آمریکا و عراق در آستانه معامله بزرگ تسلیحاتی

محمدحسین باقی: کنگره آمریکا در نظر دارد بحث فروش سلاح‌های گران قیمتی - مانند تانک‌های آبرامز و خودروهای زرهی برادلی- به دولت عراق را که چند ماه است معلق گذارده مورد ارزیابی دوباره قرار دهد. قانونگذاران آمریکایی از این نگرانند که برخی مقام‌های عراقی ممکن است از این سلاح‌ها علیه مخالفان خود استفاده کنند یا به علت ضعف سازمانی ارتش عراق در مواجهه با داعش، بسیاری از تسلیحات آمریکایی در دست این گروه بیفتد. قانونگذاران آمریکایی به تابستان جاری و دستیابی داعش به سلاح‌های آمریکایی اشاره می‌کنند. مقام‌های کنگره به «فارن پالیسی» می‌گویند با روی کار آمدن حیدر العبادی و وعده او برای تشکیل دولتی فراگیرتر و تخصیص پست‌ها و نقش‌هایی برای اقلیت سنی و کرد، اکنون زمان آن رسیده تا نیازهای عراق برای سلاح‌های جدید آمریکایی مورد ارزیابی دوباره قرار بگیرد.

فهرست سلاح‌ها شامل بسیاری از ضدتانک‌های آبرامز

«۱۷۵ M۱A۱»، خودروهای موشکی هدایت‌شونده ضدتانک «۱۴۶ Stryker»، ۵۰ خودروی شناسایی هسته‌ای، بیولوژیکی و شیمیایی استرایکر و تعدادی خودرو زرهی برادلی می‌شود. پنتاگون و وزارت خارجه درخواست عراق را پیش از ارسال به کنگره در اوایل سال جاری مورد بررسی قرار داده بودند. به گفته یک منبع صنایع دفاعی، در مسیر طبیعی تجارت، کنگره این درخواست را در ماه مارس می‌پذیرفت؛ اما بهار آمد و رفت و هیچ اقدامی انجام نشد. تمایل قانونگذاران برای ارزیابی دوباره فروش سلاح ضمانتی از جانب کنگره نیست که آن را دوباره تایید خواهند کرد. هم منابع صنعت دفاعی و هم منابع کنگره می‌گویند حتی اگر تایید هم بشود، بعید است سلاح‌ها به موقع به عراق برسد تا تغییری در میدان مبارزه با داعش به وجود آورد.

عرضه تسلیحات جدید به عراق و رفع نیازهای ارتش این کشور و نوسازی آن پس از آنکه تقریبا نیمی از ارتش عراق یا به عبارتی حدود ۲۴ لشکر از ۵۰ لشکر که پیش از سال ۲۰۱۱ از سوی نیروهایی آمریکایی تجهیز شده بودند در تابستان جاری در برابر پیشروی نیروهای داعش گریختند، به اولویتی فوری برای دولت اوباما تبدیل شده است. مشاوران و مربیان نظامی آمریکایی در حال آموزش دوباره به ارتش عراق هستند تا سال آینده حمله گسترده‌ای را علیه داعش آغاز کنند و سرزمین‌های از دست رفته را دوباره از دست این گروه باز پس بگیرند.

اندکی پس از اینکه بغداد و وزارت خارجه درخواست دولت عراق را در سه ماه اول سال مالی ۲۰۱۴ به کنگره بفرستند، داعش یورشی سهمگین از سوریه به عراق را آغاز کرده و کنترل فلوجه و رمادی را در ماه ژانویه به دست گرفت. گزارش‌های فراوانی از فرار نیروهای امنیتی عراقی فاش شد که پست‌ها و پادگان‌های خود را ترک کرده‌اند و سلاح‌های آمریکایی را هنگام فرار پشت‌سر خود جا می‌گذاشتند.

