دست‌نشانده القاعده - ۲۸ شهریور ۹۵

جنیفر کافارلا

ترجمه: محمدحسین باقی

النصره چند برنامه را به‌صورت همزمان در سوریه پیش می‌برد: از یک‌سو به دنبال ادغام با گروه‌های اپوزیسیون است تا خود را مخالفی مشروع جلوه دهد. از سوی دیگر باعث می‌شود هدف قرار دادن این گروه دشوار شود. گام دوم، این است که النصره به برقراری دادگاه‌های شریعت پرداخته و توانسته چهره یک اپوزیسیون «معتدل» را از خود به نمایش بگذارد. النصره با برقراری «دارالقضا» اولین گام برای برقراری دولت خاص خود را در سوریه پسا اسد برداشته است.

در یک سر طیف محافظه‌کارتر مخالفان سوری «احرار الشام» قصد خود مبنی بر نفوذ بر مناطق «آزاد شده» حلب را اعلام کرد در حالی که تلاش داشت تا از طریق انتشار مجموعه‌ای از بیانیه‌های مهم به سوی غرب هم حرکت کند. با این حال، جریان اصلی «ارتش آزاد سوریه» همچنان از جریان پیوسته موشک‌های TOW ساخت آمریکا بهره برد و از سوی MOM در ترکیه چراغ سبز دریافت کرد تا به‌طور غیرمستقیم در کمک به دستاوردهای جیش‌الفتح در ادلب شریک شود. وقتی اپوزیسیون سوری از نفوذ زیاد و قصد بلندمدت النصره در سوریه آگاهی یافت- تا زمانی که مسائل نظامی همچنان در اولویت باشد- قدرت و توانمندی استراتژیک النصره در سوریه را نمی‌توان نادیده گرفت. در واقع، النصره بخش جدایی ناپذیری از اپوزیسیون بود که کسی را یارای نادیده گرفتن این گروه نبود.

اکتبر 2015 تاکنون: مداخله روسیه و تنش‌های روزافزون

مداخله نظامی روسیه در اواخر اکتبر ۲۰۱۵ توازن قدرت در سوریه را عمیقا تغییر داد و باعث شد اسد در قدرت پابرجاتر شود. اگرچه حملات هوایی روسیه بر جبهه‌های خاص نبرد متمرکز بود تا برخی گروه‌های خاص اما برجستگی النصره و «قماربازی»‌اش در میان اپوزیسیون باعث شد این گروه هم در حلب، حما و ادلب هدف گرفته شود. تا اوایل ۲۰۱۶، نیروهای مدافع اسد پیروزی‌هایی در برخی مناطق به دست آوردند. بمباران سنگین هوایی و حملات گسترده زمینی باعث شد نیروهای اپوزیسیون قدرت چندانی برای عرض اندام در برابر روس‌ها نداشته باشند.

با وجود تهدید بر منافع سرزمینی روسیه اما مداخله این کشور و فرآیند سیاسی منتج از آن که در وین، مونیخ و ژنو شروع شد فرصتی برای النصره به وجود آورد. شکست مذاکرات و فرآیند سیاسی نشان داد که النصره تمایلی برای عقب نشینی ندارد. در واقع، فرآیند سیاسی نمی‌تواند راه حل جنگ موجودیتی باشد. النصره خود را محافظ اهل سنت جا زده بود. افزون بر این، ورود ارتش روسیه به جنگ سوریه جهادیون ضد روس را به صحنه آورد. برای جهادیون القاعده نبرد با روسیه زنده‌کننده خاطرات مهمی بود؛ خاطراتی که برای آنها الهام‌بخش و البته آغازگر جنبش آنها بود. رسیدن چهره ارشد القاعده یعنی «سیف العدل» به سوریه در اواخر ۲۰۱۵، این معنا را برای النصره به‌دنبال داشت که نبرد در سوریه با گذشته جهادی اهل سنت در هم تنیده است. این باعث شد النصره ویدئوی «وارثان شکوه» را در ژوئن ۲۰۱۵ بسازد.

در مارس ۲۰۱۶ نیز قسمت دوم آن ساخته شود. حضور روسیه در سوریه روح تازه‌ای در کالبد جهادیون القاعده دمیده بود. النصره برای بهره بردن از این فرصت آشکار، وارد مذاکراتی مخفی با جیش الفتح شد تا به ادغامی بزرگ دست بزند. در نشست‌های اولیه رهبران این دو گروه، جولانی پیشنهاد ادغام را مطرح و اعلام کرد که النصره در صورت لزوم مشتاق است تا نام و رهبری را نیز واگذار کند. این دیدار بی‌سرانجام ماند و مذاکرات به بن‌بست رسید. چرا؟ الجولانی اعلام کرد که حاضر است بیعت خود را پس بگیرد. در نیمه فوریه، برخی افرادی که در این مذاکره محرمانه حضور داشتند اعلام کردند که جولانی اعلام کرده حاضر است بیعت خود از الظواهری را پس بگیرد تا در ازای آن ادغام بزرگ‌تری شکل دهد و در میان اپوزیسیون بیشتر تنیده شود. خوش‌بینی النصره با سرمایه‌گذاری جامعه جهانی روی فرآیند سیاسی نقش بر آب شد. اما اصرار النصره برای جدایی از القاعده کم‌کم می‌رفت که به ثمر بنشیند.