دنیای اقتصاد: بررسی‌ها از شاخص بهای مصرف‌کننده نشان می‌دهد که «تورم هسته» در آبان‌ماه به ۸/ ۰ درصد رسیده است. «دنیای اقتصاد» براساس نتایج یک پژوهش، هسته تورم در دو سال اخیر را محاسبه کرده است. هسته تورم، اجزای ماندگار تورم کل را تشکیل می‌دهد و به‌عنوان معیار برای اعمال سیاست‌های پولی ملاک قرار می‌گیرد. در روش‌های محاسبه این متغیر، گروه پرنوسان شاخص بهای مصرف‌کننده کنار گذاشته می‌شود و با وزن‌دهی مجدد به سایر گروه‌ها، تورم هسته حاصل می‌شود.

گروه بازار پول: آخرین آمارها حاکی از آن است که میزان «تورم هسته» (Core Inflation) در آبان ماه به ۸/ ۰ درصد رسیده و با تورم کل شاخص در این ماه همگرا شده است. این در حالی است که از تیرماه تا مهر ماه میان این دو متغیر شکاف به‌وجود آمده بود. تورم ماهانه هسته در آبان ماه به ۸/ ۰ درصد رسیده و تورم ماهانه کل نیز در این ماه ۷/ ۰ درصد بوده است. این در حالی است که شکاف میان این دو متغیر در ماه‌های تیر و مرداد به یک واحد درصد رسیده بود. تورم هسته، اجزای ماندگار تورم کل را تشکیل می‌دهند که تحت تاثیر عوامل فصلی و محیطی قرار نمی‌گیرد. به‌طور کلی بانک‌های مرکزی، همه تغییرات در شاخص مصرف‌کننده را به‌عنوان معیار برای اعمال سیاست‌های پولی ملاک قرار نمی‌دهند؛ زیرا بخشی از تغییرات دائمی و بخشی از آن گذرا است، به همین دلیل محاسبه تورم هسته می‌تواند به‌عنوان مسیر نیل به هدف‌گذاری تورمی، معیار مناسبی محسوب شود. به اعتقاد برخی کارشناسان، تداوم پایین‌تر بودن تورم کل نسبت به تورم هسته که علی‌الخصوص در ماه‌های تابستان مشهود است، می‌تواند سبب شود که تورم هسته به‌صورت ماندگار کاهش یابد و این به معنای کوچک شدن هسته سخت تورم است و این اتفاق می‌تواند به پایدار کردن تورم هسته در سطوح پایین کمک کند و تحقق پایدار تورم تک رقمی را تضمین کند؛ البته باید توجه داشت که در ماه‌های اخیر شکاف میان تورم هسته با مقدار کل کاهش یافته، اما تورم هسته در سطح پایینی قرار دارد.


ضرورت استفاده از تورم هسته

روند نرخ تورم کل ماهانه در دو ماه تیر و مرداد سال جاری منفی گزارش شده است. طبق بررسی‌ها در تیر ماه تورم ماهانه معادل منفی 1/ 0 درصد و در مرداد ماه این عدد معادل منفی یک دهم درصد ثبت شده است. روندی که نشان می‌دهد نرخ تورم در مسیر نزولی در حال حرکت بوده؛ اما با بررسی جزئیات بیشتر تورم می‌توان مشاهده کرد که تورم منفی در دو ماه مذکور، بیشتر تحت تاثیر گروه مواد خوراکی‌ها بوده است. به بیان دیگر کاهش قیمت‌ها در این گروه باعث شده که میزان تورم کل متاثر شود، با بررسی دقیق‌تر می‌توان این نکته را استخراج کرد که نوسان‌های این گروه نیز به دلیل تغییرات فصلی و آب و هوایی بوده است؛ زیرا با کاهش نوسان گروه خوراکی، اثر کاهشی بر تورم کل نیز کمرنگ شده است.

