دادخواست علیه تحریم
کوفی عنان

دبیرکل سابق سازمان ملل متحد

گروه اقتصاد بین‌الملل: امروزه تعداد تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد بیش از هر زمان دیگری در تاریخ است. طی دهه ۱۹۹۰ حداکثر تحریم‌ها ۸ مورد بود، در دهه ۲۰۰۰ این رقم به ۱۲ مورد افزایش یافت و اکنون تعداد تحریم‌ها ۱۶ مورد است. البته این تعداد تحریم شامل تحریم‌های اعمال شده از سوی اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده نمی‌شود. اگر بخواهیم بر اساس افزایش تعداد این تحریم‌‌ها قضاوت کنیم، ممکن است به این نتیجه برسیم که تحریم‌ها در ارتقای صلح و امنیت بین‌المللی ابزار فوق‌العاده موثری بوده‌اند اما متاسفانه اینگونه نیست.

درحقیقت مطالعات علمی نشان می‌دهد که تحریم‌ها موفقیت محدودی داشته‌اند. توماس بستکر، از موسسه گرجوئیت در ژنو، برآورد می‌کند که تحریم‌ها فقط در حدود 20 درصد از مواقع موثر هستند. به گفته آدام رابرتس، از دانشگاه آکسفورد، «در موارد بسیار اندکی مشاهده شده است که تحریم‌ها موفق بوده‌اند، استثنای این مساله مواردی است که با عوامل دیگر همراه بوده‌اند.» برای مثال، گرچه شاید اعمال تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه میانمار در تصمیم دولت این کشور برای بازکردن اقتصاد و تعهد در اصلاحات سیاسی نقش داشته، اما هراس از وابستگی کامل به چین، نقش بزرگ‌تری داشته است. مشکلات بالقوه رژیم تحریم‌ها اما بسیار فراتر از ناکارآمدی آنهاست. شواهدی وجود دارد مبنی براین که تحریم‌ها می‌توانند تاثیر معکوس داشته باشند، مثل زمانی که رژیم‌هایی را هدف می‌گیرند که از طریق کنترل بازارسیاه کالاهای ممنوعه قدرت خود را افزایش می‌دهند. برای مثال در هائیتی، رژیم نظامی حاکم طی تحریم نفتی 1993 و 1994 معامله نفت بازارسیاه را در مرزهایش با جمهوری دومینیکن تسهیل کرد.

خطرات زمانی بیشتر می‌شود که کشور هدف تحریم برای مقابله به مثل در موضع قدرت باشد، زیرا موجب می‌شود رای‌دهندگان علیه رهبران‌شان که این تحریم‌ها را وضع کرده‌اند، موضع‌گیری کنند. برای نمونه زمانی که آمریکا و اتحادیه اروپا درپی الحاق کریمه به خاک روسیه تحریم‌هایی را علیه این کشور وضع کردند، روسیه با ممنوع کردن واردات مواد غذایی از اروپای غربی دست به تلافی زد و موجب شد کشاورزان در بروکسل و دیگر نقاط اروپا علیه کاهش قیمت‌ها تظاهرات کنند. حتی زمانی که تحریم‌ها تاثیر مورد نظر را ندارند، اغلب باقی می‌مانند. یک دلیل این است که به محض اینکه تحریم‌ها وضع شدند، پنج عضو دائم شورای امنیت می‌توانند آنها را وتو کنند تا برداشته شوند اما با وجود اینکه رژیم تحریم‌ها تحت بازنگری‌های دوره‌ای قرار می‌گیرند، احتمال ضعیفی وجود دارد که تحریم‌ها لغو شوند چون تا زمانی که یکی از پنج عضو دائمی شورای امنیت خواستار اجرای آنها باشد، آنها لغو نخواهند شد.