منابع کنگره می‌گویند: «این لحظه‌ای نگران‌کننده برای بسیاری‌ها بود.» یک مقام کنگره می‌گوید: وقتی دولت عراق در برابر حملات داعش، پشت کرد دولت اوباما به کنگره فشار نیاورد تا برنامه فروش سلاح را تصویب کند. این مقام می‌گوید: اما با روی کار آمدن العبادی و ورود آمریکا به مبارزه با داعش و متوقف ساختن پیشروی‌های این گروه، کنگره میل بیشتری یافته تا درخواست عراق را دوباره مدنظر قرار دهد: «ما در مرحله‌ای هستیم که هوا در حال صاف شدن است و دود چندانی دیده نمی‌شود.» آمریکا بزرگ‌ترین تامین‌کننده سلاح عراق از سال ۲۰۰۳ به این سو و اصلی‌ترین کشور بازسازی‌کننده ارتش عراق بود. به گزارش «سرویس تحقیقات کنگره»، عراق وارد معاملاتی با روسیه، کره جنوبی و جمهوری چک شده تا جت‌های جنگنده، مربیان جت و هلیکوپترهای تهاجمی خریداری و وارد کند.

پیش از عقب‌نشینی از عراق در سال ۲۰۱۱، ایالات متحده تقویت و افزایش ظرفیت‌های نظامی عراق را آغاز کرد و همچون سال گذشته متعهد به فروش حدود ۱۰ میلیارد دلار سلاح (از جمله جت‌های جنگنده اف- ۱۶ ، تانک‌های آبرامز M۱A۱، سیستم‌های ضدموشکی و قایق‌های تندرو جنگی)از طریق برنامه فروش خارجی پنتاگون شده بود. به تازگی، دولت اوباما فروش هزاران موشک «Hellfire» به عراق را تسریع کرده است. کنگره هم به سرعت آن را تایید کرد با این اطمینان که این سلاح‌ها به سرعت صرف مبارزه با داعش شود. ماه گذشته، دولت اوباما، کنگره را از طرح خود مبنی بر فروش ۲/۱ میلیارد دلار مهمات تانک، قطعات یدکی، خدمات تعمیر و نگهداری و سلاح‌های دقیق به عراق برای افزایش ظرفیت ارتش این کشور براساس «برنامه فروش نظامی خارجی» آگاه کرد.

این برنامه از سوی «آژانس همکاری‌های امنیتی دفاعی پنتاگون» اجرا می‌شود که به‌عنوان واسطی میان شرکت‌های دفاعی آمریکایی و خریداران خارجی با مقام‌های نظامی آمریکایی که در سفارتخانه‌های خارجی مستقر هستند عمل می‌کند. این آژانس منابع مالی خود را از طریق کمیسیون‌هایی که از معاملات خارجی به دست می‌آورد تامین می‌کند. وقتی دولتی خارجی درخواستی برای خرید سلاح‌های آمریکایی تسلیم می‌کند، از سوی پنتاگون و وزارت خارجه پیش از ارسال به کنگره برای تایید مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. کنگره چندین بسته از فروش سلاح را به عراق تصویب کرده است. به گزارش «سرویس تحقیقات کنگره» ایالات‌متحده اولین بسته از تانک‌های آبرامز نوسازی شده ۱۴۰ را در سال ۲۰۱۲ در ازای معامله‌ای به ارزش ۸۶۰ میلیون دلار به عراق داد و اولین بسته از ۳۶ جت اف -۱۶ به ارزش حدود ۶/۳ میلیارد دلار هم در ماه جولای سال جاری تحویل داده شد.

