ائتلاف غرب در عراق و سوریه شکست خورده است

مایکل نایتز

کارشناس موسسه واشنگتن

صحبت کردن در مورد عراق که تنها یک بخش از یک جنگ فراگیر است، یک بحث ضروری است. دولت شیعه عراق شاید کمی برای پیروزی بی‌تاب باشد؛ اما در دفاع از شهرهای سامرا، بغداد و کربلا موفق بوده و خواهد بود. آزادی جرف‌الصخر (که اصلی‌ترین مسیر زائران شیعه است) تکریت و مناطق دیگر ممکن است با غرور و افتخار نگریسته شود.


در مورد جنگ در تکریت و حدیثه نیز نگاه‌ها امیدوارانه و خوش‌بینانه است. از نظر بغداد، ارتش این کشور در حال بازسازی خود است؛ اما واقعیت این است که هنوز این ارتش نیازمند کمک شبه‌نظامیان شیعه است تا بتواند در جنگ علیه تروریست‌ها موفق ظاهر شود.


در این شرایط زود است که گفته شود ارتش عراق روی پای خود ایستاده است. یکی از نگرانی‌های بغداد در حال حاضر این نیست که چرا پیشرفت‌ها در جنگ با داعش اندک است، بلکه این مساله برای دولت مرکزی مهم است که حضور شیعیان شبه‌نظامی موجب فعال شدن رقبای شیعه در این کشور شود.


در این شرایط دو نگاه عمده در مورد عراق به وجود آمده است: از نگاه یک شیعه عراقی این بازپس‌گیری‌ها در واقع بازپس‌گیری خاک عراقی‌ها از داعش جلوه می‌کند؛ اما از نظر غربی‌ها، این بازپس‌گیری‌ها، تنها آزادسازی مناطق شیعه‌نشین محسوب می‌شود و باقی مناطقی که در دستان داعش مانده است، به نظر برای دولت عراق کم‌اهمیت است.


از دید یک شیعه عراقی دست نخورده ماندن مناطق شیعه‌نشین در این کشور و درامان ماندن از تاخت افراطیون یک موفقیت تضمین شده است.


نیروهای کرد نیز تقریبا نگاهی شبیه نیروهای شیعه دارند. دفاع از اربیل نشان داد که اقلیم کردستان برای آمریکا و کشورهای غربی از اهمیت فراوانی برخوردار است و پس از آن نیز یک حمایت بین‌المللی فوق‌العاده از کردها به عمل آمد که در تاریخ می‌توان گفت بی‌سابقه بوده است. این تلاش‌ها نشان می‌دهد موفقیت جنگی به دست آمده، محصول یک تلاش دیپلماتیک فوق‌ا‌لعاده است. کردها مناطقی را که برایشان از اهمیت بالایی برخوردار بود از دست داعش خارج کردند و سپس یک نیروی دفاعی خیلی قوی در این شهرها مستقر کردند که تقریبا نفوذ به آن غیرممکن است. این موضوع به‌‌ویژه برای شهر کرکوک صدق می‌کند. البته از نظر کردها هنوز کار تمام نشده است؛ زیرا داعش هنوز در نزدیکی‌های آن جولان می‌دهد؛ هر چند که فعلا هدف آنها بازپس‌گیری شهرهای کردنشین نباشد. از این نظر کردها می‌گویند جنگ با داعش خوب پیش می‌رود اما اگر لحظه‌ای غفلت کنند داعش می‌تواند، تمامی تجهیزاتش را در عرض نیم ساعت از موصل به اربیل برساند.


