روسیه و چین، قطعنامه علیه سوریه را وتو کردند

احسان ابطحی

بی بائودونگ سفیر چین در سازمان ملل متحد (راست) و ویتالی چورکین سفیر روسیه در سازمان ملل متحد/ عکس: آرشیو/ AFP

پس از ماه‌ها بحث و تبادل نظر در شورای امنیت سازمان ملل متحد، برای تصویب قطعنامه‌ای در محکومیت سوریه، روز سه‌شنبه قطعنامه پیشنهادی کشورهای غربی که اشاره‌ای ضعیف به احتمال تحریم دمشق در آینده داشت، توسط روسیه و چین وتو شد. به گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، ۹ کشور از جمله ایالات‌متحده و متحدان غربی‌اش به این قطعنامه رای مثبت دادند اما رای کشورهای برزیل، هند و آفریقای‌جنوبی، ممتنع بود.

روسیه که سوریه مهمترین متحدش در خاورمیانه به شمار می‌رود، پیش از این اعلام کرده‌بود که هر قطعنامه‌ای را که کوچکترین اشاره‌ای به تحریم دمشق داشته‌باشد، نخواهد پذیرفت. به همین دلیل بود که پیش از مطرح شدن این قطعنامه در شورای امنیت، متن و لحن آن با هدف جلوگیری از وتوی آن به شدت تغییر کرده‌بود.

در واکنش به وتوی قطعنامه تحریم شورای امنیت علیه سوریه توسط روسیه و چین، جرار آرود، سفیر فرانسه در سازمان ملل متحد با اشاره به تلاش برخی از کشورها برای تصویب این قطعنامه گفت: «‌این اقدام (رای وتوی چین و روسیه) حرکت به سوی دموکراسی را که ما آن را در بهار عربی مشاهده کرده‌ایم تقویت نخواهد کرد.»

وتوی قطعنامه علیه سوریه در شورای امنیت، بی‌تردید شکستی بزرگ برای کشورهای غربی به شمار می‌رود که تلاش می‌کردند فشار‌ها بر حکومت بشار اسد، رییس‌جمهوری سوریه را افزایش دهند. سوزان رایس، سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد هم یکی از جنجالی‌ترین و ستیزه‌جویانه‌ترین سخنانش در شورای امنیت را ایراد و کشورهای مخالف این قطعنامه را متهم کرد که به دنبال ادامه فروش سلاح به سوریه هستند.

سوزان رایس در همین‌باره گفت: «در موسم تغییرات، مردم خاورمیانه می‌توانند ببینند که چه کشور‌هایی تصمیم گرفته‌اند که خواسته‌های آنان را برای دموکراسی نادیده بگیرند و به جای آن از نا‌امیدی و دیکتاتور‌های بی‌رحم حمایت کنند.»

قطعنامه ارائه شده به شورای امنیت سازمان ملل متحد، خواستار پایان فوری خشونت‌ها در سوریه و پاسخگویی کسانی می‌شد که در قبال این خشونت‌ها مسوول هستند. این قعطنامه همچنین خواستار اعمال روند سیاسی جدید در فضایی عاری از خشونت، وحشت، ارعاب و افراط‌گرایی می‌شد. این قطعنامه مشارکت و مداخله مخالفان دولت سوریه را نیز مورد حمایت قرار می‌داد.

در بخش دیگری از قطعنامه پیشنهادی غرب، نقض «شدید و نظام‌مند» حقوق بشر در سوریه، در میان دیگر مسائل از جمله «اعدام‌های بی‌قاعده، استفاده بیش از اندازه از زور و همچنین کشتن و تعقیب معترضان» محکوم شده‌بود. در ادامه این قطعنامه آمده‌بود: «همه سوری‌ها باید به حقوق اساسی بشر، از جمله آزادی بیان و آزادی تجمع احترام بگذارند و همه زندانیان سیاسی باید آزاد شوند.»

