه داشت که از میان تمامی شرکای ایران، هند به راحتی می‌تواند این ادعا را داشته باشد که در شرایط تحریمی در کنار ایران ایستاده است.
آیا همچنان خواهان حضور در پروژه نفتی فرزاد بی هستید؟
ما علاقه‌مند به حضور در این پروژه هستیم و منتظریم مذاکرات کارشناسی و فنی در این باره ادامه یابد. به خاطر شیوع ویروس کرونا، هیات‌های هندی نتوانستند به تهران سفر کنند. من امیدواریم با بهبود شرایط این رایزنی‌ها دنبال شود.
حجم روابط تجاری ایران و هند ۳.۴ میلیارد دلار است
روند معاملات دو کشور بر پایه ارزهای ملی از طریق مکانیزم روپیه – ریال در جریان است. درباره این مکانیزم توضیح دهید و آیا این مکانیزم قابل توسعه یافتن را دارد؟
مکانیزم روپیه – ریال یک مکانیزم منحصربه‌فرد برای تسهیل روابط تجاری در حال توسعه ایران و هند است. این مکانیزم قبل از راه‌اندازی مکانیزم‌های مالی پیشنهاد شده توسط دیگر کشورها فعالیت خود را آغاز کرده و همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. به دلیل کاهش مبادلات دو کشور در حوزه انرژی، سطح تجارت دوجانبه نسبت به گذشته کاهش یافته و هم‌اکنون متکی به مبادلات کالاهای دو کشور است. برآورد اولیه ما از حجم تجارت بین دو کشور در سال جاری سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار است و البته باید منتظر اعلام رقم رسمی باشیم. تلاش ما بر این است که اتاق‌های بازرگانی دو کشور را به یکدیگر نزدیکتر کنیم تا در مورد حفظ سطح روابط تجاری گفت‌وگو کنند. هم اکنون شناسایی کالاهایی که می‌تواند در سبد تجاری دو کشور اضافه بشوند، به پایان رسیده و مذاکرات درباره موافقتنامه تجارت ترجیحی در حال نهایی شدن است. ایران از هند می‌تواند کاغذ، غذا، دارو و تجهیزات پزشکی وارد کند و هند هم می‌تواند از ایران میوه، چرم و... وارد کند.
استفاده از مکانیزم روپیه – ریال منحصر به غذا و دارو نیست
گفتید از مکانیزم روپیه – ریال برای مبادلات مجاز استفاده می‌شود. آیا منظور شما، مبادلات در حوزه غذا، دارو و تجهیزات پزشکی است؟ شامل کالاهای فنی و مهندسی نمی‌شود؟
هر موقع احساس شود ایران و هند نیاز به وارد کردن محصول یا کالایی دارند، تجار می‌توانند از این مکانیزم استفاده کرده و بانک‌های مرکزی دو کشور هم به بررسی و پردازش این درخواست می‌پردازند. استفاده از این مکانیزم منحصر به مبادله غذا، دارو و تجهیزات پزشکی نیست بلکه خدمات و کالاهای فنی – مهندسی سبک، تجهیزات صنعتی، کاغذ و... هم می‌شود. با این حال، استفاده از این مکانیزم منوط به وارد کردن کالاهای اولویت‌دار و مورد تایید سیستم بانکی است.
ایران و هند آزمون زمان را گذرانده‌اند
آیا هند در حال حاضر تمایلی برای امضای یک توافق راهبردی بلندمدت با ایران را دارد؟
من فکر می‌کنم با توجه به روند تحولات بین ایران و هند، زمان آن رسیده است که درباره ورود به چنین توافقی گفت‌وگو کنیم. عمق تاریخی تعاملات بین دو کشور نشان دهنده قدمت روابط در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است که سخت تحریم کمک کرده‌ایم. نخست‌وزیر مودی و رئیس‌جمهور روحانی تاکنون چهار بار با یکدیگر دیدار داشته‌اند که آخرین آن، سال گذشته در نیویورک بود. وزیر امور خارجه ایران، محمدجواد ظریف به دفعات با همتای هندی خود دکتر جیشانکار دیدار کرده است. فارغ از اینکه ایران و هند توافق بلند مدت یا کوتاه مدت داشته باشند، روابط تاریخی و قوی دو کشور در جریان است، روابط مردمی میان دو ملت هم برقرار است. من فکر می‌کنم این روابط به صورت قوی و بانشاط ادامه می‌یابد و در سالهای آینده شاهد توسعه بیش از پیش این روابط خواهیم بود.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