به‌طور کلی از نظر بانک مرکزی و سیاست‌گذاران اقتصادی، همه تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده به یک اندازه برای اعمال سیاست‌های پولی دارای اهمیت نیست؛ چرا که بخش از تغییرات دائمی و بخش دیگر از آن موقتی و گذرا است. تغییرات قیمت‌های نسبی حاصل از شوک‌های موقتی در بلندمدت به واسطه انعطاف‌پذیری قیمت‌ها و در نتیجه جانشینی کالاها توسط مصرف‌کننده تعدیل شده و در روند بلندمدت تورم بدون اثر خواهد بود، بنابراین بانک مرکزی کشورهایی که سیاست هدف‌گذاری تورم را دنبال می‌کنند، نباید تصمیمات سیاست‌گذاری خود را مبتنی بر تغییرات تمام گروه‌های شاخص مصرف‌کننده اتخاذ کند. در این بین، بحث «تورم هسته» موضوعیت پیدا می‌کند. تورم هسته نسبت به تورم کل نشانگر بهتری از فشارهای تورمی جاری است. در این موضوع سیاست‌گذار باید بداند که برخی از شوک‌های عرضه و تقاضا که در ادوار گذشته به اقتصاد تحمیل شده‌اند، اثرات ماندگاری بر تورم دارند که به مرور زمان برتورم تخلیه می‌شود و تورم دوره جاری وآتی را متاثر می‌کند، بنابراین حتی اگر در دوره جاری شوکی اقتصاد وارد نشود دوره جاری و آتی با میزان مشخصی از تورم روبه‌رو خواهد بود که این میزان تورم همان هسته است؛ بنابراین اگر سیاست‌گذار بخواهد تورم تک‌رقمی پایدار را مدنظر قرار دهد، باید میزان تورم هسته را به این سطح برساند، زیرا سایر مقادیر موجود در شاخص بهای مصرف‌کننده در بلند مدت بی اثر خواهد بود.


4 ویژگی برای تورم هسته

در ادبیات اقتصادی تعریف مشخصی و دقیقی برای تورم هسته ارائه نشده است، معمولا تورم هسته به‌عنوان اجزای ماندگار تورم کل تعبیر می‌شود، اما رویکردهای متفاوتی برای محاسبه تورم وجود دارد. از نظر بانک‌های مرکزی می‌توان چند ویژگی برای تورم هسته تعریف کرد. نخست آنکه نرخ رشد قیمت کالاها و خدمات مصرف‌کننده را به‌صورت روند میان‌مدت و بلند مدت نشان می‌دهد و دوم آنکه نرخ رشد قیمت‌ها را به‌صورت تعدیل شده نوسانات فصلی و دوره‌ای نشان می‌دهد. ویژگی سوم، مرتبط بودن شدید هسته تورم با سیاست پولی است، زیرا کنترل سیاست‌گذار عمدتا بر این نوع از تورم شکل می‌گیرد. خصوصیت چهارم را نیز می‌توان تلاطم کمتر تورم هسته نسبت به تورم کل در طول زمان عنوان کرد. براساس این ویژگی‌ها بانک مرکزی روش‌های متنوعی را برای اندازه‌گیری تورم هسته به کار می‌گیرد. این روش‌ها در دسته کلی قرار می‌گیرد. در دسته اول، اجزایی از تورم خارج می‌شوند که در هر ماه تغییرات قیمتی بزرگی را تجربه کرده‌اند. در دسته دوم، همواره گروه‌های ثابتی از تورم کل در هر دوره خارج می‌شود، حتی اگر تغییرات قیمتی این گروه‌ها در برخی ادوار خیلی بزرگ نباشند، این گروه‌ها عمدتا شامل گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی ها، انرژی و قیمت‌های مدیریت شده هستند. البته در این روش می‌توان بدون پیش داوری، گروه‌هایی را از تورم کل برای حذف کردن انتخاب کرد که دارای بیشترین تلاطم در بین سایر گروه‌ها بوده‌اند.