این سند از سوی کشورهای اروپایی عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد یعنی بریتانیا، فرانسه، آلمان و پرتغال با همکاری ایالات‌متحده پیشنهاد شده‌بود و با امید آنکه بتواند حمایت روسیه را به هم دست آورد از شدت لحن آن به شدت کاسته شده‌بود.

اشاره مستقیم به تهدید اعمال تحریم که حامیان قطعنامه آن را به عنوان شدید‌ترین بخش آن در نظر گرفته بودند، با احتمال بحث و تبادل نظر درباره اعمال تحریم جایگزین شد تا شاید مورد حمایت روسیه و چین قرار بگیرد.

در نسخه اولیه قطعنامه آمده بود که شورای امنیت میزان اطاعت سوریه از قطعنامه را طی مدت ۱۵ روز بررسی خواهد کرد و اگر سوریه به ادامه سرپیچی خود از این قطعنامه ادامه دهد «مجازات‌های هدفمند از جمله اعمال تحریم‌ها» در دستور کار قرار خواهد گرفت.

در نسخه تعدیل شده که روز سه‌شنبه برای تصویب در اختیار شورای امنیت قرار گرفت، این ضرب‌الاجل از ۱۵ روز به ۳۰ روز افزایش یافت و در ادامه آمده بود که شورای امنیت «گزینه‌هایش» را از جمله اعمال «مجازات‌‌های» نامشخص، تحت بند‌هایی از منشور ملل متحد که در آن می‌توان از اعمال تحریم‌ها استفاده کرد، بررسی خواهد کرد.

دیپلمات‌ها در همین زمینه گفتند که ایالات‌متحده بحث‌های فراوانی با اروپایی‌ها در مورد اعطای امتیاز‌های زیاد (به روسیه و چین) انجام داد، اما در نهایت این قطعنامه مورد حمایت واشنگتن قرار گرفت. روسیه هم پیشنهاد کرده‌بود تا جمله «خشونت‌هایی که از سوی دو طرف اعمال شده‌است» در قطعنامه به کار برده‌شود که البته با مخالفت کشورهای غربی مواجه شد.

حذف درخواست از سوریه برای دادن اجازه به یک تیم تحقیق از شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد مستقر در شهر ژنو سوئیس، برای ورود به سوریه از جمله اقدامات دیگری بود که برای کاهش شدت لحن قطعنامه انجام شد.

روسیه و دیگر کشورهای موسوم به بریکس (BRICS) شامل برزیل، هند، چین و آفریقای‌جنوبی هم با ایده اعمال تحریم علیه سوریه مخالف بودند و چنین استدلال می‌کردند که قطعنامه تصویب شده در شورای امنیت در مورد لیبی به جنگ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی - ناتو- علیه حکومت لیبی منجر شد. این کشورها تاکید کردند که برای جلوگیری از تکرار چنین رخدادی مصمم هستند.

با این حال دیپلمات‌های غربی کسانی را که با تحریم‌ها مخالف هستند، متهم می‌کنند که مخالفت با تحریم‌ها را بهانه‌ای قرار داده‌اند تا در شکل و قیافه‌ دیگر از حکومت اسد حمایت کنند.

در همین حال، ویتالی چورکین، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد در توضیح مخالفت مسکو با قطعنامه پیشنهادی غرب در شورای امنیت گفت: «این جهت‌گیری، مخالف راه‌حل صلح‌آمیز بحران، برپایه گفت‌و‌گو‌های ملی سوریه است.» چورکین اضافه کرد که روسیه مخالف اعمال تحریم‌ها علیه سوریه یا هر شکل دیگری از فشار‌ها است که شاید به افزایش خشونت در این کشور منجر شود، مخصوصا به دلیل آنکه بسیاری از سوری‌ها از جنبش‌های ضد دولتی حمایت نمی‌کنند.»

