رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۱۳۷۶ طی بیاناتی در دیدار جمعی از کارگران و معلمان فرمودند: در محیط آموزش و پرورش باید کاری بشود که حتی یک استعداد، از میان این میلیونها نوجوان و جوان ایرانی هدر نرود. یعنی تا این حدّی که تعلیمات متوسّطه ماست - این دوازده سالی که درس میخوانند - هر کسی که درس میخواند، استعدادش هدر نرود. حالا بعد از آن ممکن است بعضی به دانشگاه بروند، بعضی به رشته‌های فنّی بروند؛ عیبی هم ندارد و همه‌اش هم خوب است؛ اما در این مدت باید همه استعداد شکوفا شود. باید کاری بکنند که این کار انجام گیرد، والّا روال عادی را حفظ کردن، یا پرداختن به کمیّتها، کار اساسی مسؤولان این دو بخش نیست.

در این سال ها ایشان بارها بر اهمیت کار تعلیم و تربیت و شناسایی استعدادها در دوره تحصیل توسط مجموعه آموزش و پرورش تاکید کردند. اهمیت این تاکید از آنجا مشخص می شود که آموزش و پرورش ما چنان بر اهمیت دانش تکیه کرده و ساختار مدارس بر محور دانش اندوزی چیده شده و حتی انتظار والدین اصلاح نشده است، که گویی از همان اول دبستان نگاه همه به جلسه کنکور است. 

یکی از طرح هایی که بیش از ۱۰ سال است برای شناسایی و هدایت استعدادهای برتر طراحی و مطرح شده است، طرح شهاب است. طرحی که قرار است استعداد هر دانش آموز را شناسایی کند تا شاهد سیکل معیوب سیستم آموزشی کشور که هدایتش تنها به سمت و سوی کسب دانش و راهی کردن دانش آموزان به دانشگاه ها و آن هم در مسیرهای غلط خارج از تواناییشان است، نباشیم. طرحی که قرار است کار مهمی که قرار بوده مقطع ابتدایی را پوشش دهد و تک بعدی نباشد. نکته حائز اهمیت اما این است که این طرح ها سال ها به تعویق افتاد و امروزه نیز به دلیل نبود زیرساخت ها به شکل محدودی اجرا می شود و از آن گذشته نکات مبهم قابل تاملی دارد از جمله اینکه تا امروز خروجی این طرح که مسئولین آموزش و پرورش بر آن تاکید بسیار دارند، چه بوده است؟ چه میزان دانش آموز به درستی در این طرح هدایت استعداد شده اند و آیا برای شناسایی استعدادهای متنوع کودکان ابزارهای مناسب در اختیار معلمان وجود دارد و یا یک دستورالعمل مشخص بومی سازی شده؟

دکتر رضوان حکیم زاده معاون آموزش ابتدایی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره مباحث آماری این طرح گفت: برنامه شهاب در سطح ملی از سال تحصیلی ۹۳-۹۴ و با ۳۲ منطقه در ۳۲ استان کشور و از پایه چهارم آغاز شد و در سال تحصیلی ۹۶-۹۷ به ۳۸۶ منطقه رسید. همچنین این طرح در آغاز ۱۳۸ دانش آموز را تحت پوشش قرار می داد که امروز این رقم به یک میلیون و ۸۰۰ دانش آموز رسیده است. سناریوی مصوب برای گسترش این طرح به گونه ای است که در سال ۱۴۰۶ تا ۱۴۰۸ این طرح به همه پایه ها برسد. اصل طرح متعلق به آموزش و پرورش است که بنیاد ملی نخبگان آن را حمایت مالی و معنوی می کند.

از طرف دیگر هدف بنیاد ملی نخبگان این است که تا ۴ سال آینده تمام مسئولیت این طرح را به آموزش و پرورش منتقل کند.

واقعیت این است که معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش حرف درستی می زند که: ثابت شده افراد در جامعه انسانی برخوردار از یک هوش و استعداد نیستند. یکی می شود کمال الملک که نقاشی را به اوج می رساند و یکی می شود دکتر حسابی که در ریاضی زبانزد می شود و ....هیچ گاه دانش محدود به علوم تجربی و ریاضی نبوده است و جامعه بشری برای توسعه به تنوع استعداد نیاز دارد. طرح شهاب چیزی جز این اصل مسلم نیست.

