کامران کرمی

به سرانجام رسیدن مذاکرات هسته‌ای با قرائت بیانیه محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی در ۲۶ دی ماه که به اجرایی‌شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) منتهی شد، با استقبال جهانی مواجه شد و طیف وسیعی از بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی آن را فصل جدیدی در ارتباطات ایران با جامعه جهانی نام‌گذاری کردند. در این میان اما دو بازیگر رقیب ایران یعنی عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی که در دو سال و چند ماه مذاکرات هسته‌ای، هزینه‌های گزاف و سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را برای به شکست کشاندن مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ طراحی و پیاده کردند، مجددا با طرح ادعاهای بی‌اساس، این توافق و دسترسی ایران به دارایی‌های بلوکه شده‌اش را موجب بی‌ثباتی و حمایت تهران از تروریسم عنوان کردند. اظهاراتی که ماهیت و هدف آن امروزه با پایبندی ایران به تعهداتش بر بسیاری از کشورها روشن شده است. در واقع پیش‌بینی این حرکت امروزین سعودی‌ها را روزنامه «دنیای اقتصاد» از ۱۴ ماه پیش مورد رصد قرار داده و از کارشکنی‌های آتی سعودی‌ها خبر داد.

موضوعی که دیروز در سخنان رئیس‌جمهوری ایران نیز انعکاس یافت و حسن روحانی در تازه‌ترین سخنان خود در فضای پس از برجام با پرده‌برداری از کارشکنی‌های عربستان و اسرائیل در روند مذاکرات هسته‌ای به حجم این مخالفت‌ها اشاره کرد. روحانی دیروز در همایش «اجرای برجام؛ فصل نو در اقتصاد ایران»، با مرور پرونده هسته‌ای و تلاش دشمنان در این عرصه گفت: «رسیدن به موفقیت در موضوعی پیچیده که از سوی استکبار و صهیونیزم و رقبای نااهل و خصم نااهل طراحی شده بود، ساده و آسان نبود.» او با اشاره به اینکه افراطیون در واشنگتن و نیویورک همواره تلاش می‌کردند تا نگذارند این روز در تاریخ ثبت شود، افزود: «خیلی‌ها خواستند موفقیت‌های 23 تیرماه و 26 دیماه 94 نباشد و مذاکرات بی‌نتیجه باشد. آنها با هواپیمای اختصاصی به ژنو و وین رفتند و گفتند صبر کنید و چند ماه دیگر به ما فرصت بدهید تا قیمت نفت را پایین بیاوریم و ایران را به زانو درآوریم.» رئیس‌جمهوری اضافه کرد: «عده‌ای هم به سازمان ملل رفتند و در مجمع عمومی حرف زدند و بمب را روی تابلو به نمایندگان ملل جهان نشان دادند و گفتند به ایران اعتماد نکنید. خیلی‌ها تلاش کردند تا وسوسه‌شیطانی ناامیدی را بر دل‌ها بنشانند و تبلیغ می‌کردند که ‌مذاکره با دشمن؟! و خیلی‌ها گفتند هر وقت مذاکره کردیم متضرر شدیم و هیچ‌وقت مذاکره ما را به جایی نمی‌رساند.» اشارات روحانی فارغ از اشاره به اسرائیل و مخالفان داخلی در ایران و آمریکا، در واقع به کارشکنی‌های عربستان و سفر سراسیمه سعودالفیصل به وین در 3آذر 1393 در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای برمی‌گردد که تا قبل از این سفر به گفته دیپلمات‌ها و رسانه‌ها تمام زمینه‌ها برای رسیدن به توافق کاملا آماده بود. سعود الفیصل در آن سفر با هواپیمای اختصاصی خود در باند فرودگاه وین نشست و تقاضای دیدار با جان کری وزیر خارجه آمریکا را کرد که خروجی این نشست، تمدید 7 ماهه مذاکرات هسته‌ای تا تیر 1394 بود.

