نویسندگان: مایکل دی سوین، ونیان دنگ و اوبه ری لسکور
ترجمه: محمدحسین باقی

چین صرف‌نظر از اینکه آیا دشمنانش از تسلیحات هسته‌ای استفاده می‌کنند یا خیر همچنان به شکل عمده‌ای بر تسلیحات متعارف، پیاده‌نظام، شبه‌نظامیان [میلیشیا] و جنگ طولانی برای پیروزی در جنگ‌های آینده علیه تجاوز اتکا دارد. مائو روزگاری خطاب به آمریکایی‌ها می‌گفت: «شما می‌توانید از بمب اتم خود استفاده کنید و من از نارنجک‌های دستی‌ام استفاده خواهم کرد» و همچنین گفت «اگر وارد جنگ بشویم، با تسلیحات متعارف وارد خواهیم شد، زیرا نبرد با تسلیحات متعارف - لااقل- شکلی از هنر رزم است.» پیش از دستیابی چین به تسلیحات هسته‌ای، مائو آشکارا اعلام کرد که بمب‌های اتم نباید به شکلی بی‌توجه به‌کار گرفته شوند: «حتی اگر بمب اتمی هم داشته باشیم اما نباید آن را بی‌حساب و کتاب بیندازیم چراکه استفاده بی‌حساب و کتاب جرم است.» با این حال، پس از اولین انفجار بمب اتمی چین، دولت چین اعلام کرد که این کشور «هرگز در هیچ زمانی یا تحت هیچ شرایطی در استفاده از تسلیحات هسته‌ای آغاز‌کننده نخواهد بود.»

شکل‌گیری نیروهای کوچک هسته‌ای چین

براساس برداشت رهبران چین از نقش تسلیحات هسته‌ای و آینده جنگ، رهبرانی مانند مائو و دنگ درک دقیقی از چگونگی شکل‌گیری و برقراری نیروهای هسته‌ای چین داشتند. روشی که آنها اغلب آن را توصیف می‌کردند «اندکی» یا «تعداد معدودی» بود؛ این عبارت عمدتا بازتاب سه مولفه بود:

مولفه اول، اینکه چین باید «تعداد معدودی» از چنین تسلیحاتی داشته باشد یعنی چین باید تسلیحات هسته‌ای داشته باشد. اگر چین هیچ سلاح هسته‌ای نداشته باشد، از سوی دیگران بلعیده خواهد شد؛ با این حال، داشتن تعداد زیادی از چنین سلاح‌هایی مطلوب هم نخواهد بود. مائو یکبار گفته بود: «ما باید بمب اتم داشته باشیم اما تعداد زیادی از آنها را نخواهیم ساخت». در موقعیتی دیگر او نوشت:«نمی‌خواهیم ذخیره بزرگی از بمب اتم داشته باشیم. چرا باید به آن همه بمب نیاز داشته باشیم؟اما بد نیست تعداد معدودی از آنها را برای انجام برخی آزمایشات علمی داشته باشیم». در اکتبر 1981، وقتی دنگ با میهمانان خارجی در مورد اینکه آیا چین همچنان به توسعه تسلیحات هسته‌ای ادامه می‌دهد یا خیر سخن می‌گفت، چنین بر زبان آورد که «ما به توسعه تعداد معدودی سلاح هسته‌ای ادامه خواهیم داد؛ اگر چنین نکنیم بلعیده خواهیم شد». در نوامبر 1983، او در سخنرانی عمومی دیگری خاطرنشان کرد که «موضع ما توسعه تعدادی تسلیحات هسته‌ای است اما به تعداد محدود... در بلندمدت، تسلیحات هسته‌ای چین فقط به شکلی نمادین خواهند بود». این «تعداد معدود» واقعا چقدر است؟ مائو یک‌بار از 10 انگشت و 5انگشت (15 فقره) به عنوان قیاس استفاده کرده بود و در موقعیت دیگری از شست و انگشت کوچک خود استفاده کرده بود. با این حال، رهبران چین پاسخ مشخصی نداده‌اند. در واقع دقیقا به همین خاطر است که چین تعداد معدودی تسلیحات هسته‌ای دارد که نمی‌تواند در مورد تعداد دقیق آنها صریح باشد.