سایر تصمیم گیری ها نباید طرح شهاب را تحت الشعاع قرار دهد

حکیم زاده اظهار کرد: در دهه های گذشته متاسفانه آموزش و پرورش تنها یک نوع از استعداد را به رسمیت شناخته است و این آسیب جدی به آموزش و پرورش ما زده است چرا که تنها دانش مورد تقدیر قرار گرفته است، آن هم در حوزه های ریاضی و تجربی به مدد برنامه های تقویتی. همین که استعدادهای هنری، ورزشی و کلامی به خوبی مورد توجه قرار نگرفته اند باعث سرخوردگی شده است و مسیر هدایت تحصیلی را نیز بسته است. باز شدن این مسیر و در آمد از مسیر یک خطی از طرح شهاب می گذرد که به عنوان یک طرح ملی مطرح است.

در ده های گذشته متاسفانه آموزش و پرورش تنها یک نوع از استعداد را به رسمیت شناخته است و این آسیب جدی به آموزش و پرورش ما زده استحرف های معاون وزیر آموزش و پرورش که مهمترین مقطع تحصیلی را مدیریت می کند صحیح است اما پرسش اینجاست که چنین طرح مهمی که قصد اصلاح دارد آیا در مبانی نظری و در حوزه های اجرایی بدون هیچ ابهامی در مسیری هموار به راه خود ادامه می دهد؟ واقعیت این است که انتقادهای بسیاری به طرح شهاب وجود دارد. مثلا اینکه برای شناسایی استعدادها و هوش های متنوع ابزار لازم در اختیار آموزش و پرورش نیست و حتی پروتکل مشخصی هم وجود ندارد.

حکیم زاده معتقد است: اگر این طرح درست اجرا و زیرساخت های لازم مهیا شود و معلم ها در این راستا آموزش ببینند و همچنین سایر تصمیم گیری ها این طرح را تحت الشعاع قرار ندهد ما به مقصد مطلوب می رسیم.

وی بیان کرد: حذف آزمون ها یک راه برای تقویت طرح شهاب بود. آن آزمون ها به غلط گمان می شد هوش و استعداد را شناسایی می کنند. استعدادهایی که در طرح شهاب قرار بر شناسایی اشان است ۸ نوع است. استعدادهای ریاضی، علوم، هنر، کلامی، حرکتی- ورزشی، فضایی و اجتماعی فرهنگ دینی. که البته من به آخری نقد جدی دارم و آن را یک استعداد نمی دانم. چون دینداری یک امر فطری است و اینطور نیست یک عده از آن برخوردار باشند و عده ای دیگر از آن برخوردار نباشند. اینگونه نمی تواند هوش و استعداد را بومی سازی کرد.

شناسایی استعداد توسط بینش معلم 

وی ادامه داد: ابزار اصلی ما توانایی معلمی است که ۴ تا ۵ ماه برای شناسایی استعدادها آموزش می بیند و من معتقدم معلم ابتدایی بعد از سه هفته کار با دانش آموزان کاملا متوجه می شود که کدام دانش آموز در چه استعدادی سرآمد است. در واقع تشخیص استعداد برای معلمان کار پیچیده ای نیست. این معلم ها آموزش می بینند که چگونه چک لیست هایی که برای دادن گزارش انفرادی درباره استعداد دانش آموزان دارند را پر کنند و در سامانه ثبت کنند.

حکیم زاده تصریح کرد: در طرح شهاب هر سال چک لیست ها توسط معلم ها پر می شود و حتی حضور دانش آموزان در جشنواره های مختلف نیز ثبت می شود و یک کارنامه ای در نهایت درست می شود که تمام مستندات و سوابق تحصیلی دانش آموز را در بر دارد تا موقع انتقال وی به مقطع بالاتر در دوره متوسطه به هدایت تحصیلی او کمک کند.

هنوز هم نکات مبهم در این طرح خود را نشان می دهد از جمله اینکه چرا این طرح از پایه چهارم آغاز می شود و دوره اول ابتدایی را در بر نمی گیرد؟ آیا تنها کار شناسایی صورت می گیرد؟ جای هدایت استعداد و پرورش آن در دوره ابتدایی کجاست؟ و اینکه آیا معلم به تنهایی ابزار مناسبی برای شناسایی استعداد هست و آیا دانش آموزان برای بروز استعداد خود امکانات لازم را دارند.