این مساله زمانی رخ داد که تحریم‌های مورد حمایت آمریکا در دهه 1990 علیه عراق اعمال شد. این تحریم‌ها تبعات شدیدی نه فقط برای صدام حسین و رژیمش بلکه برای بسیاری از مردم بیگناه داشت. جوی گوردون، از دانشگاه لویولا شیکاگو، برآورد کرده این تحریم‌ها منجر به مرگ 670 هزار تا 880 هزار کودک شده است. مطمئنا، جامعه بین‌الملل با تشخیص آسیب‌هایی که تحریم‌ها در عراق به‌وجود آورد، به سمت تحریم‌های هدفمند یا «هوشمند» حرکت کرده است اما مشخص نیست که آیا تحریم‌های هدفمند امروزی حقیقتا موثرتر از تحریم‌های جامع گذشته هستند یا خیر. همان‌طور که گوردون مشخص کرده است، تجارت بازار سیاه همچنان می‌تواند تحریم‌های تسلیحاتی و نفتی را تضعیف کند. علاوه براین، تحریم‌هایی که صنایع خاص را هدف قرار می‌دهند، می‌توانند به کل اقتصاد آسیب برسانند و در نتیجه به معیشت و رفاه شهروندان عادی لطمه وارد کنند، هرچند که این پیامدها اغلب نادیده گرفته می‌شوند.

تحریم‌هایی که اشخاص خاص را هدف قرار می‌دهند، مانند بلوکه کردن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر، آسیب‌های ناخواسته کمتری ایجاد می‌‌کنند. اما ممکن است افراد بیگناه سهوا در فهرست تحریم‌ها قرار بگیرند. این در شرایطی است که درپی دادخواهی افرادی که تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند، فرآیند شناسایی افراد مورد هدف تحریم‌ها بهبود یافته است. البته تحریم‌ها موفقیت‌هایی هم دارند. همانطور که مایکل دویل از دانشگاه کلمبیا خاطر نشان می‌کند،«اگر انتخاب گزینه‌های‌ چشم‌پوشی یا استفاده از نیروی نظامی بدتر باشد، که گاهی این‌گونه است، استفاده از تحریم‌ها قابل توجیه است. چشم‌پوشی ممکن است شامل تحمل نقض حقوق بشر یا مبادرت به انتقادهای صرفا لفظی باشد. استفاده از نیروی مسلح برای برخی از نقض‌ها نامتناسب و اغلب به لحاظ انسانی پرهزینه‌تر است.» مشکل زمانی به وجود می‌آید که دولتمردان بیش از حد به تحریم‌ها متکی هستند. جان روگی، از دانشگاه هاروارد این مساله را مختصرا این‌گونه بیان می‌کند:« تحریم‌ها ابزار دیپلماسی قهری هستند، مگر آنکه سیاست‌گذاران بخش دیپلماسی را فراموش کرده باشند.» درحقیقت اغلب به نظر می‌رسد دولتمردانی که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند در زمان مناسب تعامل سیاسی درستی را تعقیب کنند از تحریم‌ها به‌عنوان یک میانبر استفاده می‌کنند.

کنت روگوف، از دانشگاه هاروارد می‌گوید: «تاثیر تحریم‌ها اغلب کاملا ناامیدکننده است، به‌طوری که بسیاری از پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که این قبیل اقدامات به‌گونه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند که فقط دولت‌ها به مخاطبان داخلی خود وانمود می‌کنند که مشغول انجام اقدامی هستند. این مورد درباره اعمال تحریم‌های شدید آمریکا علیه کوبا صادق است؛ تحریم‌هایی که بی‌نتیجه بود. (درحقیقت، تحریم‌ها اصلاحات را به تاخیر انداخت). متاسفانه بیش از آنکه اصلاح رژیم تحریم‌ها هدفی ضروری تلقی شود، اعمال تحریم‌ها هدف شده است. اما با توجه به اینکه اکنون اثرگذاری تحریم‌ها مورد بحث است، رویکرد جدیدی موردنیاز است. علاوه براین، مستندات باید راهنمای عمل سیاست عمومی قرار گیرد و نه شهود و احساسات. مستندات نشان می‌دهد که به منظور کسب موفقیت و اجتناب از پیامدهای پیش‌بینی نشده، تحریم‌های به دقت تنظیم شده باید همزمان با مشارکت سیاسی پیگیری شود. ممکن است وضع تحریم‌ها اقدام خوبی به نظر برسد، اما اگر بخواهیم تحریم‌ها واقعا خوب هم عمل کنند، باید چگونگی کاربرد آنها را تصحیح کنیم.