گروه خودرو: در شرایطی که بیش از یک سال از لغو تحریم خودروسازی ایران از سوی ایالات‌متحده آمریکا می‌گذرد، این صنعت هنوز نتوانسته با بزرگان دنیا ارتباط برقرار کند و به گفته کارشناسان، «رشد تولید» تنها اتفاق عملی و مثبت پس از برداشته شدن این تحریم، بوده است. یازدهم تیرماه سال گذشته بود که ایالات‌متحده آمریکا رسما صنعت خودرو ایران را تحریم کرد، تا «جاده مخصوصی‌ها» در شوکی بزرگ فرو رفته و ارتباط آنها با جهان، تقریبا قطع شود. طبق مصوبه کنگره آمریکا، هیچ شرکتی در دنیا اجازه تامین یا انتقال قطعات و خدمات فنی و مهندسی به خودروسازی ایران را نداشت و اگر مرتکب خلاف این مصوبه می‌شد، باید خود را برای تنبیه و جریمه سنگین آماده می‌کرد. این مصوبه در حالی گریبان صنعت خودرو ایران را گرفت که جاده مخصوصی‌ها یک سال و اندی قبل‌تر (فروردین ۹۱) تحریم را با رفتن پژو تجربه کرده و اتفاقا آنجا نیز آمریکایی‌ها عامل جدایی این شرکت فرانسوی از ایران خودرو بودند. پژو که بیش از دو دهه از شراکتش با بزرگ‌ترین خودروساز ایران می‌گذشت، ناگهان و تحت‌تاثیر جنرال موتورز آمریکا (شرکتی که آن زمان هفت درصد از سهام پژو را خریده بود)، بار سفر از ایران را بست و رفت. حالا رنو دیگر خودروساز فرانسوی، تنها شریک معتبر خودروسازی ایران به‌شمار می‌رفت، شرکتی که اتفاقا خودش نیز تمایلی به ترک «جاده مخصوص» نداشت و برای ماندن، ماه‌ها مقاومت کرد. با این حال، با آغاز تحریم‌های آمریکا از تیرماه سال گذشته، رنویی‌ها نیز پایشان لرزید و اگرچه مانند پژو، ایران را کاملا ترک نکردند، اما فعالیت‌هایشان به‌نوعی به حالت تعلیق درآمد و به حداقل رسید. رفتن پژو و تعلیق رنو، تنها مشکل خودروسازان ایرانی پس از اعمال تحریم‌های آمریکا نبود، چه آنکه بسیاری دیگر از شرکت‌های قطعه ساز و خودروساز دنیا نیز از ارسال قطعات به «جاده مخصوص» و شراکت‌هایی هرچند کوچک با ایران خودرو و سایپا، سرباز زده و ادامه همکاری‌ها را منوط به لغو تحریم ایالات‌متحده عنوان کردند. به‌عنوان مثال، شرکت‌های کره‌ای طرف قرارداد با ایران خودرو و گروه سایپا (سایپا و پارس‌خودرو)، رسما اعلام کردند که از یازدهم تیرماه سال ۹۲، دیگر مجاز به تامین قطعات موردنیاز ایرانی‌ها نیستند. در این شرایط، خودروسازی ایران که همزمان با کمبود شدید نقدینگی دست و پنجه نرم می‌کرد و درگیر بحران تولید شده بود، بیشتر در گرداب مشکلات فرو رفت و حتی برخی تلویحا از احتمال ورشکستگی آن صحبت به میان آوردند. به‌عبارت بهتر، مشکلات مالی از یک سو و قطع ارتباط با بخش بزرگی از جهان خودروسازی، از سوی دیگر، نفس دومین صنعت بزرگ ایران را گرفت تا همگان متوجه ضعف و شکنندگی آن بشوند. اگر نبود داخلی‌سازی بخشی از قطعات و همچنین کمک گرفتن از شرکت‌های چینی، شاید خودروسازی ایران رو به تعطیلی می‌رفت.

