میراث اقتصادی «ترکمن‌باشی»

پایان ۲۱ سال حکمرانی «ترکمن باشی»

گروه بین‌الملل- صفر مرادنیازف، رییس‌جمهور ترکمنستان در سحرگاه پنج‌شنبه به دنبال یک دوره بیماری درگذشت.

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس نیازف که در زمان مرگ ۶۶سال سن داشت از بیماری قلبی و همچنین دیابت پیشرفته رنج می‌برد.

صفر مرادنیازف که در ترکمنستان به ترکمن‌باشی یا ترکمن‌باشی کبیر شهرت داشت در سال ۱۹۹۲ و به دنبال استقلال ترکمنستان از اتحاد جماهیر شوروی، به عنوان نخستین رییس‌جمهور این کشور برگزیده شد. اما سابقه فعالیت‌های سیاسی نیازف به چندین سال قبل از فروپاشی شوروی بازمی‌گردد. صفر مراد نیازف در ۱۹ فوریه ۱۹۴۰ میلادی در بیشکک ترکمنستان به دنیا آمد. پدرش در جریان جنگ جهانی دوم کشته شد. بخش زیادی از خانواده‌اش در جریان زلزله ۱۹۴۸ عشق آباد کشته شدند. در اواسط دهه شصت میلادی به حزب کمونیست شوروی پیوست و در سال ۱۹۸۵ به سرپرستی حزب کمونیست ترکمنستان منصوب شد. به این ترتیب نیازف از آن سال عملا هدایت و کنترل امور داخلی ترکمنستان را بر عهده داشت. پس از فروپاشی شوروی در نخستین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ترکمنستان توانست با کسب ۵/۹۹درصد آرا به کاخ ریاست‌جمهوری راه پیدا کند و هدایت کشور پنج‌میلیون نفری ترکمنستان را به دست بگیرد. در سال ۱۹۹۴ یک رفراندوم عمومی به منظور تمدید دوره ریاست‌جمهوری او به مدت ۵سال برگزار شد که این رفراندوم با ۹/۹۹آرا مثبت روبه‌رو شد. سرانجام شورای عالی قانون‌گذاری این کشور در سال ۱۹۹۹ صفر مراد نیازف را به عنوان رییس‌جمهور مادام‌العمر ترکمنستان انتخاب کرد.

به دنبال مرگ صفر مرادنیازف، اعلام شد که مراسم خاکسپاری او در تاریخ ۲۴ دسامبر (فردا) برگزار خواهد شد. همچنین شورای عالی قانون‌گذاری ترکمنستان که اکنون بالاترین مقام تصمیم‌گیرنده در این کشور به حساب می‌آید در روز ۲۶ دسامبر تکلیف جانشین او و همچنین زمان برگزاری انتخابات مجدد را اعلام خواهد کرد.

منابع غیررسمی خبر داده‌اند که تا زمان برگزاری انتخابات در این جمهوری که احتمالا زودتر از ۲ماه آینده نخواهد بود قربان قلی‌محمد اف، نخست‌وزیر این کشور جریان امور را در دست خواهد گرفت.

آینده در ابهام

اگرچه شورای عالی قانون‌گذاری قرار است تکلیف ریاست‌جمهوری را در ترکمنستان مشخص کند، اما بسیاری از تحلیلگران آسیای میانه احتمال بروز درگیری و تشنج سیاسی را برای تصاحب قدرت در این کشور قریب‌الوقوع می‌دانند. هم‌اکنون فضای سیاسی ترکمنستان را دونیروی عمده سیاسی تشکیل می‌دهند. گروه اول بازماندگان دوران کمونیستی هستند که از طرفداران دولت به‌شمار می‌آیند و احتمالا از ریاست‌جمهوری قربان قلی‌ محمد‌اف حمایت خواهند کرد. گروه دوم مخالفان دولت هستند که از دوران ریاست‌جمهوری نیازف به عنوان دوران دیکتاتوری در این کشور یاد می‌کنند. این گروه به طور غیرعلنی از حمایت ایالات متحده برخوردار هستند. روسیه اصلی‌ترین پشتیبان گروه اول است. مخالفان که اکنون پیش‌بینی می‌شود کم‌کم سروصدای آنها بلند شود، عقیده دارند که صفرمراد نیازف باعث انزوای ترکمنستان در نظام بین‌الملل شده بود. همچنین او با قائل شدن نقشی فراقانونی برای خود عملا در این کشور دیکتاتوری را به اجرا گذاشته بود.

