جابه‌جایی قدرت در انگلیس

دنیای اقتصاد- تونی بلر ۵۴ساله امروز در اقدامی داوطلبانه با قدرت دولتی وداع و پست صدارت را به براون، وزیر دارایی خود واگذار می‌کند.

دنیای اقتصاد- تونی بلر پنجاه و چهارساله امروز در اقدامی خودخواسته خانه شماره ۱۰ داونینگ استریت لندن را به وزیر دارایی کابینه‌اش در طول ۱۰سال صدارت واگذار خواهد کرد، اما گویا خداحافظی او با نخست‌وزیری، پایان حیات سیاسی او نیست. طی هفته‌های اخیر پس از آنکه او اعلام کرد پیش از پایان زمامداری حزب کارگر در بریتانیا، مقام خود را به یکی از هم حزبی‌هایش واگذار می‌کند، اخبار متفاوتی درباره آینده حرفه‌ای او نقل شد. زمانی گفته شد جرج بوش درپاسخ به خدمات بلر در همراهی با او در جنگ با تروریسم او را جانشین یار دیگرش در بانک جهانی می‌کند. گاهی گفته می‌شد او قصد دارد هنرپیشه شود و بعضی می‌گفتند که می‌خواهد به کلیسا خدمت کند، اما یک روز مانده به ترک قدرت، آشکار شد که هنوز می‌خواهد مرد سیاست بماند.

دیروز خبرگزاری‌ها گزارش دادند گروه چهارجانبه صلح خاورمیانه انتخاب تونی بلر، نخست‌وزیر بریتانیا را به سمت نماینده ویژه گروه مورد بررسی قرار داده است.گروه چهار جانبه پیشبرد صلح خاورمیانه متشکل از نمایندگان آمریکا،‌روسیه، سازمان ملل و اتحادیه اروپا نخستین جلسه خود از اوایل سال گذشته را برای بررسی شرایط جدید در سرزمین‌های فلسطینی تشکیل داد. دستور کار اصلی نشست روز سه‌شنبه گروه چهارجانبه به بررسی بحران ناشی از اختلاف بین گروه‌های رقیب فلسطینی اختصاص داشته اما گفته می‌شود انتخاب تونی‌بلر و شرح وظایف او نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

به گفته برخی منابع احتمالا در مورد انتخاب آقای بلر به این سمت و شرح وظایف او نظرات متفاوتی از سوی اعضای گروه چهارجانبه ابراز خواهد شد.

دولت جورج بوش، رییس‌جمهوری آمریکا، قطعا نسبت به انتخاب و محول کردن وظایف گسترده‌تری به تونی‌بلر و فعالیت او در پیشبرد صلح خاورمیانه ابراز تمایل خواهد کرد.

در مقابل، گفته می‌شود روسیه علاقه چندانی به انتخاب تونی بلر به نمایندگی گروه چهارجانبه ندارد، هر چند بعید است مانع از تصمیم سایر اعضای گروه چهارجانبه در این زمینه شود.

مقامات اسرائیلی نیز از انتخاب تونی‌بلر استقبال کرده‌اند، اما فلسطینیان در مورد تاثیر عملی این انتخاب بر روند صلح خاورمیانه تردیدهایی داشته‌اند.

در مورد دیدگاه دولت جدید بریتانیا، روزنامه فایننشال تایمز در شماره روز سه‌شنبه خود نوشته است که گرچه گوردون براون، نخست‌وزیر آینده، رسما از احتمال چنین انتخابی ابراز خرسندی کرده، اما به طور خصوصی، نسبت به آن رغبت چندانی نشان ن ده سال پیش، در اولین روزهای ماه مه، تونی بلر رهبر ۴۴ ساله حزب کارگر به ۱۶ سال تسلط حزب محافظه‌کار بر دولت در بریتانیا پایان داد و جوانترین نخست‌وزیر این کشور بعد از نزدیک به دو قرن شد.تونی بلر در زمانی به داونینگ استریت، مقر نخست‌وزیری بریتانیا، نقل مکان کرد که چند سال بود دولت محافظه‌کار بی‌رمق و بدون برنامه به نظر می‌رسید.

