حسن حسن و جمعی از نویسندگان
مترجم: محمدحسین باقی

در فصل قبل به دو مطالعه موردی پاکستان و افغانستان اشاره شد و اینکه چگونه داعش به جذب کودک سربازان می‌پردازد. در فصل جدید به ولایت‌های داعشی پرداخته می‌شود. این ولایت‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا و برخی دیگر از مناطق جهان پراکنده اند. براساس برخی آمارها، بیش از 55 سازمان یا با داعش بیعت کرده‌اند یا حمایت خود را از این گروه اعلام کرده‌اند. بیشتر این سازمان‌ها در خارج از خاورمیانه و حدود 60 درصد از آنها در کشورهای متحد آمریکا قرار دارند. در این فصل ابتدا مقدماتی در مورد شکل‌گیری برداشت‌ها در مورد ولایت‌های داعشی و پیشرفت داعش در این ولایت‌ها آورده می‌شود و سپس به تفصیل وضعیت این ولایت‌ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

شکل‌گیری برداشت‌ها در مورد ولایت‌های داعشی

مشکل ولایت‌های داعشی طی 2 سال گذشته و همزمان با تحول برداشت ما از تهدید این گروه به سرعت در حال تکامل و تطور بود. در فوریه 2015، ژنرال «وینسنت. آر. استیوارت»، رئیس آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، در ارزیابی خود گفت که «دولت اسلامی به‌دنبال شکل دادن به رد پای بین‌المللی گسترده است.» ماه بعد از آن، اشتون کارتر، وزیر دفاع وقت آمریکا، چنین تصور کرد که عملیات نظامی آمریکا علیه داعش ممکن است به زیرشاخه‌های این گروه تروریستی در کشورهایی مانند لیبی و نیجریه هم تسری یابد. در تابستان 2015، دولت اوباما آشکارا نگرانی عمیق خود را از برقراری ولایت‌های داعشی (فراتر از عملیات‌های این گروه در عراق و سوریه) اعلام کرد. اوباما به «حضور گسترده داعش در لیبی و تلاش برای ایجاد رد پا در شمال آفریقا، خاورمیانه، قفقاز و جنوب شرق آسیا» اشاره کرد و وعده داد که «شب و روز با متحدان و شرکا برای از میان بردن شبکه‌های تروریستی و خنثی کردن حملات آنها تلاش و هسته‌های نوپای داعش را در نطفه خفه کند؛ هسته‌هایی که ممکن است در مناطق دیگر جهان هم توسعه یابد.» دغدغه دولت‌های غربی در مورد ولایت‌های داعشی در پایان سال 2015 بیشتر شد. در سپتامبر همان سال، وزارت خارجه آمریکا «داعش قفقاز» را یک سازمان تروریستی خارجی نامید. در ماه نوامبر، دیوید کامرون، نخست‌وزیر سابق بریتانیا، اعلام کرد که داعش «تهدیدی جدی برای ثبات منطقه» است و «شاخه‌ها و وابسته‌هایش در حال گستراندن بی‌ثباتی و ستیز» در فراسوی شام هستند. در اواخر نوامبر، سازمان‌های اطلاعاتی غربی هشدار دادند که - در مواجهه با شکست و عقبگرد در عراق یا سوریه- دولت اسلامی ممکن است از ولایت لیبی به‌عنوان پایگاه جدیدی برای جهاد استفاده کند. در ژانویه 2016، بان‌کی‌مون، دبیر کل پیشین سازمان ملل، هشدار داد که داعش به‌دلیل توانایی‌اش برای ترغیب گروه‌های دیگر در جهان برای پیوستن به این گروه «تهدیدی غیرمنتظره» است. به گفته دبیر کل، «گسترش حوزه نفوذ اخیر داعش در غرب و شمال آفریقا، خاورمیانه، جنوب و جنوب شرق آسیا از سرعت و میزان نفوذ داعش حکایت دارد.» در ماه فوریه، جان کری، وزیر خارجه پیشین آمریکا تایید کرد «ما هنوز نمی‌توانیم مدعی پیروزی‌ای باشیم که به‌دنبال رسیدن به آن هستیم. با این حال، شاهدیم که داعش در عراق و سوریه در حال پیشروی است و به‌دنبال بزرگ کردن جای پای خود در کشورهایی خاص به‌ویژه در لیبی است.» اوباما در آوریل اعلام کرد که فراتر از عراق و سوریه در جست‌وجو و شکار داعش هستیم. در مه‌2016، وزارت خارجه آمریکا داعش لیبی، عربستان و یمن را سازمان‌های تروریستی نامید.

