نقش خودروها در هوای خاکستری پایتخت

گروه خودرو - هوای خاکستری پایتخت، روز به روز به سیاهی نزدیک‌تر می‌شود، این در حالی است که هر ساله با سرد شدن هوا و پدیده وارونگی به‌خصوص در تهران، نسخه‌پیچی‌های مسوولان نیز آغاز می‌شود. در نهایت نیز با آغاز بارندگی‌های مقطعی تمام نسخه پیچی‌ها با اظهار نظرهایی در مورد مبدا آلودگی و همچنین لزوم کنترل آن به پایان می‌رسد. در این بین مقصر دانستن خودروساز و خودروهای تولیدی همیشه یک پای نسخه‌پیچی‌های مسوولان بوده است.

به اعتقاد بسیاری از مسوولان زیست محیطی کشور بیشترین درصد آلودگی هوا به خودروها اختصاص دارد .آنها معتقدند که خودروها بین ۷۰ تا ۷۵ درصد در آلودگی و ایجاد ذرات معلق هوا نقش دارند.

در این بین هر چند نمی‌توان نقش خودروسازان و خودروهای تولیدی در آلودگی هوا را نادیده گرفت، اما فعالیت‌هایی که طی دو سه سال گذشته برای کاهش آلایندگی هوا از سوی خودروسازان صورت گرفته خود به تلاش آنها در این زمینه صحه می‌گذارد.

هم اکنون در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی قوانین و مقرات سختگیرانه‌ای برای مقابله با آلودگی محیط زیستی که آلودگی هوا نیز جزئی از آن می‌باشد در حال اجراست، این در شرایطی است که در کشورهای مذکور مقررات جدی‌تری برای شرکت‌های خودروساز در نظر گرفته شده و این شرکت‌ها علاوه بر الزام به ساخت خودروهای پاک، به کاهش انرژی و سوخت مصرفی در خودروها نیز ملزم شده‌اند. اما در کشور ما با وجود جدیت مسوولان نسبت به تغییر رویه خودروسازان در تولید خودروهایی که آلایندگی کمتری دارند، و همچنین فعالیت خودروسازان در این زمینه، هر ساله شاهد بحرانی‌تر شدن وضعیت هوای پایتخت هستیم .حال این سوال مطرح است که چرا این تلاش‌ها راه به جایی نمی‌برد. آنچه کارشناسان زیست محیطی و خودرویی نسبت به آن اتفاق نظر دارند این است که تولید خودرو با پلت‌فرم‌های قدیمی و از رده خارج نمی‌تواند کمکی به حفظ محیط زیست کند این در حالی است که تولید خودرو روی این پلتفرم‌ها بخش اعظمی از محصولات خودروسازان ما را تشکیل می‌دهند.

بنابراین هر چه مسوولان با فشار و تهدید بخواهند در محصولات تولیدی خودروسازان تغییری ایجاد کنند، تا به وضعیت بحرانی هوا خاتمه بدهند، ظاهرا کار به جایی نخواهند برد.

هر چند اقداماتی همچون راه‌اندازی مترو، توسعه حمل و نقل عمومی و فضای سبز، حذف سرب از بنزین مصرفی و انتقال بسیاری از صنایع آلاینده تا حدودی توانسته در کاهش آلودگی هوا موثر باشد، اما به اعتقاد کارشناسان تمام این اقدامات تنها ۳۰ درصد در کاهش آلودگی هوا موثر است و خودرو بیشترین نقش را در این زمینه دارد.

از خودروهای تولیدی خودروسازان که بگذریم ؛ نقش خودروهای فرسوده در آلایندگی هوا خود روایت دیگری دارد.

بر کسی پوشیده نیست که خودروهای فرسوده چه نقش اساسی و پررنگی در آلودگی هوا دارند. به گفته کارشناسان، در حال حاضر بیش از دو میلیون دستگاه خودرو فرسوده در کشور تردد می‌کند، این در شرایطی است که روند خروج آنها بسیار کند است دبیر انجمن خودروسازان نیز در این زمینه به خبرنگار ما می‌گوید که فرسوده‌ها حدود ۳۰ برابر خودروهای نو، آلایندگی دارند و دو برابر نیز سوخت می بلعند.

در این گزارش عوامل موثر در آلودگی هوا را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

باید حمل‌ونقل را برقی‌تر کنیم

به اعتقاد مدیرعامل سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، نمی‌توان فقط با استاندارد کردن خودروها و سوخت آنها، به کاهش آلودگی هوا امیدوار بود.

عباس کاظمی معتقد است که زمانی برای کاهش آلودگی هوا باید به سمت توسعه حمل‌و‌نقل عمومی می‌رفتیم، اما حال باید به جای «حمل و نقل»، بگوییم «حمل و نقل برقی»!

