رد پای القاعده در بحران شارلی ابدو

پاریس روز جمعه در وحشتی سراسری به سر برد. دو گروگانگیری در دو نقطه این شهر پس از چهارشنبه ترور، نیروهای امنیتی این کشور را با دردسرهای فراوانی مواجه ساخت. در شرایطی که نیروهای امنیتی این کشور اعلام کردند که توانسته‌اند ماجرای گروگانگیری را در شهر پاریس پایان دهند، اما فرار یکی از گروگانگیران همچنان موضوع اصلی مقامات امنیتی این کشور است. حیات بوم‌الدین، دختر ۲۶ ساله‌ای که در گروگانگیری سوپرمارکت کوشر شرکت کرده بود توانسته پس از حمله نیروهای امنیتی فرانسه فرار کند. اینک تمامی نیروهای امنیتی فرانسه بسیج شده‌اند تا این دختر ۲۶ ساله را پیدا کنند.

به گزارش سی‌ان‌ان، پس از پایان گروگانگیری دوم در شرق پاریس، نیروهای امنیتی فرانسه جست‌وجوی بسیار پردامنه‌ای را برای شکار حیات بوم‌الدین آغاز کرده‌اند. بر این اساس گفته می‌شود که این دختر با «آمه‌دی کولی‌بالی» ۳۲ ساله برای گروگانگیری در سوپرمارکت کوشر همدست بوده است. فرانسوا مولینز، دادستان شهر پاریس می‌گوید: پیش از حمله نیروهای امنیتی فرانسه به سوپرمارکت کوشر، ۴ نفر از گروگان گرفته‌شدگان کشته شدند. او اضافه کرد: در پی حمله نیروهای امنیتی نیز دو پلیس به شدت زخمی شدند. با وجود این، هنوز فرار گروگانگیر دوم به عنوان معمایی برای نیروهای امنیتی مطرح شده است. یکی از این نیروهای امنیتی می‌گوید که تنها راه ممکن برای فرار بوم‌الدین این بوده که وی خود را در میان گروگان گرفته‌شدگان جا داده و از این طریق توانسته از مقابل دیدگان نیروهای پلیس بگریزد.

درحالی‌که نیروهای پلیس فرانسه از اوایل بامداد روز پنج‌شنبه، جست‌وجوی عظیمی را برای پیدا کردن عاملان حمله به مجله شارلی ابدو در شهر دامارتان در شمال شرق پاریس آغاز کرده بودند، با نزدیک شدن به سوژه‌های مورد نظر خبر رسید که این دو در یک کارگاه چاپ و نشر اقدام به گروگانگیری کرده‌اند. درحالی‌که نیروهای امنیتی فرانسه خود را برای دستگیری یا حمله به برادران سعید و شریف قواشی آماده می‌کردند، ناگهان خبر دیگری در شهر پاریس پیچید که حکایت از یک گروگانگیری جدید داشت. کولی‌بالی و بوم‌الدین دو گروگانگیر تازه‌ای بودند که از نیروهای امنیتی خواسته بودند تا از دستگیری دو برادری که مظنونان اصلی حمله به مجله شارلی ابدو بوده، دست بردارند. به‌نظر می‌رسد که این دو نسبت به گروگانگیری اول، خشن‌تر با گروگان گرفته‌شدگان برخورد کرده و ۴ تن از آنها را نیز کشته‌اند.

براساس آخرین اخبار منتشر شده، کولی‌بالی و بوم‌الدین چندین سال بوده که به‌طور مشترک با هم زندگی می‌کرده‌اند. روزنامه لوموند در این راستا عکسی از وی منتشر کرده که در آن «حیات» با یک برقع در مقابل دوربین ایستاده و یک اسلحه نیز به دست گرفته است. بیشتر زنانی که در سوریه به جهاد نکاح می‌پیوندند چنین عکسی از خود گرفته‌اند، اما این عکس مربوط به ۴ سال پیش می‌شود. اینک با انتشار عکس‌های حیات بوم‌الدین- تحت تعقیب‌ترین فرد دنیا- رسانه‌ها سعی دارند که به زوایای پنهان زندگی وی ‌بپردازند.

سایت تایمز می‌نویسد که خشونت در بوم‌الدین موضوعی نهادینه شده، بوده است. او مظنون اصلی در شلیک کردن به یک پلیس زن است. یکی از نظریه‌هایی که هم‌اینک مطرح شده این است که از وی به‌عنوان نفر چهارم در حمله مجله شارلی ابدو نام برده می‌شود. پاسکال دیسانت، سخنگوی پلیس ملی فرانسه می‌گوید هنوز معلوم نیست که وی توانسته باشد از این مهلکه جان سالم به در برده باشد. با وجود این، دیسانت یک احتمال دیگر هم مطرح می‌کند و می‌گوید: تنها راه فرارش همان حضور در میان گروگان‌گرفته‌شدگان است.

