دکتر فرزاد بزرگی
مدرس دانشگاه

طی سال‌های اخیر، نوسانات زیادی در قیمت‌ها رخ داده است که برخی از این نوسانات قیمت، با افت و خیز شدید همراه بوده، به‌طوری که بر شاخص‌های کلان اقتصادی و بورس اوراق بهادار تاثیر اساسی داشته است. بدون شک، کنترل نوسانات قیمت، نیاز به شناخت اجزا و عوامل تشکیل‌دهنده قیمت دارد. هر مقدار، ابعاد و اجزای قیمت، به‌صورت دقیق‌تر شناسایی و ارزیابی شوند، احتمال دستیابی به سود، سرمایه و رفاه اجتماعی را بیشتر می‌سازد. بنابراین با توجه به اهمیت قیمت، ابتدا معماری قیمت و عوامل پنج‌گانه آن و سپس، نقش معماری قیمت در اقتصاد کشور مورد واکاوی قرار گرفته است.

معماری قیمت و عوامل پنج‌گانه آن

معماری قیمت مکانیزمی است که با تعیین ارزش بهینه کالا و خدمات، موجب رضایت و خشنودی تولیدکننده، مصرف‌کننده و جامعه می‌شود. همان طور که در معماری ساختمان برای جلب رضایت و رفاه مشتری به عواملی مانند: طراحی، پایداری سازه، مقاومت‌ مصالح، شرایط اقلیمی و فضای ساختمان توجه می‌شود، در معماری قیمت نیز بر پنج عامل بنیادی شامل هزینه‌های تولید، ظرفیت تولید،کیفیت تولید، شبکه توزیع و سیاست‌های اقتصادی تاکید می‌شود.


هزینه‌های تولید

یکی از عوامل پنج‌گانه معماری قیمت، هزینه‌های تولید است. هزینه‌های تولید (ثابت و متغیر) رویکردی درون سازمانی دارد که برای بهبود عملکرد، از تکنیک‌ها و روشهای اقتصاد مهندسی استفاده می‌شود. هر مقدار در مصرف هزینه‌های تولید صرفه‌جویی و بهینه‌سازی صورت گیرد، قیمت تمام شده کاهش و برعکس، هر مقدار در مصرف هزینه‌ها، زیاده‌روی و سهل‌انگاری شود، قیمت تمام شده افزایش می‌یابد. قیمت علاوه بر هزینه‌های تولید، تحت تاثیر هزینه‌های اداری و عمومی نیز قرار دارد.


ظرفیت تولید

بین قیمت و ظرفیت تولید(کمیت تولید)، ارتباط مستقیم وجود دارد. بر اساس قاعده کلی، افزایش تولید، قیمت را کاهش و برعکس، کاهش تولید، قیمت را افزایش می‌دهد. ظرفیت تولید تابع عواملی مانند برنامه‌های راهبردی تولید، سطح به‌کارگیری تکنولوژی تولید، سیاست‌های حمایتی از سوی دولت، میزان سرمایه‌گذاری، تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و فرآیند صدور مجوز سرمایه‌گذاری است.


کیفیت تولید

کیفیت یا مرغوبیت تولید سبب طولانی شدن عمر مفیدکالا، کاهش هزینه تعمیرات، کارکرد بهتر محصول و ایمنی و سلامت بیشتر مصرف‌کننده می‌شود. تولیدی که متناسب با خواست و نیاز مشتری و مطابق با استانداردهای ملی و جهانی باشد، موجب رضایت مشتری و رفاه عمومی جامعه می‌شود و برعکس، بی‌توجهی به کیفیت، سبب می‌شود توان صادرات کاهش و انگیزه واردات افزایش یابد و سرانجام اقتصاد کشور را به سمت رکود و کسادی سوق دهد. بنابراین، نظارت دقیق و مستمر برکیفیت تولید، امری ضروری بوده و نقشی کلیدی در توسعه پایدار دارد.


شبکه توزیع

شبکه توزیع یکی دیگر از ابزارهای معماری قیمت است که سبب می‌شود تا کیک تولید ملی با قیمت مناسب و در زمان و مکان مناسب در اختیار مصرف‌کنندگان قرارگیرد. شبکه توزیع منطقی سبب می‌شود تا کالا و خدمات در کوتاه‌ترین زمان و کمترین هزینه، از تولیدکننده به‌دست مصرف‌کننده برسد و رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی تحقق یابد و برعکس، شبکه توزیع غیرمنطقی عاملی است تا کمبود، فساد، گرانی و کسادی اقتصادی به‌وجود آید.


سیاست‌های اقتصادی

سیاست‌های اقتصادی یکی از ابزارهای معماری قیمت است. چنانچه هدف، تسخیر یا نفوذ در بازار یا برای خارج کردن رقیب از میدان رقابت باشد، درآن صورت، سیاست‌های اقتصادی عالمانه می‌تواند ابزار رسیدن به هدف باشد. در اقتصاد داخلی، متغیرهای درون‌زا مانند سیاست‌های پولی، مالی و بازرگانی و در اقتصاد جهانی، متغیرهای برون‌زا مانند تصمیمات سیاسی کشورهای رقیب، ذخایر استراتژیک و تحولات جهانی می‌توانند بر قیمت تاثیر بگذارند.


نقش معماری قیمت دراقتصاد کشور

اگر بپذیریم محیطی که درآن زندگی می‌کنیم، یک دهکده‌ جهانی است که انتقال اطلاعات، سطح انتظارات، قابلیت جانشینی، تغییرات درطراحی و سرعت مبادلات، نسبت به گذشته سریع‌تر شده است، درآن صورت باید پذیرفت که در دنیای امروزی، دیگر دست نامرئی آدام اسمیت، نمی‌تواند از کارآیی لازم برخوردار باشد و از طریق عرضه و تقاضا قیمت را کنترل کند، بلکه این عوامل پنج‌گانه معماری قیمت است که می‌توانند قیمت را کنترل کنند. درحقیقت، عوامل پنج‌گانه معماری قیمت که همانند یک شبکه سلولی عمل می‌کند، آن قدر پیچیده و قدرتمند هستند که حتی بعضا دولت‌ها نیز نمی‌توانند با قیمت‌گذاری حمایتی، تضمینی یا دستوری، متغیرهای اقتصادی را به‌صورت متعادل درآورند. همان‌گونه که عوامل پنج‌گانه معماری قیمت می‌توانند سبب تغییر شاخص‌های کلان اقتصادی مانند نرخ تورم، نرخ رشد نقدینگی، نرخ ارز و نرخ سود بانکی شوند، برعکس هریک از شاخص‌های کلان اقتصادی نیز می‌توانند بر عوامل پنج‌گانه معماری قیمت اثرگذار باشند. از میان عوامل پنج‌گانه معماری قیمت، سه عامل سیاست‌های اقتصادی، نظارت برکیفیت تولید و مدیریت بر شبکه توزیع می‌توانند نقش موثرتری در رشد و شکوفایی اقتصاد ملی ایفا کنند. بنابراین جا دارد تا مسوولان و دست‌اندرکاران اقتصادی کشور با تأسی به معنا و مفهوم جدید معماری قیمت و به منظور بهتر شدن امور اقتصادی، قیمت با نگرشی چند عاملی را جایگزین قیمت با نگرش یک عاملی کنند.