تونی بلر و مشاوران نزدیک او از آغاز کار دولتی را به مردم شناساندند که در بریتانیا سابقه نداشت. دولتی آماده مقابله با چالش رسانه‌های قرن بیست و یکم، ساخته و پرداخته در دنیای کانال‌های خبری ۲۴ ساعته. دنیایی که نمایش چهره‌ای مثبت و مطمئن و حاضر جواب در آن حربه اصلی شد و هیچکس هم بهتر از خود تونی بلر از عهده آن بر نیامد.

نخست‌وزیر جدید کاری را باب کرد که سلف او از آن فراری بود. کنفرانس خبری هفتگی در مقر نخست‌وزیری نشانه‌ای مشخص از این اعتماد به نفس بود، به ویژه با آن بی تکلفی خاص تونی بلر که اغلب با شلوار جین و پیراهن یقه باز و فنجان چایی در دست در آن ظاهر می‌شد.

ولی اعتماد مردم به تونی بلر و شیوه مدرن صدارتش آنقدر قوی بود که در انتخابات بعدی هم با اکثریت بزرگی حزب کارگر را در قدرت نگاهداشتند. در دوره دوم قانونگذاری، تونی بلر برنامه‌های اصلاحی خود را آغاز کرد. آنچه که به «بلریزم» شهرت یافت نگاهی نو به سوسیال دموکراسی بود تا با جهانی شدن اقتصاد و تجارت مکتبی بیگانه نماند. تونی بلر آن را «راه سوم» نامید و یکی از متهورانه‌ترین اقدامات او پایان دادن به تعهد تاریخی حزب کارگر به ایجاد شغل برای همه بود و در کنار آن برچیدن بسیاری از مقررات به اصطلاح دست و پا گیر استخدامی و تجاری.

ویژگی برنامه اصلاحات تونی بلر در آن بود که همه از آن سهمی بردند. افزایش بی‌سابقه بودجه آموزش و درمان رایگان در کنار اصلاح قانون اساسی و بیرون راندن تدریجی صاحبان القاب موروثی از مجلس اعیان، به ثمر رساندن مذاکرات صلح در ایرلند شمالی و ایجاد وزارت دادگستری و تعیین حداقل دستمزد چند نمونه از تغییرات بنیادینی است که تونی بلر را قادر ساخت تا با وجود مخالفت گسترده مردم با تصمیم او به همراهی با آمریکا در حمله به عراق، در سومین انتخابات عمومی پی در پی نیز پیروز شود.

ولی پیروزی سوم تونی بلر بیشتر ناشی از ضعف رهبری در دو حزب اصلی رقیب بود تا اعتماد مردم به دولت که دستخوش چند موضوع جنجالی شده بود، مسایلی مانند پرونده جنگ عراق و ادعای دریافت کمک‌های مالی پنهانی حزب کارگر از چند سرمایه دار تحت عنوان وام، با قول دادن لقب‌های تشریفاتی به آنان. پرونده‌ای که همچنان زیر دست پلیس است و تحقیقات در پیرامون آن به مقر نخست‌وزیری و مصاحبه پلیس با شخص نخست‌وزیر هم رسید.

در جریان انتخابات سوم، تونی بلر به مردم گفت که در دور بعدی رهبر حزب نخواهد بود. تصمیمی که «پاشنه آشیل» صدارت او شد. ولی حکومت حزب کارگر حداقل تا سه سال دیگر ادامه خواهد داشت این بار به نخست وزیری گوردون براون.

گام نهادن در راه سوم

تونی بلر در سال‌های پایانی قرن بیستم نخست‌وزیر شد، حدود یک دهه بعد از پایان جنگ سرد. فروپاشی شوروی و یکپارچه شدن آلمان، اروپای جدیدی را نوید می‌داد که در آن کشورهایی مانند بریتانیا باید نقش تازه‌ای برای خود می‌یافتند.

تونی بلر اولین نخست‌وزیری بود که بعد از جنگ دوم جهانی به دنیا آمده بود. اگرچه در سال‌های دانشجویی افکار چپ پیدا کرد و به حزب کارگر پیوست، ولی در پارلمان، جناح اصلاح‌طلب حزب را انتخاب کرد.

جناحی که جان اسمیت، رهبر وقت حزب، با وجود مقاومت شدید اتحادیه‌های پر نفوذ کارگری، سعی داشت آن را به خط میانه هدایت کند تا به هفده سال دور ماندن حزب از قدرت پایان دهد. مرگ ناگهانی جان اسمیت در اثر سکته قلبی در سال ۱۹۹۴، حزب کارگر را در شرایطی بی‌رهبر کرد که دو جناح چپ و راست آن درگیر مناقشات مرامی بودند.