از این‌رو نیروهای پلیس روز گذشته بیانیه‌ای صادر کرده‌اند که از مردم این کشور خواسته‌اند در صورت شناسایی بوم‌الدین، موضوع را به مقامات امنیتی گزارش دهند. در این بیانیه از وی به‌عنوان «مسلح و خطرناک» یاد شده است. همزمان با عملیات جست‌وجو برای یافتن حیات بوم‌الدین، شاخه‌یمن‌گروه القاعده، بیانیه‌ای صادر کرد و مسوولیت حادثه حمله به مجله شارلی ابدو را به عهده گرفت. این بیانیه که در اختیار آسوشیتدپرس قرار گرفته تاکید دارد که این عملیات توسط القاعده پی‌ریزی شده و به اجرا در آمده است. در این بیانیه آمده است: القاعده یمن رهبری این عملیات را به‌عهده داشته و با دقت زیاد این هدف را انتخاب کرده بود. در ادامه این بیانیه آمده است که این حمله در واقع برای انتقام گرفتن از کسانی بوده که به دین اسلام و پیغمبر مسلمین حضرت محمد (ص) اهانت کرده بودند.

القاعده یمن برای حملاتی از این دست شناخته‌شده نیست. آنها به‌رغم اینکه در مانیفست خود مبارزه با غرب را در اولویت کاری خود قرار داده‌اند، اما شگرد حملات آنها بیشتر انتحاری است و کمتر در جوامع غربی به‌طور مستقیم حمله می‌کنند. در سال ۲۰۰۸، یکی از مسافران نیجریه‌ای در یک پرواز به مقصد غرب با یک حمله انتحاری باعث کشته شدن تعدادی از مسافران غربی این کشور شد. همچنین این گروه در سال ۲۰۰۹، به این شیوه به یک کشتی آمریکایی حمله کرده و باعث کشته و زخمی شدن چندین نفر شده بود. به نظر می‌رسد القاعده یمن در حال تغییر تاکتیک است و سعی دارد حملات خود را در داخل خاک اروپا بسط دهد. مشی القاعده یمن این‌گونه بوده که کمتر سعی می‌کرد پای خود را فراتر از شبه‌جزیره بگذارد و دشمنی خود را با غرب در داخل شبه‌جزیره پی بگیرد. این در حالی است که به‌تازگی این سازمان توانسته در جذب جوانان عرب نیز موفق ظاهر شود و سعی دارد این افراد را برای پی‌ریزی و اجرای اهداف خود در نقاط مختلف دنیا آموزش دهد. آموزش‌ها نیز عمدتا به دو بخش تقسیم می‌شود: ابتدا نحوه استفاده از اسلحه‌های خودکار و سپس، بخش انفجار.

سعید قواشی بنا به مدارک موجود در هر دو بخش آموزش دیده بود. با انتشار ویدئوهایی که از مرکز پاریس از وی گرفته شده صحت این موضوع تایید شده است. او در استفاده از مواد منفجره و استفاده از سلاح‌های سبک بسیار خبره بوده است. در روزهای اخیر، با تایید این موضوع که القاعده یمن پشت حملات فرانسه بوده است، این نگرانی در میان سران کشورهای اروپایی در حال گسترش است که در ساختارهای امنیتی‌شان تجدید نظر کنند. در سه سال گذشته، سوریه، نه یمن، مرکز حضور افرادی بوده که جذب نیروهای تروریستی در این کشور می‌شده‌‌اند. اعضای خلافت خودخوانده در حال حاضر بخش عظیمی از خاک سوریه و عراق را به تصرف خود درآورده‌اند و در نقاط مختلف اراضی تحت اشغال خود، کمپ‌های آموزش تدارک دیده‌اند.

سال گذشته «ابو اوجانا»، یکی از کسانی که چند صباحی در سوریه بوده و از قضا متولد انگلستان است در گفت‌وگو با سایت بروکینگز گفته بود: بیشتر کسانی که آنجا حضور دارند، سعودی و تونسی هستند؛ اما از حضور فرانسوی‌ها و بریتانیایی‌ها نیز نباید غافل شد.

