کاهش نگران‌کننده تولید کامیون در کشور
علی غفوری - اگرچه به دلیل جذابیت خودروهای سواری بیشترین توجه مردم و رسانه‌ها به تولید و قیمت این نوع محصولات برمی‌گردد، اما نباید از یاد برد که خودروهای سنگین به‌ویژه کامیون و کشنده‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. این در حالی است که آمار و ارقام مربوط به تولید آنها با حساسیت پیگیری نمی‌شود.

آخرین آمارها نشان می‌دهد که تولید کامیون پس از ۶ سال رشد مداوم امسال به‌شدت با کاهش مواجه شده است. گزارش رسمی تولید کامیون که توسط منابع رسمی منتشر شده، نشان می‌دهد تولید کامیون در ایران که از ۷هزار و ۱۴۰ دستگاه در سال ۸۱ به ۳/۱۴هزار دستگاه در سال ۸۲ و ۶/۲۹هزار دستگاه در سال ۸۳ رسیده بود در سال ۸۴ با کاهش نرخ رشد تولید مواجه شد و به ۲/۳۲هزار دستگاه محدود ماند این در حالی بود که شرکت‌هایی نظیر سایپا دیزل و ایران خودرو دیزل قصد داشتند در سال ۸۴ تولید خود را فراتر از ارقام یاد شده برسانند. اما متاسفانه نرخ‌های کاهش تولید در سال ۸۵ وضعیت بدتری به‌خود گرفت و از ماه‌های اولیه سال تولیدات این محصول با کاهش مواجه شد.
کاهش 44درصدی
بررسی آمار تولید کامیون در ۷ ماه اول سال نشان می‌دهد که تولید کامیون در کشور با ۴۴درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال ۸۴ به ۱۰هزار و ۴۵۷ دستگاه رسید. این در حالی بود که در ۷ ماه اول سال گذشته حدود ۵/۱۸هزار دستگاه کامیون در کشور تولید شده بود.
تولید کامیون در کشور در سال‌های ابتدایی دهه 70 در سطح 4 تا 5هزار دستگاه بود که با توجه به نیاز بازار و لزوم جایگزینی کامیون‌های فرسوده به‌تدریج رو به افزایش گذاشت.
نیاز شدید بازار ایران به کامیون
بررسی آمارهای اعلام شده توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای نشان می‌دهد که در سال گذشته از بین کامیون‌های موجود کشور حدود 55درصد عمری بیش از 21 سال داشته‌اند که این رقم به معنای پیری شدید ناوگان تجاری کشور است.
از آن‌طرف از رقم مذکور نیز ۳۷درصد خودروهای سنگین باری عمری بیش از ۲۶ سال داشته‌اند (کامیون‌هایی با عمر ۴۰ سال به بالا هنوز در جاده‌های ایران در حال تردد هستند) این در حالی است که تنها ۲۴درصد این خودروها عمر ۶ سال و کمتر داشته‌اند، حال آنکه ایران برای آنکه بتواند در ترانزیت، صادرات کالاهای ایرانی و واردات کالا به ایران حضور قوی داشته باشد به‌شدت نیازمند کامیون‌های جدید است. در غیر اینصورت کشورهای ترکیه، آذربایجان و بلغارستان این موقعیت را از ایران سلب می‌کنند.
دلیل کاهش تولید
به نظر می‌رسد دلیل اصلی کاهش تولید کامیون در ایران قیمت بالای مدل‌های جدید و بالعکس کیفیت پایین مدل‌های قدیمی باشد. ایران در حال حاضر ۲گونه کامیون تولید می‌کند. یک نمونه از کامیون‌های متعلق به دهه‌های ۵۰ و ۶۰ است و مدل‌های دیگر مشابه آخرین مدل‌های ارائه شده در اروپای شمالی است. نوع اول طبیعتا سازگاری خاصی با فضای تکنولوژیکی دنیای امروز ندارد و به‌رغم قیمت پایین آن به هر حال با محدودیت فروش مواجه است، اما نوع دوم به‌دلیل آنکه اکثر قطعات آن وارداتی است به‌شدت گران بوده و برای مصرف‌کننده (راننده) که اکثرا از اقشار با درآمد متوسط جامعه هستند گران محسوب می‌شود. به همین دلیل در چنین شرایطی بازار یا کشش پایینی از خود نشان می‌دهد یا آنکه به سمت واردات کامیون خارجی‌ به‌ویژه کامیون چینی روی می‌آورد.