روزنامه «دنیای اقتصاد» در شماره سوم آذر 1393 با تیتر «میهمان ناخوانده وین» و سرمقاله «بازیگران پنهان مذاکرات» ضمن رمزگشایی از طرح عربستان برای تاثیرگذاری بر مذاکرات هسته‌ای و همچنین قیمت نفت، پیش‌بینی خود را از تداوم کارشکنی‌های عربستان حتی پس از توافق هسته‌ای و اجرای برجام مطرح کرد. در این شماره با اشاره به اینکه بازیگران منطقه‌ای ضدتوافق هسته‌ای، لابی‌های سنگین و فشرده خود را با هدف اثر‌گذاری بر مذاکرات آغاز کرده‌اند که آخرین تلاش‌ها از این دست، در سفر سعود‌الفیصل، به وین نمایان شده است. دو دیدگاه درخصوص ابعاد این سفر مطرح شد: «اول اینکه اعراب و در رأس آنان عربستان، دستیابی به توافق هسته‌ای میان غرب و 1+5 را قطعی می‌دانند و در آخرین لحظات قصد دارند از سوی کشورهای طرف مذاکره ایران این اطمینان را به‌دست بیاورند که این توافق منافع آنان در منطقه را به‌خطر نخواهد انداخت.» تحلیل دوم مبنی بر این گزاره بود که عربستان از جدی‌شدن توافق هسته‌ای با ایران به‌شدت مستاصل شده و آخرین تلاش‌های خود را برای بر‌هم زدن این توافق تاریخی انجام می‌دهد.» در واقع تمدید 7 ماهه مذاکرات هسته‌ای در 3 آذر 93 تا 23 تیر 94 که توافق هسته‌ای انجام شد، تحلیل دوم «دنیای‌اقتصاد» مبنی بر کارشکنی سعودی‌ها را اثبات کرد. «دنیای اقتصاد» با پرداختن به ابعاد این واقعه نوشت: در حال حاضر با وجودی که مقامات سعودی و صهیونیستی در رسیدن به هدف مشترک خود یعنی برچیده شدن بخش‌های قابل‌توجهی از برنامه هسته‌ای ایران ناکام مانده‌اند، ولی به نظر می‎رسد که در حال یکسان کردن اهداف و برنامه‌های خود برای دوره بعد از توافق احتمالی هستند.» تحلیلی که تا امروز نشانه‌های آن به وفور دیده‌شده و در گزارش‌های مختلف به آن اشاره شده است. سعودی‌ها پس از سفر سعود فیصل به وین، اهرم‌های دیگر یعنی پایین آوردن قیمت نفت در آذر 93، حمله به یمن در اوج مذاکرات لوزان در 5 فروردین 94، قطع روابط با ایران به دلیل حمله به سفارت عربستان در تهران در 12 دی ماه 94 و در آستانه روز اجرای برجام، در تلاش بودند تا با تست کردن هر اقدام و گزینه‌ای، مذاکرات و توافق هسته‌ای را به شکست کشانده یا دستاوردهای آن را با تاثیرگذاری منفی به حداقل برسانند.

در واقع دلیل این هدف عربستان نیز کاملا روشن است، یعنی هم به توانمندی‌های فنی و دستیابی ایران به غنی‌سازی اورانیوم و برخورداری از تاسیسات هسته‌ای که منجر به قرار گرفتن ایران در باشگاه دارندگان توانمندی هسته‌ای می‌شود، برمی‌گردد و هم به قدرت‌یابی ایران در منطقه خاورمیانه که همواره چالشی برای بسط نفوذ عربستان بوده است. موضوع سومی که وجود دارد و خود مقامات سعودی هم بارها از آن یاد کرده‌اند، به بسط همکاری‌های احتمالی ایران و آمریکا برمی‌گردد که توافق هسته‌ای می‌تواند آغاز این همکاری‌ها باشد. این نگرانی به میزانی در میان شاهزادگان آل‌سعود ایجاد نگرانی کرد که بندربن‌سلطان، رئیس سابق استخبارات عربستان در مقاله‌ای در فاکس‌نیوز گفت که دوستان دیرینه آمریکا باید بیشتر از دشمنانش احساس ترس کنند و از آن بترسند. اشاره بندر در واقع به این روندی بود که توافق هسته‌ای ایجاد کرده بود و می‌توانست در ابعاد دیگر گسترده شود. به‌نظر می‌رسد که با ناامیدی عربستان و اسرائیل از روند موجود و پایبندی ایران، آمریکا و دیگر اعضای 1+5 به مفاد برجام، سعودی‌ها به ناچار مجبور به پذیرش واقعیت‌های موجود شوند چون ناامن ساختن منطقه، قطع روابط با ایران و یارگیری‌های سیاسی و حمایت از گروه‌های تروریستی در عراق و سوریه، نمی‌تواند آمریکا و اتحادیه اروپا را متقاعد به دست کشیدن از توافق و طراحی مجدد پروژه ایران‌هراسی که نزدیک به 10 سال برای آن برنامه‌ریزی شد، کند. بنابراین پذیرش واقعیت‌ها به‌خصوص با توجه به دگرگون شدن فضای سابق موضوعی است که آل‌سعود مجبور به کنار آمدن با آن است.