بازگشت شهروندان غربی از سوریه و عراق که به مرکزیت تروریسم جهانی بدل شده‌اند، نگرانی‌های امنیتی را در غرب افزایش داده‌است. به نوشته روزنامه‌ نیویورک تایمز، موضوع حادثه شارلی ابدو برای فرانسوی‌ها نسبت به حادثه ۱۱ سپتامبر آمریکایی‌ها، تکان دهنده‌تر بوده است؛ زیرا حملات سه روز اخیر فرانسه، توسط کسانی رقم خورده است که خود جزو شهروندان فرانسه به حساب می‌آمده‌اند. آرنود دیلی‌ترموز، دانشجوی ۲۳ ساله رشته حقوق از دانشگاه بوردو می‌گوید: فرانسوی‌ها همه نگران هستند. این بمب‌گذاری‌ها و حملات می‌تواند در یک لحظه در یک نقطه دیگر پاریس یا در خود بوردو اتفاق بیفتد. پرسش‌هایی که هم‌اینک در حوزه امنیتی فرانسه در حال رشد هستند، این پاسخ را به همراه داشته که فرانسه باید در ساختار امنیتی خود تجدیدنظر کند؛ زیرا به اعتقاد برخی اگر ساختار امنیتی این کشور بهتر عمل می‌کرد، شاید موضوع شارلی ابدو تکرار نمی‌شد. حادثه شارلی ابدو در شرایطی رخ داد که برادران قواشی هر دو تحت نظر نیروهای امنیتی این کشور قرار داشتند. اینک، فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور چپ‌گرای این کشور که همچنان عنوان ضعیف‌ترین رئیس‌جمهوری فرانسه را با خود یدک می‌کشد می‌گوید که تدابیری پیشگیرانه برای جلوگیری از حوادث تروریستی اتخاذ کرده است. در حملاتی که آمریکا در ۱۱ سپتامبر از سوی القاعده متحمل شد، ساختار امنیتی این کشور دچار تحولاتی شد که باعث به‌وجود آمدن «Homeland Security» یا وزارت امنیت داخلی آمریکا شد. در آن زمان نیز غافلگیری نیروهای امنیتی آمریکا باعث شد که ساختار امنیتی وقت آمریکا مورد انتقادهای فراوانی قرار گیرد. به گفته برخی ناظران روند حوادث شارلی ابدو نیز باعث شده که تجدیدنظر در ساختارهای امنیتی فرانسه مهم‌ترین اولویت وی تا پایان دوره ریاست‌جمهوری‌اش قرار گیرد. این ناظران اعتقاد دارند که فرانسه نیز در حال تاسیس یک نهاد امنیتی است که به لحاظ ساختاری شبیه « Homeland Security» ایالات متحده است. سایت خبرگزاری آلمان گزارش داد که قرار است آمریکا، تجربیات خود را در مبارزه با تروریسم و ایجاد حلقه‌های امنیتی در اختیار کشورهای اروپایی قرار دهد و در این‌باره آمریکا آمادگی خود را برای ارائه طرح‌های امنیتی‌ اعلام کرده است. در این زمینه، رئیس شورای اروپا، با اشاره به حمله‏‏های تروریستی مادرید و لندن در سال‏های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ گفت که «حمله‏ سبعانه به پاریس» نشان داد که «کشورهای اروپایی در دنیای کنونی تا چه حد آسیب‏پذیرند.» دونالد توسک اضافه کرد: «هر چند اتحادیه‏ اروپا قادر نیست تمام مسائل را حل کند، ولی می‏تواند وظیفه‏ خود را در جهت تقویت امنیت در این قاره انجام دهد.»

به گفته‏ توسک، فراهم ‏آوردن تسهیلات برای «به‏دام ‏انداختن تروریست‏ها»، می‏تواند یکی از این اقدامات باشد. او با اشاره به اینکه پس از حمله‏ تروریستی سپتامبر ۲۰۰۱ به آمریکا، اروپا، ماده‏ قانونی «چگونگی دستگیری متهمان در کشورهای اروپایی» را به تصویب رسانده، گفت: «ما باید در این زمینه فعال‏تر ظاهر شویم.» بر اساس این قانون، کشورهای اروپایی موظف هستند تقاضای دستگیری فرد مظنونی را که از سوی یک کشور عضو ارائه شده، بدون بررسی علت اتهام انجام دهند و فرد را در اسرع وقت بازداشت کنند و به کشور متقاضی تحویل دهند. توسک همچنین اعلام کرد که در صدد است، هفته‏ آینده در نشست پارلمان اروپا در استراسبورگ شرکت کند و از نمایندگان بخواهد کار طرح تنظیم فهرست مسافران شرکت‌های هواپیمایی اتحادیه‏ اروپا را تسریع ببخشند. به گفته‏ رئیس شورای اروپا، بر اساس این فهرست «می‏توان رد مسافران خطرناک را پی‏گرفت». این طرح پیش از این در سال ۲۰۰۷ به اتحادیه اروپا ارائه شد که به تصویب نرسید. این‌بار اما به نظر می‌رسد که اولویت‌های امنیتی اروپا در حال تغییر است و اتحادیه اروپا قصد دارد تغییرات وسیعی در سیستم‌های امنیتی خود به‌وجود آورد.