چالش زیستمحیطی جای تهدید داعش را گرفت
معمای آبوهوایی عراق
«توماس او فالک» در گزارش ۲۸ژانویه برای الجزیره نوشت، رودخانه‌های دجله و فرات از نظر تاریخی نبض حیات سرزمین حاصلخیز عراق محسوب می‌‌شوند. با این حال، تغییرات اقلیمی و خشکسالی مرتبط با آن، با ابعاد بی‌سابقه‌ای در حال ویران کردن این کشور است. کشاورزی همچنان وسیله امرار معاش اکثر مردم در سراسر آن کشور است؛ اما کشاورزان عراقی به‌طور فزاینده‌ای در حال مواجهه با این واقعیت وحشتناک هستند که ذخایر آب به سرعت در حال خشک شدن است. بانک جهانی به تازگی هشدار داده است که عراق به‌شدت تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار خواهد گرفت و این تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد و اشتغال‌زایی خواهد داشت. این کشور ممکن است تا سال۲۰۵۰ با کاهش ۲۰درصدی منابع آبی مواجه شود و تقریبا یک‌سوم از زمین‌های آب‌خیز عراق لم‌یزرع و برهوت شود.
«ساروژ کومار جاها»، یکی از مقام های بانک جهانی می‌گوید: «اگر دست به اقدام زده نشود، محدودیت‌‌های آبی منجر به خسارات بزرگ در بخش‌های مختلف اقتصاد می‌‌شود و بر افراد آسیب‌‌پذیر بیشتر و بیشتری تاثیر میگذارد.» «جورج زیتیس» دانشمند و پژوهشگر در زمینه تاثیر تغییرات آب و هوایی در «موسسه قبرس» می گوید که طی ۴۰ سال گذشته عراق و مناطق اطراف آن شاهد گرم شدن شتابان حدود ۴/ ۰ درجه سانتی‌گراد (۷/ ۰درجه فارنهایت) در هر دهه بوده است. زیتیس به الجزیره گفت: «این نرخ‌‌های گرمایش منطقهای بیشتر از نرخ‌‌های جهانی است. این کشور همچنین موج های مکرر و شدیدتر گرمایی را تجربه کرده است. به‌ویژه در دهه گذشته، چندین رکورد دما را شکسته است... خشکسالی‌های هیدرولوژیکی و کشاورزی بر چندین نوع فعالیت از جمله کشاورزی و تولید مواد غذایی تاثیر میگذارد.» وی خاطرنشان کرد که عراق و منطقه وسیع‌‌تر خاورمیانه با «منابع محدود برای سازگاری» برجسته‌‌ترین کانون تغییرات آب و هوایی در جهان محسوب می‌‌شوند. گروه‌های امدادی هشدار داده‌اند که بیش از ۱۲میلیون نفر در عراق و سوریه به‌دلیل افزایش دما و بارندگی کم دسترسی به آب، غذا و برق را از دست داده‌اند.
ناامنی حاد آبی
«زینب شوکر» استادیار جامعه شناسی در دانشگاه ایالتی «سام هوستون» به الجزیره گفت: به غیر از افزایش دما، ساخت سدها توسط همسایگانی نظیر ایران و ترکیه برای مقابله با کمبود آب و انحراف آب، بر میزان آب رودخانه های دجله و فرات هم تاثیر میگذارد. شوکر گفت که «ناتوانی» بغداد در مذاکره با تهران و آنکارا بر سر انحراف آب، همراه با ناکامی عراق در رسیدگی به کمبود آب با اقدامات مناسب و همچنین سیستمهای آبیاری قدیمی و افزایش شوری، همگی منجر به یک بحران انسانی رو به رشد می‌‌شوند. او توضیح داد: «همه چیز به کمبود چشمگیر آب، تضعیف بخش کشاورزی و مهاجرت اجباری بی‌‌برنامه از مناطق روستایی به شهرها کمک می‌‌کنند که این هم به نوبه خود فشار بیشتری را بر سطوح بالای بیکاری، فقر و تراکم جمعیت در شهرها وارد خواهد کرد.» او تصریح کرد که «اولین و اصلی‌ترین مساله، ناامنی حاد آبی است.»