علامت‌گذاری برای سیاست‌گذار

در ادبیات اقتصادی، مطالعات فراوانی درخصوص تورم هسته صورت گرفته است. یکی از مهم‌ترین و جدیدترین این پژوهش‌ها، «ارزیابی و مقایسه روش‌های اندازه‌گیری تورم هسته در ایران» است که توسط هومن کرمی و سعید بیات در پژوهشکده پولی و بانکی صورت گرفته است. در این پژوهش از چهار روش «میانگین پیراسته»، «میانه»، «حذف اجزا با بیشترین تلاطم بین دو دوره» و «حذف اجزا با بیشترین تلاطم در کل» دوره برای استخراج سری زمانی تورم هسته استفاده شده است. روش میانگین پیراسته نخستین بار از سوی برایان و سچتی (1994) مبتنی بر توزیع تورمی مطرح شد. در این روش ابتدا توزیع تغییرات قیمت هر یک از اقلام CPI محاسبه می‌شود و سپس اقلامی که در یک درصد مشخص از دو طرف توزیع قرار گرفته‌اند کنار گذاشته و با وزن دهی مجدد به اقلام باقی مانده و میانگین‌گیری وزنی از آنها، تورم هسته به روش میانگین پیراسته محاسبه می‌شود. روش میانه نیز مانند روش قبلی است که ابتدا تغییر قیمت اجزای CPI در هر دوره نسبت به دوره قبل مرتب شده و سپس بنابر ضریب اهمیت هر یک از اجزا توزیع تورمی اجزای CPI به دست می‌آید. میانه این توزیع نیز به‌عنوان تورم هسته در نظر گرفته می‌شود. در روش حذف اجزایی از تورم با بیشترین تلاطم در هر دوره، اجزایی از CPI که شدیدا تحت تاثیر شوک عرضه و تقاضا و همچنین تغییرات فصلی هستند، خارج می‌شوند. مشخص کردن این اجزا کار تجربی است وبه این صورت انجام می‌شود که در هر دوره انحراف معیار اجزای CPI محاسبه شده و گروه‌های با بالاترین تلاطم حذف می‌شوند. سپس با وزن دهی مجدد به اجزای باقی مانده و میانگین‌گیری از آنها تورم هسته محاسبه می‌شود. در روش حذف اجزای با بیشترین تلاطم در کل دوره، تورم هسته گروه‌های ثابتی از اجزای شاخص قیمت مصرف‌کننده که عمدتا شامل خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و انرژی می‌شود، حذف می‌شوند. پژوهش حاضر با مقایسه روش‌های مختلف استخراج تورم هسته با استفاده از آمارهای فروردین 1369 تا آذر 1391 به این نتیجه رسیدند که روش میانگین پیراسته بهترین عملکرد را در میان کلیه روش‌ها دارا است. این پژوهش تاکید می‌کند که اگرچه روش «میانگین پیراسته» نسبت به روش «حذف اجزا بیشترین تلاطم در کل دوره» عملکردی بهتری دارد، اما روش دوم، بهترین روش برای برقرار کردن ارتباط سیاست‌گذار با عموم مردم است. سیاست‌گذاران می‌توانند از روش‌های ساده محاسبه تورم هسته (مانند روش دوم)، برای برقراری ارتباط موثر با عموم مردم استفاده کنند، تا عموم مردم بتوانند تفاوت تورم کل و تورم هسته را درک کنند و واکنش مناسب و مورد انتظار را از خود نشان دهند.


محاسبه تورم هسته

براساس یافته‌های این پژوهش، «دنیای اقتصاد» در این گزارش به محاسبه تورم هسته با استفاده از حذف اجزا با بیشترین تلاطم در کل دوره پرداخته و این مقدار را در ماه‌های اخیر محاسبه کرده است. این روش به دلیل ساده‌تر بودن می‌تواند بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار گیرد. در این روش گروه‌هایی که حساسیت زیادی نسبت به شوک‌های داخلی و خارجی هستند حذف شده‌اند، این گروه‌ها شامل خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و انرژی هستند. چون گروه‌های خوراکی و آشامیدنی‌ها شدیدا تحت تاثیر اثرات آب و هوایی و فصلی است و به دلیل کم کشش بودن تقاضا برای آنها در صورت بروز شوک عرضه، رسیدن به نقطه تعادل بعدی عمدتا با تعدیل قیمت صورت می‌گیرد. در مورد گروه انرژی نیز تجربه دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که قیمت سوخت همواره با نوسان بوده است. مکانیزم به کار گرفته در این گزارش، به این شکل است که پس از حذف گروه‌های پرنوسان، وزن گروه‌ها را براساس نسبت‌های قبلی محاسبه کرده و در شاخص بهای مصرف‌کننده جدید را استخراج کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان تورم هسته در تیر ماه معادل مثبت ۶/ ۰ درصد گزارش شده است و این در حالی است که تورم ماهانه در این گروه معادل منفی ۴/ ۰ درصد بوده است، اما نکته جالب درخصوص تورم مرداد ماه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان تورم هسته ماهانه در مرداد ماه معادل ۲/ ۱ درصد بوده و این در حالی است تورم ماهانه در این مرداد ماه معادل منفی یک دهم گزارش شده بود. در شهریور ماه اندکی از این شکاف کاسته شد و میزان تورم هسته معادل یک درصد و تورم ماهانه کل ۶/ ۰ درصد ثبت شد. این روند در مهرماه نیز تقریبا مشابه بوده، اما در آبان ماه این شکاف تا حدود قابل‌توجهی کاهش یافت و تورم هسته ماهانه در این ماه به ۸/ ۰ درصد رسید، تورم ماهانه در این ماه معادل ۷/ ۰ درصد گزارش شده است، بنابراین این موضوع نشان می‌دهد اثرگذاری گروه‌های پرنوسان تورمی در این ماه کاهش یافته است.

تورم هسته در میانه پاییز