به گفته معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش معلمان بهترین مسیر برای شناسایی استعداد هستند و می توانند بازخوردهای خوبی از استعداد دانش آموز به والدین بدهند.

وی گفت: ما یک بحث شناسایی استعداد در یک فرد را داریم و یکی بحث سرآمدی را. وقتی اینها شناسایی شوند برنامه های غنی سازی می توانیم داشته باشیم. برنامه بنیاد ملی نخبگان همین است که در حیطه های مختلف برنامه های غنی سازی برای دانش آموزان داشته باشد. الان ما با بحران هجوم دانش آموزان به رشته تجربی رو به رو هستیم. در هیچ کجای دنیا اینهمه رشته ها را از هم جدا نمی کنند اما ما حتی ریاضی و تجربی را هم جدا کرده ایم. معارف و فنی حرفه ای را جدا کرده ایم. علوم انسانی را جدا کرده ایم. هم از نظر بهره وری و هم از نظر نیروی انسانی یک آسیب جدی وارد کرده ایم. بعد همه هم می خواهند بروند رشته تجربی و یک سرخوردگی ایجاد می شود.

طرح شهاب یک نگاه کلان دارد و تا زیرساخت هایش مهیا نباشد نمی شود در سراسر کشور اجرا کرد. ما تازه این طرح را به پایه اول متوسطه رسانده ایم. باید به طرح شهاب فرصت بدهیم و انتظار نتایج زود و کوچک را نداشته باشیموی ادامه داد: من مشاور تحصیلی مرکز مشاوره دانشگاه تهران بوده ام و بسیاری از دانشجویان تازه بعد از ورود به دانشگاه که فشار از رویشان برداشته می شود متوجه می شوند چه رشته ای را دوست دارند. طرح شهاب یک نگاه کلان دارد و تا زیرساخت هایش مهیا نباشد نمی شود در سراسر کشور اجرا کرد. ما تازه این طرح را به پایه اول متوسطه رسانده ایم. باید به طرح شهاب فرصت بدهیم و انتظار نتایج زود و کوچک را نداشته باشیم. فرایند ناقص و پر چالشی که از به رسمیت نشناختن استعدادها داشته ایم منجر به یک تورم بد پیش از دانشگاه و مسیرهای غلط در انتخاب رشته شده است. طرح شهاب قصد دارد فضایی را آرام آرام باز کند تا به صورت پلکانی تعمیم پیدا کند.

وی در پایان گفت: ما متولی این طرح نیستیم و مرکز ملی استعدادهای درخشان باید نتایج را ارائه دهد اما ما مسئولیت اجرای طرح در دبستان را پذیرفتیم و در محدوده هم پاسخگو هستیم اما تبیین ها توسط ما صورت نمی گیرد. اما باید تصمیماتی که در حوزه تعلیم و تربیت صورت می گیرد در همین حوزه مورد بررسی قرار بگیرد نه اینکه همه در مورد آن اظهار نظر غیر کارشناسی کنند. اینکه خانواده ها در این امر مشارکت کنند و درباره طرح آگاهی داشته باشند حقشان است چون ذی نفعان آن هستند اما وقتی یک جمع پزشک به نتیجه ای در حوزه درمان می رسند اما وقت درمیان گذاشتنش با جامعه را ندارند آیا آن تصمیم علمی زیر سوال می رود؟  شاید یکی از آسیب های جدی حوزه تعلیم و تربیت این بوده که به عنوان یک علم مورد قبول قرار نکرفته و تخصصی دیده نشده است.

با همه صحبت های قابل تامل معاون آموزش متوسطه باز هم این موضوع که خروجی این طرح مشخص نیست جای تامل دارد.

طرح شهاب خوب است اما نباید بار انتخاب تیزهوش به دوشش باشد

اما یکی از صحبت های جدی که مدتی در رسانه ها و از طرف مسئولان مطرح شد این بود که با توجه به نیت آموزش و پرورش برای جمع کردن مدارس سمپاد و بحث آموزش فراگیر، قرار است طرح شهاب بار شناسایی استعداد و هوش و پرورش آن را به عهده بگیرد که بسیاری از کارشناسان از همان زمان منتقد جدی تر این طرح شدند که به گفته شان نمی تواند تیزهوشی را شناسایی کند که البته رئیس مرکز ملی استعدادهای درخشان نیز موافق این نظر است.

