تامین نقدینگی خوان آخر خودروسازان است؟

گروه خودرو - کمبود نقدینگی مشکلی است که بعد از گذشت بیش از یک سال در میان مشکلات مختلف خودروسازان کمی نخ‌نما شده، اما همچنان به قوت خود باقی است و صنعت خودرو را تحت فشار قرار داده است. هرچند برای حل این مشکل شورای پول و اعتبار تسهیلات مشخصی تعیین کرد و اخیرا هم پیشنهادی از سوی رییس سازمان گسترش و صنایع مطرح شده است، اما تاکنون نه مصوبه دولت برای اعطای تسهیلات دو هزار میلیارد تومانی به خودروسازان قابلیت اجرایی پیدا کرده و نه کسی پیگیر پیشنهاد غلامرضا شافعی در این زمینه است. بر همین اساس غلامرضا شافعی چندی پیش پیشنهاد کرد تسهیلاتی دو میلیارد دلاری به منظور بهبود وضعیت صنعت خودروسازی کشور در اختیار خودروسازان قرار بگیرد اما حالا دو هفته‌ای از طرح این پیشنهاد می‌گذرد و تاکنون چیزی جز خوشحالی و امیدواری لحظه‌ای برای خودروسازان نداشته است. البته با توجه به تجربه تسهیلات دو هزار میلیارد تومانی، بی‌توجهی به تسهیلات دو میلیارد دلاری مطرح شده، عجیب نیست. خصوصا که رقم پیشنهادی رییس سازمان گسترش چیزی حدود ۷ هزار میلیارد تومان است، یعنی ۳/۵ برابر رقم مصوبه کارگروه حمایت از تولید که البته بعدها از دو هزار میلیارد تومان به هزار میلیارد تومان کاهش یافت. اما با توجه به اینکه دولت هیچ‌گاه مصوبه‌ای را که به امضای معاون اول رسید عملی نکرد، چرا شافعی چنین پیشنهاد بزرگی را مطرح کرده است؟ آن هم در شرایطی که دولت دهم شمارش معکوس خود را آغاز کرده است .حال با وجود مطرح شدن پیشنهاد اعطای تسهیلات که نشان‌دهنده عمق مشکلات خودروسازان است، دو سوال مطرح می‌شود. اول اینکه آیا اعطای تسهیلات به خودروسازان می‌تواند گرهی از مشکلات آنان باز کند؟ و اگر اینچنین است چرا دولت از اعطای تسهیلات به صنعت خودرو خودداری می‌کند؟ آیا از نظر دولت اعطای تسهیلات به خودروسازان بی‌فایده است و فرقی برای صنعت خودرو ندارد؟ خودروسازان سال گذشته با توجه به کمبود نقدینگی طی سه دوره متوالی با مجوز سازمان حمایت اقدام به افزایش قیمت خودرو کردند، حال مصرف‌کننده خودرو از خود می‌پرسد آیا با افزایش قیمت‌ها نیز نقدینگی این شرکت‌ها تامین نشده که باز هم چشم به حمایت‌های دولتی دوخته‌اند؟ پول‌هایی که ارزش ندارد با اعمال تحریم‌های جدید بر صنعت خودرو، ممکن است این‌طور به نظر برسد که کمک نقدی دولت به صنعت خودروسازی دیگر بی‌فایده است؛ چراکه با اعمال تحریم‌های جدید شرایط کمی پیچیده‌تر شده است، به این معنا که حالا اگر خودروسازان پول هم داشته باشند امکانی برای تهیه مواد و قطعات مورد نیاز خود از خارج ندارند. این تفکر از آنجایی ناشی می‌شود که طرف‌های کره‌ای و اروپایی صنعت خودرو با در خطر دیدن موقعیت خود در ارتباط با آمریکا، از شرکت‌های خودروسازی ایرانی برای ادامه همکاری عذرخواهی کرده‌اند و حتی پول‌هایی را که ایرانی‌ها پیش از این بابت خریدهای خود به این شرکت‌ها پرداخت کرده بودند نیز به دلیل ممنوعیت‌های تحریمی بلوکه کرده‌اند. حال در این شرایط آیا اختصاص نقدینگی به خودروسازان می‌تواند چاره‌ساز باشد؟ هرچند به اعتقاد برخی از کارشناسان ممکن است در شرایط فعلی تزریق نقدینگی به صنعت خودرو بی‌فایده به نظر برسد، اما خودروسازان و برخی دیگر از کارشناسان اقتصادی عقیده دارند که هنوز راه‌هایی برای حفظ صنعت خودرو وجود دارد، راه‌هایی که پیمودن آن با هزینه بیشتری همراه خواهد بود. حال با توجه به این نظر خودروسازان و کارشناسان باید دید اعطای احتمالی تسهیلات به خودروسازان در کدام بخش‌ها می‌تواند اثرگذار باشد. یک خداحافظی تلخ صنعت خودرو کشور در حال حاضر در شرایطی قرار دارد که به نظر می‌رسد اگر بیش از این به آن بی‌توجهی شود، دچار مشکلات جدی‌تر شود. مشکلاتی آنقدر جدی که پیش از این برای صنایعی که زمانی رونقی داشتند پیش آمد و گریبان آنها را گرفت، صنایعی مانند کفش و نساجی. محمدرضا نجفی‌منش، عضو انجمن قطعه‌سازان با اشاره به تهدیدهای بین‌المللی و داخلی که هر روز برای صنعت خودرو جدی‌تر می‌شود، در مقطع فعلی اعطای تسهیلاتی نظیر هزار میلیارد تومان وعده داده شده یا دو میلیارد دلاری که شافعی پیشنهاد کرده است را ضروری می‌داند. وی در کنار ضرورت تزریق نقدینگی به صنعت خودرو و مفید بودن آن برای حل بخشی از مشکلات این صنعت، به الزامی بودن حل مشکلات و موانعی که بر سر راه خودروسازان است هم اشاره می‌کند. نجفی‌منش حل مشکلاتی نظیر اجبار برای قیمت‌گذاری، پایین نگه داشتن قیمت‌ها علاوه بر افزایش هزینه تولید، بخشنامه‌های بازدارنده بانک مرکزی، عدم اختصاص ارز مرجع به خودروسازان و … را نیز در کنار تزریق نقدینگی ضروری می‌داند. به عقیده او تزریق نقدینگی به خودروسازان زمانی کارساز و البته ممکن خواهد بود که برخی مشکلات و موانع دولتی و بانکی از سر راه خودروسازان برداشته شود. اما با توجه به نیاز ضروری صنعت خودرو به نقدینگی، چرا تاکنون هیچ تسهیلاتی در اختیار خودروسازان قرار نگرفته است؟ به اعتقاد برخی کارشناسان یکی از دلایل اصلی عدم اعطای تسهیلات هزار میلیارد تومانی شورای پول و اعتبار به خودروسازان، سخت‌گیری بیش از اندازه بانک‌ها بود، تا آنجا که خودروسازان بهتر دیدند تسهیلات در نظر گرفته شده را فراموش کنند. از طرفی از آنجایی که منابع تمام بانک‌ها در اختیار دولت نیست و دولت نمی‌تواند بانک‌ها را مجبور به پرداخت تسهیلات کند، این تسهیلات باید از طریق بانک‌های دولتی به خودروسازان تعلق می‌گرفت که البته این هماهنگی بین دولت و بانک‌های دولتی هیچ‌گاه رخ نداد. اما نجفی‌منش در رابطه با چرایی تعلق نگرفتن این تسهیلات به خودروسازان می‌گوید: بعد از اختلاس ۳ هزار میلیارد تومانی که در سیستم مالی کشور رخ داد، بانک‌ها به شدت محافظه‌کار شدند و همین موضوع هم باعث شد تا تعامل بانک‌ها با خودروسازان تحت‌الشعاع این اتفاقات قرار بگیرد. او در ادامه می‌گوید: اما با توجه به سابقه خودروسازان بانک‌ها باید بدانند که ما قصد انجام کار خلاف نداریم و این پول را تنها و تنها برای بهبود اوضاع صنعت خودروی کشور می‌خواهیم. اینکه خودروسازان قصد انجام کار خلاف ندارند را نمی‌توان انکار کرد اما این نکته را هم باید در نظر گرفت که بدهی‌های سنگین خودروسازان هم می‌تواند یکی از دلایل عدم تمایل بانک‌ها برای اعطای تسهیلات به خودروسازان باشد. هرچند اگر اراده دولت در میان بود، حتی با وجود این بدهی‌ها ممکن بود تسهیلات مورد نیاز در اختیار این صنعت قرار بگیرد. بر این اساس زمانی که بحث مشکلات مالی خودروسازان مطرح می‌شود، برخی کارشناسان که از بیرون به مسائل خودروسازان نگاه می‌کنند، ابتدا این سوال را مطرح می‌کنند که چرا این کمبود نقدینگی برای خودروسازان پیش آمده است؟ آنها بعد از طرح این سوال به این پاسخ می‌رسند که مشکل نقدینگی خودروسازان از عوامل متعددی نظیر نبود مدیریت صحیح بر منابع در دست صنایع خودروسازی، فشار بیش از اندازه دولت بر خودروسازان برای قیمت‌گذاری، سکوت خودروسازان در مقابل قیمت‌گذاری دولت بر محصولاتشان به‌رغم وجود ماده ۱۰۱ قانون برنامه پنجم و بسیاری کاستی‌های دیگر همگی بر رسیدن خودروسازان به این میزان از بی‌پولی تاثیرگذار بوده‌اند. یکی از این کارشناسان که با این استدلال سعی بر شناسایی عمیق‌تر مشکلات صنعت خودرو دارد سعید لیلاز است. هرچند لیلاز تمام مشکلات مربوط به سوء‌مدیریت و دیگر مشکلات داخلی را در رابطه با تضعیف خودروسازان رد نمی‌کند، اما از طرفی عقیده دارد که تزریق نقدینگی به خودروسازان می‌تواند بخش زیادی از مشکلات خودروسازان را حل کند. لیلاز در این رابطه به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: هرچند مساله‌ای به نام تحریم وجود دارد و ما برای واردات قطعه با مشکل مواجه هستیم، اما این مساله نباید به معنای رها کردن صنعت خودرو تمام شود، بخش مهمی از تولیدات خودروسازان داخلی‌سازی شده است، بنابراین می‌توانیم با تزریق نقدینگی برخی مسائل داخلی خودمان را حل کنیم. لیلاز می‌گوید که در صورت حل مسائل داخلی و همچنین تزریق نقدینگی، شاید نتوانیم تولید را به دوران طلایی آن نزدیک کنیم اما حداقل می‌توانیم آن را در سطحی نگه داریم که متوقف نشود. نقشه راه بعد از دریافت تسهیلات چیست؟ هرچند تا اینجای جریان کارشناسان صنعت خودرو، چه منتقدها و چه حامیان آن موافق پرداخت تسهیلات به خودروسازان هستند و پیشنهاد شافعی را قابل بررسی می‌دانند، اما معاون ارزی پیشین بانک مرکزی با اشاره به اینکه باید مشخص شود این مبلغ قرار است از کدام منبع تامین شود می‌گوید: در حال حاضر بانک‌ها هم با کمبود نقدینگی مواجه هستند و بدهی‌های پیشین خودروسازان هم مزید بر علت است تا تسهیلاتی که تصویب شده است به دست آنان نرسد. رضا راعی که قائم مقام مالی پیشین ایران خودرو نیز بوده، عقیده دارد که مشکلات نقدینگی تنها بخشی از مشکلات خودروسازان است. او با مهم شمردن مشکل نقدینگی تاکید می‌کند که یکی از دلایل اصلی مشکلات مالی خودروسازان عدم داخلی‌سازی بخشی از قطعات خودروهای تولیدی است. او با اشاره به این نکته به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در حال حاضر خودروهای بسیاری در کارخانه‌ها هستند که به اصطلاح به آنها خودروهای کف کارخانه می‌گویند، این خودروها که مراحل تولیدشان تقریبا تمام شده است به دلیل عدم نصب یک قطعه خاص نمی‌توانند به بازار ارائه شوند، بنابراین پول زیادی از همین طریق گرفتار می‌شود که بر مشکلات مالی خودروسازان بی‌تاثیر نیست. اما راعی با اشاره به اینکه خودروسازان برای جذب نقدینگی باید برنامه منسجمی برای تولید، کیفیت و تیراژ داشته باشند می‌گوید: علاوه بر این بانک‌ها الزامی به ارائه تسهیلات ندارند و به غیر از صنعت خودرو باید به دیگر صنایع هم برسند، اما اگر خودروسازان قصد دارند از تسهیلات بانکی ویژه برخوردار باشند باید برنامه‌های ویژه‌ای هم برای تولید و چگونگی بازپرداخت تسهیلات داشته باشند تا چند ماه بعد از دریافت تسهیلات دوباره با کمبود منابع مالی مواجه نباشند. او داشتن برنامه و دریافت تسهیلات را لازم و ملزوم یکدیگر می‌داند و از طرفی بر این نکته هم تاکید می‌کند که منبع ارائه تسهیلات باید مشخص شود تا از این طریق بتوان هم طرح و برنامه‌ای برای پرداخت تسهیلات مشخص کرد و هم طرحی برای بازپرداخت آن، در غیر این صورت طرح یک مساله و رها کردن آن کاملا بی‌فایده خواهد بود. بنابراین با توجه به شرایط خاص صنعت خودروسازی، به نظر می‌رسد ارائه تسهیلات به خودروسازان می‌تواند نفسی تازه برای این صنعت باشد و از طرفی بهانه‌ای برای داشتن یک برنامه منسجم، برنامه‌ای که در صورت اجرایی شدن بتواند تسهیلات دریافت شده را به همراه سود به دولت بازگرداند تا به این ترتیب هم صنعت خودرو جانی دوباره بگیرد و هم دولت پول‌های خود را در جهت تقویت تولید و البته دریافت سود به کار بگیرد.