پیشرفت داعش در ولایت‌ها

این تشدید لفاظی منطبق است بر جدول زمانی که امتداد آن گروه‌های متحد داعش شاخه‌هایی در بخش‌هایی از خاورمیانه، شمال آفریقا، غرب آفریقا، شمال قفقاز و آسیای جنوبی ایجاد کرده‌اند. بسیاری از این شاخه‌ها شامل شبکه‌های تروریستی از پیش وجود داشتند که بسیاری از آنها اهداف محلی خود را دارند. به گفته «کنسرسیوم ملی برای مطالعه تروریسم» و «پاسخ به تروریسم» حوزه جغرافیایی حملات داعش و زیرشاخه هایش توسعه یافته زیرا بسیاری از گروه‌های از پیش موجود با این گروه بیعت کردند. علاوه بر بوکوحرام در غرب آفریقا، فعال‌ترین شاخه‌های داعش در افغانستان،پاکستان، مصر، لیبی و یمن مستقر هستند. اگرچه داعش بزرگ‌ترین تهدید تروریستی در سطح جهان است اما از سال 2015 به این سو متحمل شکست‌های زیادی هم شده است. پس از اینکه در بهار 2015 تصرفات سرزمینی این گروه به بالاترین حد خود رسید اما سپس این تصرفات شروع به کاهش کرد و پس از ماه مه ‌به بعد دیگر پیروزی چشمگیری در میدان جنگ در عراق نتوانست به دست بیاورد. در پایان سال 2015، 40 درصد از سرزمینی که روزگاری داعش در عراق در کنترل داشت آزاد شد؛ این آمار در سال 2016 افزایش یافت. از آنجا که «سرزمین» منبع مهم درآمدی برای این گروه است، این «خسارت سرزمینی» و «از دست دادن قلمرو» بر این گروه فشار می‌آورد. در واقع، گسترش ولایت‌های داعشی و تسری آن به مناطق دیگر راهی است برای کسب منابع مالی و فرار از فشارهای مالی. براساس «گزارش کشوری در مورد تروریسم» که وزارت خارجه آمریکا در سال 2015 ارائه داد، داعش در وضع و جمع‌آوری مالیات بر مردم تحت کنترل خود به شدت به اخاذی اتکا دارد. این گروه همچنین از طریق بهره‌برداری از منابع طبیعی در قلمرو خود توانسته به کسب ثروت بپردازد و در عین حال از روش‌های مجرمانه دیگر و «کمک‌های خارجی» هم نفع می‌برد. از دست دادن سرزمین و حملات هوایی نیروهای ائتلاف که زیرساخت‌های انرژی این گروه را هدف گرفته به ضعف مالی داعش انجامید و توانایی این گروه برای ارسال پول به استان‌ها را محدود کرد. با وجود این، داعش در لیبی در بحبوحه بی‌ثباتی در این کشور موفق به گستراندن دامنه حضور و نفوذ خود شده و این کشور اکنون در زمره قوی‌ترین و مهم‌ترین پایگاه‌های «دولت اسلامی» قرار دارد. در سال 2015 وزارت خارجه آمریکا تخمین زده بود که داعش لیبی بیش از 5 هزار عضو دارد. بیشتر دستاوردهای سرزمینی این گروه در «سرت» و ساحل پیرامون آن بود. داعش همچنین در هلال نفتی لیبی و در صبراته - نزدیک مرز تونس- هم عملیات‌هایی انجام داد. با این حال، داعش لیبی هم متحمل شکست‌هایی از سوی گروه‌های شبه‌نظامی شد که عمدتا در شرق شهر «درنه» بود. به گفته وزارت خارجه آمریکا، داعش در شبه‌جزیره سینای مصر نیز به گروهی مرگبارتر و پیچیده‌تر تبدیل شد. برجسته‌ترین شاخص توسعه و پیشروی داعش حملات متعدد این گروه به شهر «شیخ زوید» در شمال سینا در جولای 2015 و ساقط کردن هواپیمای مسافری روسیه در اکتبر 2015 بود که تمامی مسافرانش کشته شدند.