اما به هر حال بحث کامیون شباهت زیادی به بحث سواری در ایران دارد. در بخش سواری نیز به‌دلیل آنکه مدل‌های جدید اکثرا فول سی‌کی‌دی هستند که به همین دلیل قیمت آنها بسیار بالا است و به همین دلیل مقهور مشابه وارداتی خود می‌شوند و در کامیون نیز چنین است و چون «عمق ساخت داخل» کامیون‌های جدید بنز و ولوو زیاد نیست، به ‌ناچار قیمت‌های تمام شده گران بوده و مشتری به سمت کامیون‌های وارداتی تغییر مسیر می‌دهد.
تولید اتوبوس و مینی‌بوس
بررسی آمارهای تولید نشان می‌دهد که تولید اتوبوس و مینی‌بوس نیز در کشور چندان وضعیت مناسبی ندارد و اگرچه در 7 ماه اول امسال اتوبوس رشد 46درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل کسب کرده، اما این رشد تولید بیشتر به‌دلیل کاهش شدید تولید در سال 84 خود را نشان می‌دهد وگرنه «عدد مطلق» تولید احتمالا حتی به عدد تولید سال 83 نخواهد رسید.
در بخش مینی‌بوس به‌رغم نیاز شدید کشور به تعویض هزاران مینی‌بوس فرسوده، تولیدات بسیار پایین و کمتر از ۱۰۰۰دستگاه در سال است. این بخش نیز اگرچه در ابتدای امسال با رشد ۴درصدی مواجه شده، اما همان‌طور که گفته شد، بسیار کمتر از نیازهای جامعه ایران و بازار بزرگ شهری و جاده‌ای است.
نتیجه‌گیری
ایران از جمله کشورهای بزرگ تولیدکننده خودروهای سنگین به ویژه کامیون در آسیا و جهان است. شاید باور این نکته سخت باشد، اما ما نیم قرن سابقه کار در این زمینه را داریم و اولین سرمایه‌گذاری خارجی در بخش خودروی کشور (آن هم از نوع سرمایه‌گذاری مستقیم) توسط بنز در این بخش انجام شد، اگرچه پس از ضعف صنایع خودروهای سنگین کشور در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ با قدرت گرفتن شرکت‌های ایران‌خودرو دیزل و سایپا دیزل به سمت تغییر این شرایط حرکت‌هایی آغاز شد، اما این حرکت به‌رغم موفقیت نسبی کاملا موثر نبود و در‌حال‌حاضر عدم رغبت خریداران داخلی در کنار بحث واردات صنایع خودروهای سنگین کشور به ویژه کامیون را در یک قدمی توقف قرار داده است. همچنین از دولت نیز نمی‌توان خواست تا تعرفه واردات کامیون را بالا ببرد که صنایع داخلی صدمه نخورد، چرا که سرنوشت ترانزیت، حمل‌ونقل داخلی و نیم‌میلیون راننده ایرانی به خطر می‌افتد. بنابراین بهترین راه ظاهرا تغییر در استراتژی‌ها و حرکت با تمام قوا به سمت «ساخت داخل» است. اگرچه به نظر می‌رسد راه دیگری را نیز خودروسازان سنگین در پیش گرفته‌اند و آن واردات مستقیم خودرو توسط خود آنها است!
جدول زیر آمارهای تولید خودروهای سنگین را طی 10سال اخیر نشان می‌دهد.