زیتیس گفت که تلاش‌‌های معمول برای مدیریت تغییرات آب و هوایی که در حال حاضر توسط دولت‌های سراسر جهان انجام می‌‌شود، احتمالاً منجر به افزایش میانگین گرمایش حدود ۵/ ۲ درجه سانتی‌گراد (۵/ ۴ درجه فارنهایت) تا سال ۲۰۵۰ خواهد شد. زیتیس افزود: «و این گرم شدن احتمالا تا سال ۲۱۰۰ از ۵ درجه سانتی‌گراد [۹ درجه فارنهایت] عبور خواهد کرد. به عبارت دیگر، حتی سردترین سال‌ها در آینده نیز با گرم‌ترین سال‌ها در گذشته نزدیک قابل مقایسه خواهند بود... این منجر به امواج گرمایی با اندازه و مدت بی‌سابقه خواهد شد.» تحلیلگران می‌گویند که آسیب پذیرترین اقشار در جامعه عراق با خطرات عظیمی با کمبود برداشت [محصول] و درآمد، کمبود آب آشامیدنی و افزایش سوءتغذیه و گرسنگی مواجه خواهند شد. شوکر خاطرنشان کرد که اگر وضعیت موجود در افزایش دما تغییر نکند، عراق بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی خود را از دست خواهد داد. او گفت: «این باعث می‌‌شود خانواده‌ها و افراد بیشتری مجبور شوند به شهرهای از قبل شلوغ مهاجرت کنند... دیگران نیز برای پیوستن به موج عظیم مهاجران (آبوهوایی) در سراسر منطقه تلاش خواهند کرد تا سفر خطرناک خود به اروپا را شروع کنند.» یکی دیگر از مسائلی که عراقی‌ها با آن مواجه هستند، ناتوانی کشور در پالایش صحیح گاز طبیعی است؛ به این معنی که تلاش برای خنک ماندن از طریق تهویه مطبوع به‌طور فزاینده ای مقرون به صرفه نیست. شوکر گفت: «توانایی محدود عراق برای جداسازی و فرآوری گاز طبیعی، این کشور را وادار می‌‌کند تا به‌شدت به واردات گاز و برق ایران – که نامنظم بوده است – برای رفع نیازهای فزاینده برق خود متکی باشد.» به گفته شوکر، «ترکیب تامین برق نامنظم و درجه حرارت بالا - که به‌طور مرتب به بالای ۵۰درجه سانتی‌گراد [۱۲۲درجه فارنهایت] می‌رسد و انتظار می‌رود به‌دلیل تغییرات آب و هوایی حتی بیشتر هم بشود،– بسیاری از عراقی‌ها را مجبور کرده است که برای نیازهای برق خود به ژنراتورهای خصوصی و فعال خودشان وابسته باشند که این هم البته برای بسیاری از خانواده های عراقی هزینه‌بر است.»
چه می‌توان کرد؟
تحلیلگران می‌گویند که در مواجهه با چنین آینده وخیمی، تلاش برای کاهش شدید انتشار گازهای هیدروکربن و اتخاذ تدابیری برای انطباق با سیاره در حال گرم شدن، ضروری است. زیتیس تاکید دارد که کشورهای خاورمیانه از جمله کشورهایی هستند که بیشترین انتشار گازهای گلخانه‌ای را در جهان دارند. زیتیس می‌گوید: «بیشتر این انتشارها مربوط به بخش تولید انرژی است. بنابراین برای کاهش گرمایش جهانی و منطقهای، این انتشارها باید به‌طور قابل توجهی در دهه‌های بعدی کاهش یابد. به نظر می‌رسد گذار به منابع تجدیدپذیر انرژی راه‌حلی منسجم باشد.» زیتیس خاطرنشان کرد که تحقیقات علمی نقش کلیدی در به حداقل رساندن خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی ایفا خواهد کرد. با این حال، عراق و سایر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از چنین برنامه‌ریزی بسیار عقب هستند. او گفت: «چنین برنامه‌های انطباقی‌ای مستلزم مجموعه داده‌های آب و هوایی با دقت بالا، رویکردهای بین رشته‌‌ای و تحقیقات مشترک است که در حال حاضر در منطقه وجود ندارد.» زیتیس گفت: برخی اقدامات مورد نیاز برای کاهش اثرات گرمایش جهانی، از جمله بهینه‌سازی مدیریت منابع آب و شیوه‌های کشاورزی، تضمین دسترسی به انرژی از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود بهره‌وری انرژی ساختمان‌ها و «توسعه سیستمهای هشدار و پیش‌بینی اولیه برای آمادگی در برابر آب و هوای نامناسب» لازم است. دولت کنونی عراق تاکنون اقدامات لازم را انجام نداده است. شوکر با تاکید بر اینکه جنگ قدرت در میان جناح‌‌های مختلف سیاسی نویدبخش اقدامات اقلیمی نیست، گفت: «رهبران سیاسی یک سیاست بلندمدت مشخص ندارند.» او افزود: «منابع حاصل از اقتصاد رانتی به تامین مالی بسیاری از اقدامات این مراکز قدرت کمک کرده است. حتی می توان استدلال کرد که بخش بزرگی از بقای آنها به دسترسی‌شان به درآمد نفت بستگی دارد. در نتیجه، حتی اگر ظرفیت دولتی هم وجود داشته باشد که بتواند با چیزی به پیچیدگی تغییرات آب و هوایی مقابله کند، اراده سیاسی محدودی برای انجام این کار وجود خواهد داشت.»