از دید سنی‌ها اما باور این است که جنگ دولت عراق با داعش اصلا خوب پیش نمی‌رود. کسانی که در مناطق امن‌تر مانند بغداد زندگی می‌کنند می‌ترسند که داعش با بمب‌گذاری در مناطق شیعه‌نشین این شهر بیشتر به آنها نزدیک شود. بسیاری از کسانی که در مناطق آزاد شده زندگی می‌کنند برای بازگشت به شهر و خانه خود با محدودیت روبه‌رو شده‌اند. کسانی هم که در مناطق تحت کنترل داعش زندگی می‌کنند، تقریبا در مورد اینکه این مناطق از دست داعش آزاد شود، شک و تردید دارند. اگر گروه حشد‌الشعبی نیز تصمیم به مبارزه با آنها بگیرد، به راهی خونین برای فرزندان آنها ختم می‌شود. برای سنی‌ها از سال ۲۰۱۴ به این سو، مصیبت‌ها در مناطق تحت سلطه داعش افزایش بیشتری پیدا کرده است.


جامعه بین‌الملل، از جمله ایالات متحده نگاه بسیار متفاوتی به نتیجه جنگ با داعش دارد. آمریکا می‌خواهد در جنگی که رهبری آن را بر عهده دارد ببیند جنگ با داعش آیا نیاز به حضور نیروی زمینی را ضروری خواهد کرد یا نه. در حال حاضر آمریکا توانسته بخشی از اهداف جنگی خود را در مبارزه با داعش محقق کند و از این رو یک رضایت نسبی دارد اما در جاهای دیگر ممکن است این نگاه وجود نداشته باشد.


ایران اما توانسته نفوذ خود را به عراق بیش از پیش افزایش دهد، بدون آنکه مجبور شود هزینه بالایی برای این موضوع بپردازد. هر چند شاید به‌طور کل ایران از نتیجه جنگ راضی نباشد؛ ایران به‌طور روزافزونی نسبت به سرعت جنگ در عراق بدبین است و بر این باور است که جنگ با داعش از سرعت خوبی برخوردار نیست. به اعتقاد تهران، غربی‌ها روند جنگ در عراق را کند کرده‌اند و حضور داعش در نزدیکی مرزهای ایران یک خطر بالقوه به حساب می‌آید.


در مورد داعش البته اظهارنظر سخت‌تر می‌شود. نمی‌توان به ذهن و روح داعشی‌ها رفت تا آنها میدان مبارزه را چگونه ارزیابی می‌کنند. البته بعید می‌دانم که از لحاظ تعداد نفرات تفاوت چشمگیری کرده باشند.


این گروه نسبت به سال گذشته بسیار بی‌پرواتر و و تهاجمی‌تر شده است، زیرا آنها تلاش می‌کنند دست‌اندازی بیشتری به مناطق غیرسنی‌نشین داشته باشند. در سال گذشته نیز رسانه‌های جمعی موفقیت آنها را بیش از پیش برجسته کردند و همین موضوع می‌تواند سبب رضایت نسبی آنها باشد. آنها در عراق توانسته‌اند تا حدودی خود را در مناطق سنی‌نشین تثبیت کنند، هر چند ممکن است با موارد ناامیدکننده‌ای نیز دست و پنجه نرم کنند: آنها دیگر نمی‌توانند مثل سابق نفت استخراج کنند و آن را به فروش برسانند اما اگر بخواهیم دستاورد داعش را در میدان جنگی در عراق خلاصه کنیم تنها باید به یک جمله اکتفا کرد: «شکایتی نداریم.»


در یک سال گذشته که عملیات‌های نظامی در عراق بالا گرفته، نتایج مختلفی به دست آمده است. برای داعش شعاری که آنها سر می‌دهند یعنی، «می‌مانیم و گسترش پیدا می‌کنیم» تا حدی به مشکل برخورد کرده است. آنها تا حدی اراضی خود را در عراق از دست داده‌اند اما از دست دادن آنها چندان در عراق چشمگیر نبوده است.


در حالی که در سوریه این گروه توانسته است دستاوردهای بیشتری داشته باشد. البته اگر بخواهیم نگاه کلی داشته باشیم، باید گفت داعش فعلا سر جای خود نشسته است و کمپین ائتلاف علیه داعش (به رهبری آمریکا) در یک نگاه کلی نه تنها نتوانسته موفق ظاهر شود، بلکه یک شکست می‌تواند به حساب آید.