مدیرعامل سازمان بهینه‌سازی، با تاکید بر اینکه برقی‌ کردن ناوگان حمل و نقل عمومی، بهترین راه برای کاستن از آلودگی هواست، می‌گوید: در آلوده شدن هوا، سه عامل «حمل و نقل»، «صنایع» و «خانه‌ها» نقش دارند، بنابراین نمی‌توان فقط با استاندارد کردن خودروها و نوع سوخت مصرفی‌شان، به کاهش این آلودگی دلخوش بود.

وی می‌افزاید: البته در آلایندگی ناشی از گوگرد و ذرات معلق، فاکتور «حمل و نقل» بین ۷۰ تا ۷۵ درصد نقش دارد که بهترین راه برای پایین آوردن این سهم بالا، برقی کردن ناوگان حمل و نقل است. به گفته کاظمی، گسترش خطوط مترو، ساخت منوریل و برقی کردن اتوبوس‌ها و خودروها و حتی موتورسیکلت‌ها، همه و همه مشمول برقی شدن حمل و نقل می‌شوند که برای تک تک آنها باید برنامه ریخت و سرمایه گذاری انجام داد. مدیرعامل سازمان بهینه سازی در ادامه به مقایسه میزان مصرف انرژی در مترو، خودروهای شخصی، تاکسی و اتوبوس پرداخته و تاکید می‌کند: طبق آمار، جا به جایی هر «یک نفر کیلومتر» ۱۲۰ کیلوژول انرژی می‌خواهد، حال آنکه این عدد در صورت استفاده از خودرو شخصی به دو هزار و ۸۰۰ و در تاکسی نیز به دو هزار و ۲۰۰ کیلوژول می‌رسد. همچنین اگر از اتوبوس استفاده کنیم، جا به جایی «هر نفر کیلومتر» به صرف ۶۰۰ کیلوژول انرژی می‌انجامد. کاظمی می‌افزاید: بنابراین هرچه از میزان مصرف سوخت‌های فسیلی بکاهیم، آلودگی هوا نیز کمتر خواهد شد، زیرا «برق» یک انرژی پاک به حساب می‌آید و مانند بنزین و گاز و گازوئیل، آلایندگی ندارد.

اظهارات کاظمی در شرایطی است که هم اکنون توسعه خطوط مترو به دلیل عدم تامین بودجه لازم، روندی کند دارد و ناوگان حمل‌و‌نقل شهری نیز با کم و کاست‌های خاص خود روبه‌رو است. همچنین اگرچه برقی کردن خودروها به یکی از اهداف اساسی خودروسازان خارجی تبدیل شده است، اما خودروسازان داخلی اکنون شرایط لازم را برای طراحی و تولید چنین محصولاتی ندارند و بنابراین نمی‌توان به این زودی‌ها روی خودروهای برقی حساب باز کرد.

اما مدیرعامل سازمان بهینه‌سازی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که عملکرد خودروسازان در مورد ارتقای استاندارد آلایندگی محصولاتشان طی سال‌های گذشته، چگونه بوده، تاکید می‌کند: اقدامات خودروسازان را خوب ارزیابی می‌کنم، اما در کل راضی کننده نبوده است. وی در مورد عملکرد وزارت نفت نیز می‌گوید: استاندارد سوخت نیز تاثیر خاص خود را در آلایندگی هوا دارد، که با توجه به عرضه سوخت یورو۵ از پایان سال جاری، تا حدی به کاهش آلودگی کمک خواهد شد. وی البته این موضوع را مشروط به نوع خودروهای تولیدی نیز دانسته و تاکید می‌کند: امیدوارم خودروسازان نیز محصولاتشان را مطابق با استاندارد سوخت به تولید برسانند.

فرسوده‌ها را خارج کنیم

اظهارات مدیرعامل سازمان بهینه‌سازی مبنی بر اینکه فقط با استانداردسازی خودرو و سوخت، نمی‌توان در سطح وسیعی از آلودگی هوا کاست، دبیر انجمن خودروسازان نیز به نوعی تایید کرده و از خودروهای فرسوده به عنوان یکی از منابع اصلی آلایندگی صحبت به میان می‌آورد.

با وجود آنکه این نوع خودروها در رشد آلودگی هوا قابل انکار نیست، مسوولان آنقدر که باید، روی این موضوع تمرکز نکرده و سرمایه‌گذاری انجام نمی‌دهند. بر کسی پوشیده نیست که خودروهای فرسوده به دلیل قدیمی بودن تکنولوژی و سیستم سوخت شان، چندین برابر خودروهای معمولی سوخت مصرف می‌کنند و این به معنای سهم بالای آنها در آلودگی است. جدای از اینکه قدیمی بودن سیستم سوخت خودروهای فرسوده، به خودی خود آلایندگی غیرمعمولی را به همراه دارد، چون مصرف سوختشان نیز بالاست، این موضوع نیز در نهایت به ایجاد آلودگی بیشتر می‌انجامد. به عبارت بهتر، هرچه مصرف سوخت بیشتر باشد، آلایندگی نیز رشد خواهد کرد، البته این موضوع، هم با استاندارد و تکنولوژی خودروها در ارتباط است و هم با نوع سوخت مصرفی.

