درگذشت مشهورترین اقتصاددان معاصر

میلتون فریدمن، اقتصاددان بزرگ قرن بیستم درگذشت

خداحافظ «آزادی انتخاب»

پویا جبل عاملی- سخنگوی خانوادگی فریدمن‌ها در حالی که بغض گلویش را گرفته بود خبر مرگ میلتون فریدمن را اعلام کرد.

میلتون فریدمن بزرگ‌ترین و معروف‌ترین پیرو اقتصاد آزاد در سن ۹۴ سالگی در روز پنج‌شنبه ۱۶ نوامبر در بیمارستان یادبود سنت فرانسیس در شهر سانفرانسیسکوی ایالات متحده جان به جان آفرین تسلیم کرد. فریدمن برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۱۹۷۶ بود. جایزه‌ای که به خاطر کار پیرامون نظریه مصرف و مطرح ساختن مصرف دائمی به وی اعطا شد و جمله معروف او در هنگام دریافت جایزه این بود: هیچ چیز در جهان به ارزش آزادی نیست.

وی فرزند خانواده‌ای یهودی بود که به ایالات متحده مهاجرت کرده بودند.

در روز ۱۳ جولای ۱۹۱۲ در حالی که پدر و مادرش در فقر زندگی می‌کردند دیده به جهان گشود و همچنان دوران کودکی خود را در سایه فقر به پایان برد.

اما این حیات سخت در زمان بچگی باعث نشد تا میلتون به سمت گرایش‌های سوسیالیستی رود. او نجات از فقر و بدبختی را در آزادی برای همه افراد می‌دید و بر همین اساس بود که به شدت از اقتصاد بازار حمایت می‌کرد.

یک نابغه

اما با اعلام مرگ فریدمن بسیاری از اقتصاددانان و سیاستمداران در سرتاسر جهان به اظهار نظر پیرامون وی پرداختند.

مارگارت تاچر که در زمان نخست‌وزیری وی بر بریتانیا، فریدمن نفوذ قابل توجهی در آن کشور داشت، گفت: او یک مبارز نابغه برای آزادی بود. او زمانی اقتصاد آزاد را زنده کرد که همه آن را فراموش کرده بودند. من یکی از قدیمی‌ترین دوستانم را از دست دادم. دوستی که در شوخ‌طبعی و نبوغ مانند او را نداشتم.

گوردون براون، وزیر دارایی بریتانیا نیز که پس از بلر در چند ماه آینده نخست‌وزیر خواهد شد با آن که از لحاظ خط مشی سیاسی در حزب کارگر قرار دارد در مورد فریدمن به اظهار نظر پرداخت: او یکی از موثرترین افراد بر سیاست‌های اقتصادی پس از جنگ (جنگ جهانی دوم) بود که ارزش کار وی فراتر از سیاست‌های پولی بود که وی به خاطر آنها مشهور است.

اما بن برنانک، رییس فدرال رزرو (بانک مرکزی ایالات متحده) نیز پیش از این او را فردی معرفی کرده بود که اندیشه‌هایش نفوذ بسیاری در اقتصاد کلان مدرن دارد.

حامی اقتصاد آزاد

میلتون فریدمن لیسانس خود را در بیست سالگی از دانشگاه راتگرز، فوق‌ لیسانس خود را از دانشگاه شیکاگو و دکترای خود را در سال ۱۹۴۶ از دانشگاه کلمبیا اخذ کرد. وی در سال ۱۹۴۸ کرسی استادی در دانشگاه شیکاگو را به دست گرفت و تا سال ۱۹۷۹ که از این دانشگاه بازنشسته شد در آن به تدریس پرداخت.

از فعالیت‌های مهم وی می‌توان به این موارد اشاره کرد: در سال ۱۹۶۴ مشاور اقتصادی بری گلدواتر، نامزد جمهوری‌خواه بود، اما وی در رقابت با جانسون دموکرات، انتخابات را واگذار کرد. سپس وی چند سالی مشاور نیکسون شد و در دهه ۱۹۸۰ توصیه‌های وی برای دولت‌های ریگان و تاجر بسیار سودمند افتاد و دولتین آمریکا و انگلیس را به رشدهای اقتصادی بسیار جالب توجه رهنمون ساخت. وی پس از بازنشستگی نیز به عنوان محقق عالی «بنیاد هوور» در استانفورد کالیفرنیا به کار پرداخت. اما چهره روشنفکرانه میلتون، پس از انجام برنامه تلویزیونی «آزادی‌برای‌انتخاب» به آمریکایی‌ها و مردم جهان معرفی شد.

هر چند او قد کوتاه و صدای نازکی داشت، اما همگان می‌دانستند که او در مناظرات و سخنرانی‌ها آنچنان به بحث می‌پردازد که مخاطبان خود را راضی می‌کند.

تاکید بر اقتصاد آزاد مبتنی بر مکانیسم بازار از سوی فریدمن همراه با طرح‌ریزی نظریه پول‌گرایی بود. وی در سال ۱۹۶۳ با شوارتز کتاب پراهمیت تاریخ پولی ایالات‌متحده ۱۹۶۰-۱۸۶۷ را به رشته تحریر درآورد و این همکاری باعث شد تا در دهه ۱۹۸۰ نیز وی همراه با شوارتز، کتاب روندهای پولی در ایالات‌متحده و بریتانیا را بنویسد و باز همان نتایج را با استدلالی بیشتر به اثبات رساند. وی بر طبق این نظریه معتقد بود که دوره‌های رکودی در اقتصاد سرمایه‌داری به واسطه انقباض‌های پولی به وجود می‌آید. بنابراین هر چند پول در بلندمدت خنثی است، اما بانک مرکزی برای جلوگیری از رکودها می‌بایست رشد نقدینگی را به میزان رشد اقتصادی افزایش دهد. گزاره‌ای که می‌توان گفت امروز از سوی همه بانک‌های مرکزی در سرتاسر دنیا پذیرفته شده است.

وی در سال ۱۹۶۸، درست در زمانی که فلپس نرخ بیکاری طبیعی را معرفی کرد، او نیز دقیقا همان نظریه را ارائه داد. نظریه‌ای که فلپس توانست به خاطر آن، امسال برنده جایزه نوبل شود.

این نظریه از آن جهت اهمیت دارد که وی به واسطه آن اثبات می‌کند که در بلندمدت سیاست‌های اقتصادی دولت تاثیری بر اقتصاد نخواهد داشت، جز آنکه به تورم بالاتر دامن می‌زند، بنابراین بازار می‌بایست به حال خود رها شود و حوزه دخالت دولت تنها در شکست‌های بازار است، آنجا که کالاهای عمومی و آثار خارجی مطرح می‌شود.

وی دار فانـــی را وداع گفت در حالی که واشنگتن پست گزارش می‌دهد وی به خاطر بیماری قلبی فوت کرده است. بی‌بی‌سی گزارش کرد، هنوز علت فوت معلوم نیست. اما هر چه باشد جهان یکی از بزرگ‌ترین متفکران اقتصاددان خود را از دست داد. اقتصاددانی که تا لحظه مرگ به جز آزادی انسانی به چیز دیگری نمی‌اندیشید. همسر وی که او نیز یک اقتصاددان برجسته است، امروز دیگر یار و همراه خود را از دست داده است.

رز فریدمن به روزهایی می‌اندیشد که باید همراه با نام همسر بزرگش از اقتصاد آزاد دفاع کند. یادش گرامی باد.