سفیر روسیه در سازمان ملل متحد اضافه کرد: «آنچه که ما آن را مشاهده می‌کنیم، اعمال سیاست‌ تغییر رژیم است.» با این حال او تاکید کرد که روسیه خواستار عملی شدن وعده اصلاحات از سوی بشار اسد است.

چورکین و دیگر مخالفان قطعنامه گفتند که این سند هیچ اشاره‌ای به خشونت‌هایی که از سوی افراط‌گرایان علیه حکومت سوریه اعمال می‌شود، نکرده‌است. این در شرایطی است که بیشتر کشورهای غربی این موضوع را که افراط‌گرایانی که مورد حمایت کشورهای خارجی هستند بیش از خیزش عمومی مردم منبع خشونت‌ها هستند را رد و آن را جنگ تبلیغاتی حکومت سوریه توصیف می‌کنند.

چورکین همچنین در بخش دیگری از سخنانش گفت که قطعنامه‌ای که در بهار در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه لیبی به تصویب رسید برای حفاظت از جان غیرنظامیان بود. سفیر روسیه در شورای امنیت سازمان ملل متحد اما اضافه کرد که با این حال از این قطعنامه به عنوان بهانه‌ای برای تشدید جنگ داخلی در لیبی استفاده شد و نیروهای ناتو اهداف غیر‌نظامی از جمله ایستگاه تلویزیونی و تاسیسات نفتی را هدف قرار دادند.

بی‌بائودونگ، سفیر چین در سازمان ملل هم نظراتی مشابه نظرات سفیر روسیه داشت. از سوی دیگر خانم سوزان رایس، نماینده ایالات‌متحده در سازمان ملل متحد هم گفت که شکست قطعنامه پیشنهادی غرب در شورای امنیت باعث خشم شدید مقامات آمریکایی شده‌است. او مقایسه قطعنامه پیشنهادی شورای امنیت با قطعنامه علیه لیبی را «حقه بی‌ارزش» کشورهایی دانست که خواستار ادامه فروش سلاح به سوریه هستند. او همچنین این ایده را که حکومت سوریه تنها خواستار زمانی بیشتر برای اعمال اصلاحات است، مورد استهزا قرار داد.

سوزان رایس پس از انجام رای‌گیری در همین‌باره به خبرنگاران گفت: «این موضوع، آن‌طور که برخی‌ها دوست دارند وانمود کنند، تنها مساله غرب نیست.» او ادامه داد: «ما امروز کشورهای بسیاری در سرتاسر جهان داشتیم که از این قطعنامه حمایت می‌کردند و در سرتاسر منطقه هم کشورهایی داشتیم که تصریح کرده‌بودند که وحشیگری رژیم اسد باید پایان یابد و رفتار این رژیم غیر‌قابل تحمل است.»

در همین حال آلن ژوپه، وزیر خارجه فرانسه گفت که امروز روز غم‌انگیزی برای مردم سوریه و شورای امنیت بود. گیدو وستروله، وزیر خارجه آلمان هم شکست قطعنامه سوریه را بسیار تأسف‌انگیز توصیف کرد.

در همین حال بشار جعفری، سفیر سوریه در سازمان ملل متحد ضمن استقبال از شکست این قطعنامه، گفت که قدرت‌های غربی از مسائل بشردوستانه به عنوان بهانه‌ای برای تضعیف سوریه و هژمونی اسراییل در خاورمیانه استفاده می‌کنند.

مذاکرات بر سر ارسال پیامی تهدید آمیز برای سوریه به دلیل مخالفت روسیه، چین و شمار دیگری از کشورها برای ماه‌ها بود که با پیشرفتی همراه نبود، اما خشونت‌های فزاینده اخیر در این کشور منجر به افزایش تلاش‌ها در این زمینه شد. پیش از این شورای امنیت تنها با انتشار دو بیانیه ضعیف، خشونت‌ها در سوریه را که از هفت ماه پیش آغاز شده‌‌است محکوم کرده‌بود.