سایه بلند پوتین بر قاره سبز

حسین موسوی: دو هفته پس از اینکه رئیس‌جمهوری روسیه، شبه جزیره کریمه را در آن سوی دریای سیاه، جزئی از خاک کشورش اعلام کرد او پاداش دیگری در این سو دریافت کرد. در پارلمان بلغارستان، قانون‌گذاران این کشور اقدام به تهیه لایحه‌ای کردند که یک طرح پوتین را از قعر تاریخ به عصر حاضر برگرداند. این خط لوله که به «جریان جنوبی» شهره است مهم‌ترین پروژه پوتین به حساب می‌آید. با راه‌اندازی این طرح پوتین دو هدف مهم را پیگیری می‌کند و در تامین دو هدفی که او به دنبال آن است، یعنی قدرت اقتصادی و ژئوپولیتیک روسیه در منطقه کمک شایانی خواهد بود. ابتدا اروپا همچون صیدی در تله گازی روسیه گیر خواهد افتاد و کشورهای قاره سبز از نظر تامین انرژی بیش از پیش به روسیه وابسته خواهند شد. دوم اینکه کشورهایی که پس از فروپاشی شوروی به سمت غرب نظر کردند، به‌ناچار مجبور هستند که تحت تاثیر سیاست‌های کرملین قرار بگیرند و مسکو می‌تواند حوزه تاثیرگذاری خود را روی این کشورها از نو بنا کند.

این لایحه در چهارم آوریل در پارلمان بلغارستان به‌صورت محرمانه ارائه شد، اما برای اینکه یک طرحی در اروپا به تصویب برسد باید با مقررات کشورهای اتحادیه اروپا سازگار باشد و این موضوع چندان خوشایند پوتین نیست و وی حاضر نیست که به آنها پایبند باشد.

این لایحه برای پوتین، یک لایحه رویایی بوده و برای آن هم دلیل دارد. در حالی که وزیر انرژی بلغارستان اقدام به تنظیم این لایحه کرد، اسناد نشان می‌داد که در پشت پرده دست‌هایی پنهان از روسیه نیز حضور دارد و در تنظیم این لایحه نقش داشته است. شاید خود پوتین درگیر این موضوع نباشد اما وزیر انرژی پوتین قطعا در تنظیم این لایحه درگیر بوده است، به‌ویژه اینکه یکی از شرکت‌های دولتی روسیه به نام گازپروم روسیه نیز در تنظیم لایحه به کمک وزیر انرژی بلغارستان آمده است.

مارتین دیمیتروف، یکی از نمایندگان اصلاح‌طلب بلغارستان در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز می‌گوید که اگر چنین موضوعی در ایالات‌متحده اتفاق می‌افتاد، هم‌اینک همه دست‌اندرکاران استعفا داده بودند. برای سال‌ها پوتین، بلغارستان را به استهزا گرفته که یکی از ضعیف‌ترین ملل عضو اتحادیه اروپا است و با این استراتژی سعی داشت بلغارستان را ترغیب کند که خط لوله جنوبی راه‌اندازی شود. او تقریبا با این استراتژی به موفقیت نزدیک شده بود اما در این بین با یک اشتباه استراتژیک مواجه شد: او تخمین نمی‌زد که اتحادیه اروپا و غرب در برابر بحران اوکراین پاسخی واحد به روسیه ‌بدهند.

به‌رغم اینکه این طرح به‌طور موقت به حالت تعلیق درآمده است اما باید در مورد اهمیت ژئوپولیتیک این خط برای روسیه نگران بود. پوتین از این خط لوله به‌عنوان ابزاری برای به رخ کشیدن قدرت خود استفاده خواهد کرد. پوتین رفتاری را که تاکنون با اروپا داشته است ترک نخواهد کرد و باز هم به همان روش‌ها متوسل خواهد شد.

او با استفاده از ابزار سرمایه‌داری‌اش، در سیاست خارجی تاثیر قابل توجهی از خود به جا می‌گذارد و همین عامل باعث می‌شود که از او فردی قدرتمند در داخل ساخته شود. پس از دیدار مخفیانه نخست‌وزیر بلغارستان با رئیس شرکت دولتی گازپروم، تامین اجرای این قرارداد به شخصی سپرده شده بود که از حلقه‌های نزدیک به پوتین است و از نظر سیاسی وی با کمپانی‌های بلغاری در ارتباط است.

در روسیه پوتین تاکنون بارها از بانک‌ها برای تضمین اهداف خود استفاده کرده است، برای مثال برای برگزاری المپیک زمستانی سوچی وی از این ترفند استفاده کرد. در بلغارستان هم یکی از شرکت‌های تابعه یک بانک، به‌طرز عجیبی دولت را به این سمت سوق می‌داد که قرارداد «جریان جنوبی» را هرچه زودتر تصویب و اجرایی کند. همپای بانک (VTB) نیز پوتین در داخل سعی می‌کرد که هر چه زودتر قرارداد را نهایی کند. همچون سایر قسمت‌های اروپا، پوتین به استقبال حزب راست افراطی لهستان رفت که خواستار تامین منافع روسیه در داخل لهستان هستند. پوتین قصد داشته با حمایت از این گروه نقش کسانی را که قصد دارند به کشف گاز شیل در این کشور بپردازند کمرنگ‌تر کند تا پروژه جریان جنوبی به فراموشی سپرده نشود. حتی در این میان یکی از اعضای پارلمان روسیه که از او به‌عنوان «مامور پوتین» نام برده می‌شود، به وزیر انرژی سابق این کشور گفته بود به اعضای پارلمان این کشور و سایر کسانی که در لهستان درگیر پروژه جریان جنوبی هستند، رشوه پرداخت کند.