اما اصلی ترین اثری که تحریم‌های ایالات‌متحده بر خودروسازی ایران گذاشت، تداوم و تشدید افت تولید بود، چه آنکه سبب شد چرخ‌های ایران خودرو و سایپا کندتر از قبل بچرخد. «جاده مخصوصی‌ها» البته از اوایل سال ۹۱ (یک سال و چهار ماه پیش از اعمال تحریم‌های مستقیم آمریکا) درگیر بحران تولید شده بودند، هرچند آن زمان، مشکل اصلی به کمبود نقدینگی خودروسازان و البته رفتن ناگهانی پژو مربوط می‌شد. با این حال، وقتی آمریکایی‌ها نیز صنعت خودرو ایران را تحریم کردند، مشکلات این صنعت بیشتر شد و به تبع آن، تولید نیز روندی نزولی‌تر از قبل به خود گرفت. آمارها نشان می‌دهند که خودروسازان کشور در سال ۹۲ تنها ۵۸۴ هزار دستگاه محصول سواری به تولید رسانده و بیش از ۲۰ درصد در مقایسه با سال ۹۱، افت را تجربه کردند. این در حالی است که اگر آمار تولید سال ۹۲ خودروسازان را با آمار تولید آنها در سال ۹۰ (سال اوج تولید صنعت خودرو ایران) مقایسه کنیم، مشخص می‌شود تیراژ خودروسازی کشور در عرض دو سال به یک سوم کاهش پیدا کرده است. افت تولید، اما تنها پیامد منفی اعمال تحریم‌‌ها علیه خودروسازی ایران نبود، چه آنکه قطع ارتباط با بزرگان خودروساز دنیا، عملا احتمال ورود تکنولوژی‌های برتر را به «جاده مخصوص» نیز به صفر رساند. با این حساب، خودروسازان ایرانی از دو جهت متضرر شدند، اول کاهش شدید تولید و دوم محدود شدن دسترسی به دانش فنی روز خودروسازی جهان. از سوی دیگر اما، عقب افتادن تعهدات مربوط به پیش فروش خودروها نیز دیگر ترکش حاصل از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه خودروسازی ایران بود که با صدای اعتراض مشتریان همراه شد. به‌عنوان مثال، پارس‌خودرویی‌ها پیش از تحریم ایالات‌متحده، پنج هزار دستگاه مگان را پیش فروش کردند، اما رنو به دلیل آنکه برخی قطعات این خودرو توسط سازندگان آمریکایی تامین می‌شد، نتوانست مگان‌های پیش فروش شده را ساپورت کند. در نهایت نیز خط تولید مگان در پارس‌خودرو متوقف شد و ثبت‌نام‌کنندگان آن مجبور به دریافت خودرو جایگزین یا پس گرفتن پول شان شدند.

حضور خارجی‌ها، فعلا در حد حرف...