تونی بلر با همکاری گوردون براون، یکی دیگر از اعضای جوان دولت سایه، راه سومی پیشنهاد کردند و بلر به رهبری انتخاب شد.

پایگاه فکری و استراتژیک «راه سوم» ترک مرام سوسیالیستی حزب کارگر بود. با این استدلال که با فروپاشی اتحاد شوروی و بلوک شرق در اروپا، نظام سرمایه‌داری تنها مکتب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مطرح در دنیا شده است.

تونی بلر، در یکی از اولین سخنرانی‌هایش در مقام رهبر حزب گفت تعادل نیروها در دنیا کاملا دگرگون شده و اجزای آن شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد و اضافه کرد که این لرزه‌های سیاسی نهایتا آرام خواهد گرفت، اما پیش از آن باید نظام جدیدی در پیرامون خود بسازیم. با وجود مخالفت جناح چپ، تونی بلر برنامه اقتصادی حزب کارگر را به سوی قبول اصل بازار آزاد هدایت کرد و آگاه از احساس نومیدی که سال‌ها شکست‌های انتخاباتی در حزب به وجود آورده بود، گفت که تا زمانی که سرنوشت، حزب کارگر و مردم بریتانیا را دوباره هم سو نکند و انتخابات بعدی را نبرد، آسوده نخواهد نشست و همین کار را کرد. تونی بلر در دو سال اول صدارتش، سیاست‌های اقتصادی دولت محافظه‌کار را ادامه داد و مهمترین تصمیم او که با استقبال بی‌سابقه صاحبان صنعت و سرمایه از یک دولت کارگری روبه‌رو شد، مستقل کردن بانک مرکزی از تصمیم‌های دولت بود.

اصول سیاسی و اجتماعی «راه سوم» از آغاز قرن بیست و یکم به اجرا درآمد. مانند افزایش بی‌سابقه بودجه آموزش و درمان رایگان ولی با وارد کردن بخش خصوصی در نقش شریک، اصلاح قانون اساسی در مجلس اعیان و دستگاه قضایی و برای اولین بار در بریتانیا، تعیین حداقل دستمزد.در میان بحث‌انگیزترین تصمیمات دولت بلر باید به پولی کردن تحصیلات دانشگاهی اشاره کرد که با وجود وام‌های دولتی دراز مدت و بدون بهره، هنوز با اعتراض‌های دانشجویی روبه‌رو است.

با این وجود دستاوردهای اقتصادی دولت تونی بلر در پایین نگاه داشتن هم زمان نرخ تورم و بیکاری و حفظ نرخ رشد آنقدر تاثیرگذار بود که حتی مخالفت اکثریت مردم با مداخله نظامی در عراق مانع از آن نشد که تونی بلر در سومین انتخابات پی در پی رقیبانش را شکست دهد.

نیم قرن پس از بحران سوئز که دولت آنتونی ایدن را ساقط کرد، جنگ عراق نمونه نادر دیگری شد از نقش سیاست خارجی در تعیین طول صدارت نخست‌وزیران در پادشاهی انگلستان.

چرا براون؟

گوردون براون پس از ده سال خدمت در دولت تونی بلر در مقام وزیر دارایی، در جای او خواهد نشست. ولی چرا وزیر دارایی و نه جان پرسکات که در همین مدت معاون تونی بلر بود؟

پاسخ ساده یکی سابقه همکاری بلر و براون است که پانزده سال پیش با هم طرح پیروزی حزب کارگر را ریختند و دیگری بی‌رقیب ماندن گوردون براون در میدان رقابت رهبری حزب بعد از تصمیم تونی بلر به کناره‌گیری. اما چرا کسی جرات چالش با این تصمیم را به خود نداد؟

مهمترین دلیل، احتمالا کارنامه ده سال مدیریت موفق گوردون براون بر اقتصاد و امور مالی بریتانیا است. یک ماه پیش در آخرین لایحه بودجه که به مجلس عوام برد، گوردون براون دستاوردهای مدیریت خود را برشمرد و گفت پیام من به کشور حاکی از ادامه افزایش شمار مشاغل و میزان سرمایه‌گذاری‌ها همراه با پایین ماندن نرخ تورم، بهره بانکی و وام مسکن است و آن را طولانی‌ترین دوره ثبات و رشد اقتصادی در تاریخ بریتانیا خواند.