موسیقی‌دان محبوب پوتین

ولادیمیر پوتین یک مشکل اساسی داشت. در سال ۲۰۱۱ وی قصد داشت با هزینه‌ ۴۰ میلیارد دلاری ظرف چهار سال پروژه جریان جنوبی را به اتمام برساند اما در جایی که قرار بود خط لوله نفتی کشیده شود، زمین‌شناسان گفتند که در این ناحیه از بلغارستان، منابع عظیم گازی وجود دارد که می‌تواند برای سال‌ها استقلال این کشور را در حوزه انرژی تضمین کند. بلغارستان برای سالیان سال، متحد شوروی سابق به حساب می‌آمد و این کشور در حوزه زبانی، فرهنگی و مذهبی اشتراکات زیادی با روسیه دارد. این کشور هنوز جشن ملی خود را در سالروز آزادی این کشور از دست عثمانی‌ها برگزار می‌کند که توسط تزار روسیه از زیر یوغ استعماری عثمانی خارج شدند. در این میان اما، رهبران بلغارستان از طرح یاد شده حمایت می‌کردند، زیرا این طرح از سویی باعث می‌شد که حق ترانزیت قابل توجهی نصیب این کشور شود و از سوی دیگر برای تامین انرژی این کشور نقش حیاتی ایفا کند. این کشور هم‌اینک نزدیک به ۹۰ درصد گاز خود را از روسیه دریافت می‌کند. این خط فعلی یک مشکل اساسی دارد. چون تامین گاز بلغارستان توسط خط لوله اوکراین صورت می‌گیرد. هر بار که بین کی‌یف و مسکو مشکلی پیش می‌آید بلغارستان نیز با بحران تامین انرژی مواجه می‌شود. در زمستان سال ۲۰۰۹، زمانی که روسیه گاز خود را به روی اروپا بست، بلغارستان نخستین کشوری بود که با دردسرهای فراوانی روبه‌رو شد. در این سال برای اینکه روسیه به اوکراین درس بدهد به مدت دو هفته گاز را به روی اروپایی‌ها و اوکراین بست. اما در سال ۲۰۱۱، بایکو بوریسف، نخست‌وزیر لهستان قلم خود را به روی کاغذش لرزاند و به وزیر انرژی این کشور اجازه داد تا برای اکتشاف گاز شیل اقدام کند. مطابق معمول اما کمپپنی راه افتاد تا پیش از اینکه طرحی در این کشور آغاز شود، کمر به نابودی آن ببندند. این کمپین‌ها هم از جانب کسانی راه‌اندازی می‌شوند که به طرفداری از روسیه شهره هستند. امثال حزب دست راستی «آتاکا» را پوتین برای اروپا کشت و پرورش داده است. احزابی همچون «جوبیک» در مجارستان و «لیگ شمالی» در ایتالیا از این دست احزاب هستند که آنها روسیه‌ پوتین را همچون خاکریزی می‌بینند که در مقابل غرب ایستاده است. اما بحث‌هایی که در این میان ارائه می‌شود تنها به مسائل ایدئولوژیکی ختم نمی‌شود. به‌تازگی ماری لوپن، رهبر راست افراطی فرانسه تصدیق کرده است که حزب وی ۹ میلیون یورو، رقمی نزدیک به ۱۱ میلیون دلار از بانک کرملین وام دریافت کرده است. با وجود اینکه برای حزبی مثل آتاکا نیز شک و شبهاتی وجود دارد، ولن سیدورف، دبیرکل این حزب می‌گوید که آنها به‌طور مستقیم وجهی از مسکو دریافت نکرده‌اند. چندی بعد اما آندره فوگ راسموسن، دبیر کل وقت ناتو، روسیه را علنا متهم کرد که این کشور با پرداخت رشوه و کمک‌های مالی باعث شده که اکتشاف گاز شیل در بلغارستان لغو شود. راسموسن مدعی شده بود که روسیه سعی دارد بحث اکتشاف گاز شیل را در بلغارستان و سایر کشورها منتفی کند و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد بود. اما در مورد جریان جنوبی هنوز ابهامات باقی است. در شرایطی که صدراعظم آلمان می‌گوید که شانس برقراری این خط لوله هنوز صفر نشده است اما نخست‌وزیر تازه بلغارستان می‌گوید مطمئن است که اتحادیه اروپا اجازه نخواهد داد این خط لوله ساخته و راه‌اندازی شود.