بایگانی اختلاف‌های «آژانس» و ایران
مرحله نخست؛ دورانی بود که مجموعه اتهامات غافلگیرانه ضدایرانی مطرح شد. این اتهامات در کنار برخی قرائنی که آژانس مدعی داشتن آنها بود، وضعیت پیچیده‌ای را علیه ایران به وجود آورد.
مرحله نخست؛ دورانی بود که مجموعه اتهامات غافلگیرانه ضدایرانی مطرح شد. این اتهامات در کنار برخی قرائنی که آژانس مدعی داشتن آنها بود، وضعیت پیچیده‌ای را علیه ایران به وجود آورد. در این مرحله بزرگ ترین مشکلی که ایران با آن مواجه شد، اتهام بزرگ غنی‌سازی بالاتر از 95 درصد بود که البته ناشی از آلودگی دستگاه‌ها بود. علاوه بر این اتهام، سلسله اتهامات دیگر هم مطرح شده بود. این دوره طی یکسری اقدامات سنجیده و حساب شده ظرف یک دوران سه‌ساله به‌خوبی به سرانجام رسید و بخش عمده اتهامات علیه ایران رفع شد از جمله اینکه برای آژانس ثابت شد که آلودگی دستگاه‌های سانتریفیوژ مربوط به کشور دیگر یعنی پاکستان بوده است و ارتباطی با ایران نداشته است.
مرحله دوم؛ مرحله‌ای بود که طی آن برای حل اختلافات، «مدالیته» مشخصی تعریف شد و روابط ایران و آژانس در یک قالب تعریف شده جلو رفت و تا حدود زیادی هم موفقیت آمیز بود. از جمله تحولات این دوره آن بود که بخش عمده اتهامات باقی مانده ایران در چارچوب مدالیته به‌طور کامل حل شد اما آنچه که به‌عنوان یک خلأ باقی ماند، حل یک سلسله موضوعات دیگر بود که بیشتر حاوی یکسری مطالب و ادعاهای غیرقابل استناد بود که طرفین موفق به جمع‌بندی این مسائل در قالب مدالیته نشدند و همین موضوع، مرحله سومی را در روابط ایجاد کرد. در مرحله سوم؛ مسائل حل نشده با آژانس به‌صورت یک مجموعه اتهامی منسجم در ۱۲ بخش علیه ایران ابتدا به‌طور غیررسمی و سپس در سال ۲۰۱۱ به‌طور رسمی در شورای حکام مطرح شد که شاید سخت‌ترین و بدترین روابط ایران و آژانس را رقم زد. این مجموعه اتهامات عملا باعث به وجود آمدن مواضع سختگیرانه شورای امنیت و تحکیم و تقویت تحریم‌های سختگیرانه علیه ایران شد. طی این مرحله ایران و آژانس تلاش زیادی کردند تا از طریق مذاکراتی در چارچوب رویکرد ساختاری، مسائل را به نحوی حل و فصل کنند که خیلی نتیجه روشنی نداشت. مرحله چهارم و آخر، دوره‌ای بود که طی دو سال گذشته شکل گرفت و پایانی بر یک ماجرای پیوسته، طولانی و سنگین بود. طی این دوره طرفین موفق شدند با یک تلاش متمرکز، هدفدار و مبتنی بر یک قاعده و توافق سیاسی همه آنچه را که در سابقه‌ای طولانی علیه ایران مطرح شده بود، به‌طور یکجا و کامل مختومه کنند تا پرونده اتهامات ساختگی علیه ایران برای همیشه بسته شود و فصل جدیدی از رابطه ایران و آژانس آغاز شود. قطعنامه آژانس در حالی پرونده اختلافات با ایران را بایگانی کرد که ممکن است برخی با اشاره به پاره‌ای نکات آمده در قطعنامه مبنی بر وجود برخی فعالیت‌های بحث‌برانگیز ایران در یک مقطع زمانی، بگویند که این مساله می‌تواند باعث به رسمیت شناخته شدن برخی اقدامات گذشته ایران شده و در نتیجه برای آینده روابط با آژانس مشکل آفرین باشد که در پاسخ به این نگرانی‌ها باید اشاره داشت که آژانس به روشنی اعلام کرده آنچه احتمالا از سوی ایران انجام شده، مغایرتی با تعهدات این کشور نسبت به معاهده منع تولید و گسترش تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) ندارد و ایران این معاهده را نقض نکرده است. این مساله نکته‌ای بود که آمانو در سخنرانی آغازین خود در شورای حکام هم به آن اشاره داشت و رسما اعلام کرد که ایران برنامه هسته‌ای نظامی ندارد.
از طرف دیگر، گزارش آژانس، سه نتیجه کلیدی و تعیین‌کننده دارد که دستاورد آن برای ایران فراتر از مختومه کردن اتهامات گذشته است؛ نخست اینکه آژانس اعلام کرده و شورای حکام هم پذیرفته که هیچ نشانه‌ای از انحراف مواد هسته‌ای در مقاصد صلح‌آمیز ایران مشاهده نشده است. این نکته، جهش و نقطه جدیدی است. دوم اینکه اعلام شده برنامه سوخت هسته‌ای ایران هیچ انحرافی ندارد یعنی برنامه غنی‌سازی هیچ جهت‌گیری تسلیحاتی نداشته است. در گام بعدی، آژانس اعلام کرده حداقل بعد از سال 2009 هیچ نشانه‌ای از هیچ فعالیتی که مقاصد غیرصلح‌آمیز داشته باشد، در برنامه هسته‌ای ایران دیده نشده است. حال آنکه چنین ارزیابی‌هایی معمولا در مورد کشورهایی مطرح می‌شود که از نظر آژانس، یک برنامه کاملا روشن، تعریف شده و قاعده‌مند دارند. بنابراین نتیجه‌گیری آژانس در مورد انحراف نداشتن مواد هسته‌ای و فعالیت‌های کشورمان، یک گام دیگر ایران را به سمت تبرئه شدن از فعالیت‌های مشکوک هسته‌ای نزدیک‌تر کرده است حال آنکه تعداد کشورهایی که توانسته‌اند پس از چند سال اجرای کامل پروتکل به این قضاوت نهایی آژانس دست یابند، بسیار محدود است. از این رو ایران بر اساس جمع بندی آژانس در گزارش آخر و قطعنامه نهایی خود جهشی به سمت این نتیجه‌گیری برداشته که نتیجه ملموس آن می‌تواند این باشد که به جای 8 تا 10 سال، بازه زمانی برای رفع تحریم‌های باقی مانده در شورای امنیت کوتاه‌تر بشود. در همین راستا کشورمان باید با تمرکز بر آینده، برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را به نوعی در تعامل با آژانس با دقت پیگیری کرده تا این مرحله نهایی هم هر چه زودتر به نتیجه برسد و در زمان مناسب نیروی خود را صرف تکمیل برنامه‌های هسته‌ای و همچنین به دست آوردن موقعیت برتر در آژانس کند.
سیروس ناصری
عضو سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای
ارسال نظر