مولفه دوم، اینکه زرادخانه هسته‌ای چین به مقیاسی از کیفیت نیاز داشت؛ تسلیحات هسته‌ای این کشور باید به گونه‌ای باشد که تضمین کند که اهداف این کشور را در لحظات حساس برآورده خواهد کرد و آنقدر کارآمد و کافی هستند که موجب ترس در کشور دشمن شوند. داشتن مقیاسی از کیفیت نه‌تنها به این معناست که تسلیحات هسته‌ای چین باید کارآمد باشد، بلکه به معنای عملی‌کردن خواسته‌های استراتژیک هسته‌ای چین نیز خواهد بود. همچون تسلیحات هسته‌ای که با اصل «آغاز کننده نبودن۱» در نبرد سازگاری نداشت، مانند بمب‌های نوترونی، چین فقط اکتشافات نظری انجام داد و دست به‌کار تحقیقی، توسعه‌ای و تولیدی جامع و کامل نمی‌زد.

مولفه سوم، این بود که چین نمی‌توانست توسعه تسلیحات هسته‌ای خود را به تعویق اندازد. رهبران چین از نزدیک فرآیند توسعه و تحقیقات هسته‌ای این کشور را دنبال می‌کردند. آنها امیدوار بودند که به سرعت به پیشرفت دست‌یابند و انحصار هسته‌ای آمریکا و شوروی را بشکنند تا محیط استراتژیک خود را بهبود بخشند. در 22 اکتبر 1964، مائو دستورالعمل‌های مکتوبی تهیه کرد که مربوط بود به آماده‌سازی برای جنگ‌های کوتاه‌مدت، جنگ در مقیاس وسیع و جنگ هسته‌ای. در موقع مقتضی، مولفه زمان مساله‌ای استراتژیک خواهد بود. مائو استدلال می‌کرد که «بمب اتم برای ترساندن مردم استفاده می‌شود و ممکن است به ضرورت استفاده شود. از آنجا که این به معنای ترساندن مردم است، آن را زود و با صدای بلند بگویید». چین پیش از آنکه به‌طور موفقیت‌آمیزی توسعه بمب‌های اتمی را تکمیل کند، تحقیق روی بمب‌های هیدروژنی را شروع کرد. مائو بارها نشان داد که «ما باید بمب اتم داشته باشیم و بمب هیدروژنی باید به سرعت ساخته شود» و همچنین خاطرنشان کرد که «امپریالیست‌ها 20 سال است وارد جنگ نشده‌اند، آیا آنها می‌توانند شروع‌کننده جنگ باشند؟ بمب‌ها و موشک‌های هیدروژنی باید به سرعت ساخته شوند. سه سال خیلی دیر است». تاریخ نشان داده است که اگر چین سریع اقدام نمی‌کرد، توسعه تسلیحات هسته‌ای‌اش از بُعد «داخلی» به‌دلیل تاثیر شدید انقلاب فرهنگی به تعویق می‌افتاد و از بُعد «بین‌المللی» از سوی پروتکل NPT به‌شدت محدود می‌شد. سرعت عمل چین را قادر کرد که فرصت‌ها را برای توسعه تسلیحات هسته‌ای که NPT در نهایت آن را بست، بقاپد.

تئوری «تعداد معدود» بازتاب خصائل و ویژگی‌های چین است

به لحاظ استراتژیک، تئوری «تعداد معدود» از درک آشکار رهبران چین از محدودیت‌های تسلیحات هسته‌ای نشأت می‌گیرد. مائو هرگز باور نداشت که تسلیحات هسته‌ای حلال تمام مشکلات نظامی است. او تسلیحات هسته‌ای را «معامله‌ای نه‌چندان بزرگ» می‌پنداشت و در واقع، معتقد بود که کارکرد اصلی‌شان همانا خنثی کردن تسلیحات هسته‌ای کشورهای دیگر است. بنابراین چین داشتن تعداد معدودی از این تسلیحات را کافی می‌دانست. از نظر اقتصادی و فنی، چین طی این دوره منابع مالی ناکافی داشت و معدل کلی تکنولوژی در این کشور نسبتا عقب‌مانده بود. تئوری تعداد معدود چین را از ارعاب قدرت‌های هسته‌ای رها کرد و به‌صرفه هم بود زیرا آن را ممکن و پایدار ساخته بود. همان‌طور که دنگ یک‌بار گفته بود «اگر چین تلاش زیادی در این زمینه انجام دهد، خود را تضعیف خواهد کرد». همچنین در زمینه استراتژی برای کشمکش‌های نظامی و دیپلماتیک، تئوری تعداد معدود نسبتا آشکار بود و می‌تواند به‌کار هدف ایجاد ترس در دشمنان چین بیاید. در عین حال، این امری نسبتا مبهم است؛ چین به‌طور کامل منابع و نقاط قوت خود را فاش نکرده و قادر بود نیازهای خود برای امنیت و پنهانکاری را برآورده ساخته و تضمین کند.

پاورقی:

1- no-first-use principle