سرگئی‌لاوروف، وزیر خارجه روسیه در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس ابراز امیدواری کرد که قدرت طی یک روند مشروع در این کشور به‌ رییس‌جمهور بعدی سپرده شود. این مساله نشان می‌دهد که روسیه چندان به این مساله امیدوار نیست.

کارنامه اقتصادی

ترکمنستان یکی از غنی‌ترین جمهوری‌های جدا شده از اتحادجماهیرشوروی از نظر ثروت و منابع طبیعی به شمار می‌آید. این کشور دارای پنجمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی است. اما تحلیلگران عقیده دارند که صفرمراد نیازف نتوانست از این منابع سرشار برای بازسازی کشورش استفاده کند و رونق اقتصادی به‌وجود آورد. به اعتقاد آنها سیاست‌های اقتصادی نیازف در سال‌های اخیر به نوعی ادامه دهنده سیاست‌های این جمهوری در دوران حاکمیت کمونیسم بود. طی سال‌های پایانی دهه نود جذب سرمایه‌گذاری در این کشور روندی صعودی داشت اما قوانین سخت‌گیرانه‌ای که از سال ۱۹۹۹ به بعد تصویب شد، حجم این سرمایه‌گذاری‌ها را به شدت کاهش داد. ثروت‌گریزی یکی دیگر از مواردی بود که همواره او در سخنانش به آن اشاره می‌کرد. تحلیلگران عقیده دارند ۲۳ سال حضور پیوسته در رده‌های مختلف حزب کمونیست شوروی چنین شخصیتی از وی ساخته بود. ترکمنستان با وجود داشتن ذخایر غنی گاز از رفاه پایینی برخوردار است و این کشور دارای استانداردهای پایینی در زمینه آموزش، بهداشت، تغذیه و تامین‌های اجتماعی است.

صدور گاز

گاز ترکمنستان اکنون به یکی از موارد اصلی در آینده سیاسی این کشور تبدیل شده است. ترکمنستان یکی از چهارراه‌های اصلی گاز جهان به شمار می‌آید و گروهی که به قدرت برسد به ذخایر گازی این کشور نیز چنگ انداخته و کنترل آن را در دست خواهند گرفت.

کشورهای اروپایی اکنون بیش از دیگران نگران آینده سیاسی ترکمنستان هستند و حتی ممکن است این نگرانی بیشتر از خود مردم این کشور باشد. هم‌اکنون بسیاری از شرکت‌های اروپایی همچون انی و شل در آستانه عقد قرارداد انرژی و حضور در میادین گازی ترکمنستان هستند که این مساله در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. همچنین در صورتی که گروه نزدیک به روسیه بر سرکار بیاید عملا یک استراتژی واحد گازی را در قبال اروپا اتخاذ خواهد کرد و همین مساله موجب نگرانی اتحادیه اروپا شده است.

رییس‌جمهوری با دستورات عجیب

قوانینی که مراد نیازف تصویب می‌کرد و اغلب آنها به دستور شباهت داشت تعجب بسیاری را در داخل و خارج ترکمنستان برانگیخت.

تغییر نام ماه‌های سال و روزهای هفته از اقدامات عجیب و غریب نیازف بود. وی ماه‌های سال را به اسامی قهرمانان ملی و اعضای خانواده‌اش، از جمله مادر خود نامگذاری کرده بود.

مدتی قبل وی یک روش غیر معمول برای پخش پیام‌های خود پیدا کرد که عبارت بود از فرستادن نوشته‌هایش به فضا.

بخش اول کتاب «روحنامه» نوشته صفرمراد نیازف که در ترکمنستان جایگاهی در حد یک کتاب مقدس به آن داده شده است با یک موشک روسی از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به فضا فرستاده شد.

در محفظه داخل موشک که این کتاب در آن قرار داده شده بود، یک پرچم ترکمنستان و یک نشان ریاست جمهوری نیز دیده می‌شد.

پرتاب این موشک چند روز پس از آن بود که نیازف فرمانی را امضا کرد که به موجب آن پخش موسیقی ضبط شده در مراسم عمومی و جشن‌ها از جمله در عروسی و نیز در تلویزیون ممنوع می‌شد.

نیازف گفته بود که برای دفاع از فرهنگ اصیل از جمله سنت‌های موسیقی و آواز ملت ترکمن در برابر «نفوذهای منفی» این تصمیم لازم بوده است.