بیش از ۷۰ دستگاه از اولین بسته تانک‌های ۱۴۰ آبرامز در هجوم داعش به استان انبار در سال جاری نابود شد یا به شدت آسیب دید. این را عبدالجابر عبیدی وزیر دفاع سابق عراق در مصاحبه با فارن پالیسی می‌گوید. او می‌گوید: شبه‌نظامیان ممکن است چند دستگاه دیگر را هم تصرف کرده باشند. عبیدی که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ وزیر دفاع بود و سپس تا سال ۲۰۱۲ به‌عنوان مشاور مالکی ایفای نقش کرد، می‌گوید: امروز عراق فقط ۴۰ تانک قابل استفاده دارد. عبیدی تردید دارد که طرح آمریکا برای انجام حمله گسترده به داعش در اوایل سال آینده و بازپس‌گیری استان نینوا و شهر موصل طرحی واقع‌گرایانه باشد. او می‌گوید یک‌سال طول می‌کشد تا آمریکایی‌ها نیروهای عراقی را دوباره آموزش دهند.

به گفته مقامی که با این برنامه‌ در ارتباط است، انتظار می‌رود پنتاگون از کنگره بخواهد تا تحویل بسته بزرگی از خودروهای Humvees، خودروهای زرهی مقاوم در برابر مین، سلاح‌های کوچک و ... را به‌عنوان بخشی از تلاش ۶/۱ میلیاردی‌اش برای آموزش و تجهیز ۹ لشکر از ارتش عراق و سه لشکر از پیشمرگه‌ها تصویب کند. در حالی که این ادوات با پولی داده می‌شود که مالیات‌دهندگان آمریکایی پرداخت می‌کنند اما قیمت سلاح‌های درخواستی از سوی دولت عراق مانند تانک‌های آبرامز و خودروهای استرایکر و برادلی (اگر با تصویب کنگره مواجه شود) عمدتا از سوی عراق پرداخت خواهد شد.

***

حملات داعش به عراق اگرچه ترس و وحشت در سراسر کشور برانگیخت و به کابوسی برای دولت و ملت عراق تبدیل شد اما حضور آنان اگر یک خاصیت داشته باشد، این خاصیت همانا نزدیکی بیشتر کردها به دولت عراق برای حل و فصل مناقشه نفتی بود که باعث جدایی و شکاف میان کردها با دولت عراق شده بود. هفته گذشته بغداد و اربیل به نوعی توافق دست یافتند که براساس آن کردستان عراق روزانه ۱۵۰ هزار بشکه نفت به دولت عراق می‌دهد و در عوض ۵۰۰ میلیون دلار به صورت فوری و نقد دریافت می‌کند. مقام‌های کرد می‌گویند این توافق که در ۱۹ نوامبر اجرایی شد زمینه را برای مذاکرات آتی در بغداد که به زودی شروع می‌شود فراهم خواهد کرد.

چگونه باید درآمدهای حاصل از نفت عراق میان مناطق مختلف تقسیم شود؟ «فواد حسین»، رئیس کارکنان رئیس‌جمهور در دولت منطقه‌ای کردستان روز پنج‌شنبه در دیداری که از واشنگتن داشت اعلام کرد: «ما درها را باز کردیم تا بتوانیم مذاکرات را از سر بگیریم.»

اما مشکل اصلی همچنان باقی است: کرکوک و منابع نفتی‌اش. «ماتیو ریدز»، معاون رئیس در شورای انرژی «Foreign Reports» می‌گوید: «این معامله‌ای نمادین اما در عین حال معنی‌دار است. آنچه مهم است اینکه پول و نفت به حرکت درآمده و این دستاوردی مهم است.»

دولت عراق امیدوار است بتواند با کردها به توافقی بلندمدت برسد و این توافق موقت را به توافقی دائمی تبدیل سازد. با این حال، «فواد حسین» می‌افزاید: با توجه به ماهیت نبرد و تهدیدی که متوجه عراق است، تمرکز ما فعلا مبارزه و شکست داعش است و بحث استقلال به زمانی دیگر موکول شده است. او می‌گوید: «اولویت ما شکست داعش است. تا زمانی که این گروه را شکست ندهیم نمی‌توانیم از مسائل دیگر سخن به میان آوریم.»