اما در شرایطی که خودروسازی ایران روزهای دشواری را پشت‌سر می‌گذاشت، «توافق موقت هسته‌ای» میان ایران و گروه ۱+۵ امضا شد تا «جاده مخصوصی‌ها» در آستانه رفع تحریم قرار گیرند. یکی از بندهای مهم این توافقنامه که در ژنو به امضا رسید، لغو تحریم علیه خودروسازی ایران بود و سبب شد جاده مخصوصی‌ها پس از ۶ ماه سخت و نفسگیر، به آینده امیدوار شوند. یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که پس از لغو تحریم علیه خودروسازی ایران رخ داد، چراغ سبز بازگشت شرکای قدیمی به «جاده مخصوص» بود؛ به‌نحوی‌که پژو و رنو تلویحا از تمایل خود برای ازسرگیری فعالیت‌هایشان در ایران خودرو و سایپا صحبت به میان آوردند. نمایندگان این دو شرکت حتی مذاکرات مستقیمی نیز با مسوولان خودروسازی ایران و حتی محمدرضا نعمت‌زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت انجام دادند تا مقدمات حضور دوباره فرانسوی‌ها در «جاده مخصوص» فراهم شود. در کنار رنو و پژو اما برخی خودروسازان بزرگ دنیا نیز برای آمدن به ایران ابراز تمایل کردند، تا جایی که حتی خبر رسید آمریکایی‌ها (به‌خصوص شرکت جنرال موتورز) علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری و حتی خرید سهام شرکت‌های خودروساز ایرانی است. همه اینها در حالی است که آشتی رنو و پژو با خودروسازی ایران و آمدن خودروسازان بزرگ دنیا به «جاده مخصوص» فعلا در حد حرف باقی مانده و به لحاظ عملی، اوضاع چندان فرقی با روزهای تحریم نکرده است. حتی در همایش صنعت خودرو ایران که حدود یک ماه و نیم پیش در برج میلاد تهران برگزار شد، نمایندگان خودروسازان فرانسوی تنها از تمایل به حضور دوباره در ایران گفتند، اما در عمل اتفاقی تا به امروز نیفتاده است. آن‌طور که کارشناسان و خودروسازان خارجی عنوان می‌کنند، تا تحریم‌های اصلی لغو نشوند، امکان حضور بزرگان صنعت خودرو دنیا در ایران وجود ندارد. از همین رو همه منتظر اسفند امسال و شاید هم تیر سال آینده هستند، تا ببینند سرنوشت مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ به کجا می‌کشد؛ چه آنکه اگر نتیجه مثبت باشد، مقدمات شراکت و همکاری خودروسازی ایران با بزرگان دنیا فراهم خواهد آمد. یکی از بزرگ‌ترین موانع حال حاضر بر سر راه آمدن خودروسازان بزرگ به ایران، ترس از برخورد قهری ایالات‌متحده آمریکا است، چه آنکه آمریکایی‌ها هنوز هم شرکت‌های خارجی را از حضور در ایران بر حذر می‌دارند. از طرفی، تحریم بانک مرکزی و سخت و حتی ناممکن شدن نقل‌وانتقال پول نیز مانع بزرگ دیگری است که تا وقتی رفع نشود، شاید هیچ خودروسازی ریسک سرمایه‌گذاری در «جاده مخصوص» را نپذیرد، کما اینکه در حال حاضر مشکل اصلی رنوی فرانسه در ایران، دقیقا به همین موضوع مربوط می‌شود. با این شرایط، خودروسازان خارجی برای حضور در ایران فعلا در انتظار به سر می‌برند و هرگونه اقدام عملی در این مورد را به بعد از مختومه شدن پرونده هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌های بزرگ موکول کرده‌اند.

صعودی شدن تولید

اما تنها اتفاق عملی و مثبتی که پس از لغو تحریم‌های آمریکا علیه خودروسازی ایران رخ داد، عبور از بحران تولید و افزایش تیراژ بود، هر چند بر سر اینکه نقش «لغو تحریم» در این اتفاق چقدر بوده، میان کارشناسان اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی معتقدند خودروسازان ایرانی به مدد لغو تحریم، توانسته‌اند تیراژ خود را افزایش دهند، زیرا پس از این اتفاق بود که توانستند تامین قطعات از خارج را از سر بگیرند. از آن سو اما برخی دیگر از کارشناسان بر این باورند که برداشته شدن تحریم آمریکا از سر «جاده مخصوص»، نقش چندان پررنگی در بالا رفتن تولید نداشته و نوع مدیریت خودروسازان کشور و افزایش نقدینگی آنها، دلایل اصلی رشد تیراژ به‌شمار می‌روند. این کارشناسان البته منکر نقش لغو تحریم در رشد تولید نیستند، اما سهم این اتفاق را خیلی پررنگ نمی‌دانند.