نویسنده: چارلی وینتر

محقق بنیاد کویلیام

مترجم: محمدحسین باقی

در بخش اول اشاراتی گذرا صورت گرفت بر اینکه ظهور سریع داعش علاقه‌ای شتابناک به تبلیغات جهادی را موجب شد. داعش با اعدام‌های وحشتناک، ثروت هنگفت و فیلمبرداری با دوربین‌های با کیفیت از توحش خود مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است به‌گونه‌ای که هیچ گروهی در تاریخ نتوانسته چنین مورد توجه رسانه‌های جهان قرار بگیرد. شناخت از داعش نیز اندک است و مطالعات چندانی نسبت به حضور این گروه در رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی صورت نگرفته است.

2- روش‌شناسی

تبلیغات دولت به اصطلاح اسلامی بسیار گسترده است. آنها روزانه گزارش‌های تصویری زیادی منتشر می‌کنند. بولتن‌های خبری رادیویی، روزانه هستند و زمان‌بندی‌شان دقیق است و به زبان‌های مختلف اعم از عربی، ترکی، کردی، انگلیسی، فرانسوی و روسی پخش می‌شوند. غیر از تبلیغات رادیویی، «دولت اسلامی» سرودی جهادی به نام «نَشید» را هم تولید کرده است و در کنار آن فیلم‌های بلندی ساخته که اقدامات وحشیانه‌اش را به شکل ماهانه به تصویر می‌کشد. این درست است که سایر گروه‌های جهادی هم به تبلیغات می‌پردازند اما مقیاس عملیات تبلیغی داعش بی‌سابقه است. این پدیده‌ای تصادفی نیست. به منظور شناسایی استراتژی‌ای که در پس استفاده حرفه‌ای از اینترنت قرار دارد - همان‌جایی که چنین محتوایی همواره منتشر می‌شود- نویسنده به شکل سیستماتیک خروجی تبلیغات این گروه را در بازه‌ای ۱۲ ماهه رصد کرده که از ۲۹ ژوئن ۲۰۱۴ یعنی زمان اعلام خلافت البغدادی تا ژوئن ۲۰۱۵ را شامل می‌شود. هر کمپین با استفاده از تعدادی گزارش‌های عینی از سوی نویسنده تبدیل به مستند شد، که از حساب‌های اجتماعی (account) این گروه به زبان عربی و انگلیسی و اتاق‌های مجازی متعلق به این گروه به‌دست آمده است. تبلیغات گروه‌های پیش از داعش- «دولت اسلامی در عراق» (ISI)، «القاعده در عراق» (AQI)- با دو استثنا با توجه به تغییر چشمگیر در کیفیت، کمیت و برداشتی که در پی اعلام خلافت شکل گرفت، کنار گذاشته شده است. این دو استثنا عبارت است از: سریال «چکاچک شمشیرها بخش۴» که در ۱۷ می‌۲۰۱۴ منتشر شد، ۶ هفته پیش از اعلام خلافت و دیگری «بدون جهاد هیچ زندگی‌ای وجود ندارد» که «مرکز رسانه‌ای الحیات» اندکی پس از مجموعه اول منتشر کرد.

گفته شده که مجموعه‌های «پیش از خلافت» نباید به‌عنوان مجموعه‌هایی نامربوط کنار گذاشته شود. در مجموع، تکامل تبلیغاتی این گروه‌های پیشینی مسوول ماهیت پیام‌رسانی دولت اسلامی امروز است. علاوه بر این، خروجی رسانه‌ای این گروه از ژوئن ۲۰۱۴ افزایش چشمگیری یافته است. علاوه بر این، برندسازی پیچیده‌تر و استانداردتر شده است. این مساله فی نفسه مهم است زیرا نشان می‌دهد که اکنون هم ماشین تبلیغاتی این گروه در معرض تکامل پیوسته است. نویسنده علاوه بر رصد کردن تبلیغات «دولت اسلامی» درگیر چند گفت‌وگو با حامیان فعلی و قبلی این گروه بوده که نقش مهمی (اما غیررسمی) در حوزه‌های تیره و تار انتشار تبلیغاتی، تبلیغ دینی و عضوگیری ایفا کرده و می‌کردند. گسترده‌ترین مصاحبه‌ها در رسانه‌های اجتماعی «همتا به همتا» و تبادل ایمیل با دو نفر انجام شد: یکی از حامیان عراقی «دولت اسلامی» که ادعا می‌کرد در بغداد است و دیگری، یک حامی سابق این گروه که به‌طور کامل از دیدگاه‌های خود عقب نشست.

3- چارچوب نظری برای تبلیغات «دولت‌اسلامی»

کار اولیه‌ای که «ژاک الول» در مورد تبلیغات ارائه داد یک ابزار موثر برای تاباندن نوری بر استراتژی رسانه‌ای داعش ارائه می‌دهد. الول که در سال ۱۹۵۸ می‌نوشت، استدلال می‌کرد که تبلیغات راهی برای القا یا ترویج ایده‌های جدید نیست بلکه ابزار ترکیب و متبلور ساختن آنهاست. برای این منظور، مبلغ تلاش می‌کند تا کاملا فرد هدف را محاصره کرده و به‌طور پیوسته ایده‌هایی را که از قبل در ذهن خودش بود، تقویت و توسعه دهد و وارد ذهن او کند. الول ماهیت همه جانبه و کلی تبلیغات را برای موفقیت تبلیغات ضروری می‌پندارد؛ این مساله زمانی در اوج توانمندی قرار می‌گیرد که فرد در درون آن هضم شود، شروع به مشارکت در آن کند و در نهایت از آن رضایت کسب کند. در این مرحله، وقتی تبلیغات فعالانه بر زندگی خصوصی و عمومی فرد سایه می‌افکند، «موفق» شده است. در ذهن الول- و بی‌تردید در مساله «دولت اسلامی»- اولین قصد فرد تبلیغ‌کننده همانا ایجاد نوعی همزیستی میان خود و سوژه تبلیغ است به‌طوری که مصرف‌کنندگان‌شان با میل و رغبت برداشتی از پیش تعیین شده از حوادث را در تمام حوزه‌های عمومی و خصوصی در پیش گیرند.