کارشناسان معتقدند، با خروج خودروهای فرسوده، نه تنها از هدر رفتن سوخت جلوگیری به عمل می‌آید، بلکه به تبع آن، از آلودگی هوا نیز کم می‌شود.

در این مورد، دبیر انجمن خودروسازان با اشاره به مصرف چندین برابری فرسوده‌ها، می‌گوید:ارتقای استاندارد خودرو و سوخت، زیاد در کاهش آلودگی هوا موثر نیست و به اعتقاد من باید فکری به حال خروج هرچه بیشتر و سریع‌تر خودروهای فرسوده کرد. احمد نعمت‌بخش می‌افزاید: طبق آمار، هر خودرو فرسوده معادل ۳۰ تا ۴۰ خودرو معمولی سوخت مصرف می‌کند، این یعنی هدر رفتن سوخت و افزایش آلودگی هوا.

وی ادامه می‌دهد: تازه این مصرف ۳۰ تا ۴۰ برابری، در صورتی است که مبنای استاندارد آلایندگی را «یورو۲» در نظر بگیریم، حال آنکه اگر از «یورو۴» به عنوان مبنا استفاده کنیم، تفاوت مصرف سوخت فرسوده‌ها بیشتر از اینها خواهد بود.اظهارات دبیر انجمن خودروسازان در شرایطی است که برخی مسوولان سازمان محیط زیست معتقدند سهم قابل توجهی از آلودگی هوا متوجه شرکت‌های خودروساز داخلی بوده و آنها باید استاندارد محصولاتشان را ارتقا بدهند.از دید مسوولان محیط زیست، استاندارد نبودن خودروهای داخلی، به افزایش مصرف سوخت و در نتیجه بالا رفتن میزان آلایندگی می‌انجامد، حال آنکه خودروسازان معتقدند مطابق با قوانین جاری کشور به تولید پرداخته اند و باید مشکلات آلایندگی را در جاهای دیگر نیز جست‌وجو کرد.

در این مورد، دبیر انجمن خودروسازان به استاندارد سوخت جاری در کشور اشاره کرده و می‌گوید: ما طبق قانون مصوب دولت که «یورو۲» را استاندارد فعلی لحاظ کرده، خودرو می‌سازیم و اگر قانون تغییر کند، خودروسازان نیز تغییرات لازم را در خطوط تولید خود لحاظ خواهند کرد. نعمت بخش تاکید می‌کند: وزارت نفت قرار است از ابتدای بهمن ماه امسال، سوخت یورو۵ را وارد جایگاه‌های پایتخت و به تدریج کلانشهرها کند، که با این حساب خودروسازان نیز مطابق با استاندارد موجود برای سوخت، تولید خود را ادامه خواهند داد. به گفته وی، خودروسازان همین حالا نیز محصولاتی را بر پایه استاندارد یورو۳ به تولید می‌رسانند و حال که قرار بر عرضه سوخت یورو ۵ است، از ابتدای سال آینده نیز به سمت تولید خودروهای دارای استاندارد یورو۴ خواهند رفت.

گفته‌های نعمت بخش نشان می‌دهد که خودروسازان به هیچ وجه زیر بار کم کاری در عرصه استانداردسازی محصولاتشان نمی‌روند، و معتقدند طبق آنچه قانون از آنها خواسته، عمل کرده‌اند. با این حال، مدیرعامل شرکت تحقیقات موتور ایران خودرو، از زاویه‌ای دیگر به تاثیر اقدامات خودروسازان در افزایش مصرف سوخت و آلودگی پرداخته و می‌گوید: در بحث افزایش مصرف سوخت که به بالا رفتن آلودگی نیز می‌انجامد، باید دو پارامتر خودرو و نوع سوخت را در نظر گرفت. محمد زالی با اشاره به اینکه نمی‌توان افزایش مصرف سوخت خودروها را جدای از این دو عامل دانست، تاکید می‌کند: استاندارد فعلی سوخت، تاثیر خاص خود را بر افزایش مصرف خودروها و به تبع آن، رشد آلودگی دارد و از آن سو داخلی شدن قطعات خودرو نیز نقشی جدا را در این داستان داراست.

به اعتقاد زالی، وقتی قطعات خودرو داخلی‌سازی می‌شوند، از کیفیتی متناسب با قطعات اورجینال برخوردار نیستند و این موضوع به افزایش مصرف سوخت می‌انجامد.