فاطمه مهاجرانی رئیس مرکز ملی استعدادهای درخشان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: ما هنگامی که بحث حذف آزمون ها بود نیز گفتیم مطلوب ما این است که آموزش ابتدایی در پایان ۶ سال تحصیلی بیاید و بگوید این ۲ درصد دانش آموزان با استعداد یا با هوش بالا را شناسایی کرده ایم؛ شما بیا و آنها را پرورش بده و کار به آزمون نکشد. طرح شهاب می تواند بسیار کمک کننده باشد. اما این طرح درون فردی است و نمی خواهد مقایسه ای کار کند. اما در سمپاد ما می خواهیم هوش برتر را شناسایی کنیم تا کشور از آنها بی بهره نمانند. جمع کردن این دو با یکدیگر کار آسانی نیست.

وی ادامه داد: این طرح یکی از بهترین طرح های آموزش و پرورش است اما نباید بار انتخاب تیزهوش را به دوش آن بگذاریم که یک انحراف خواهد بود. ما برای شناسایی تیزهوشان نیاز به طرح جدید نداریم. کافی است معلم ما با دقت دانش اموزان را زیر نظر بگیرند و این دانش آموزان را شناسایی کنند.

اگر صحبت های مهاجرانی را بپذیریم باید بگوییم به نظر این دقیقا همان کاری است که معلمان در طرح شهاب می کنند. زیر نظر گرفتن دانش آموزان. اما آیا به راستی یک معلم با ۵ ماه آموزش و زیرنظر گرفتن دانش اموز می تواند استعداد او را شناسایی کند؟ یا اینکه واقعا ساز و کار دیگری دارد اما زیرساختهایش مهیا نیست؟

طرح شهاب هم در مبانی نظری و مفهوم پردازی دچار سردرگمی است

دکتر ناصرالدّین کاظمی حقیقی دارای دکترای روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی که در کارنامه اش عضویت شورای راهبردی و مشورتی تحوّل بنیادین آموزش و پرورش و مجری طرح ملّی پرورش استعدادهای درخشان در دورهٔ ابتدایی مشاهده می شود در گفتگو با خبرنگار مهر درباره طرح شهاب گفت: بحث درباره طرح شهاب محدود به بحث درباره این طرح نمی شود بلکه موضوع نگرش آموزش و پرورش به استعداد و هوش، شناسایی و هدایت آنهاست. چه در قالب طرح شهاب و چه مدارس سمپاد و....

وی ادامه داد: طرح شهاب هم در مبانی نظری و مفهوم پردازی دچار سردرگمی است و هم در تشخیص استعداد و هوش. مشخص نیست هوش و استعداد را چه تعریف می کند و وقتی می گوید برتری یک توانایی منظورش نسبت به باقی توانمندی های یک فرد است یا در قیاس با توانمدی دیگران صحبت می کند چون یک جا می گوید سنجش فرد با خودش و یک جا می گوید سنجش فرد با دیگران. ضمن اینکه ده سال است این طرح مطرح شده و روش ها و ابزارهایش به هیچ وجه قابل دفاع نیست.

وی ادامه داد: یکی از ضعیف ترین منابع از نظر تشخیصی در دنیا معرفی معلم است. مهمترین منبع معرفی استعداد خود دانش آموز است. آن وقت ما می خواهیم استعداد را از طریق چک لیست و از دیدگاه معلم که ممکن است به هر دلیل دچار سوگیری یا اشتباه باشد شناسایی کنیم. ضمن اینکه هیچ هدایت تحصیلی به صورت جدی تاکنون اتفاق نیفتاده است. یک گزارشی ارائه نشده که بدانیم در این ده سال چه تعداد جمعیت دانش آموزی استعداد برترشان شناسایی شده و چه اقداماتی برایشان شده و از کدام نقطه به کدام نقطه بعد از شناسایی استعداد رسیده اند.

واقعیت این است که تنها طرح امروز آموزش و پرورش برای شناسایی و هدایت استعداد دانش آموزان طرح شهاب است. طرحی که قرار است در صورت اجرای کاملش بتواند فرموده رهبر انقلاب را عملی کند که حتی یک استعداد هدر نرود. آیا مسئولان آموزش و پرورش به راستی می توانند تحقق ۵۰ درصدی چنین سخنی را با اجرای این طرح تضمین کنند؟

 

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.