حمله تروریستی پاریس و آینده منافع ملی ایران

دکتر ابراهیم متقی

استاد دانشگاه تهران

الگوی کنش داعش در فرانسه، مشابهت‌های بسیار زیادی با حادثه ۱۱ سپتامبر و اقدام القاعده دارد؛ واقعیت‌های کنش خشونت‌آمیز نشان می‌دهد که هرگاه نیروهای رادیکالیزه شده با قالب‌های مذهبی و ایدئولوژیک تحت تاثیر اراده سیاسی بازیگران منطقه‌ای سازماندهی شوند، امکان ظهور روندهای گریز از مرکز و نیروهای گریز از مرکز همانند القاعده و داعش اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.


به این ترتیب نقش‌یابی داعش در اروپا را باید نقطه تداوم یافته کنش داعش در حوزه خاورمیانه دانست که این مساله، معادله امنیت در منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. واقعیت‌های داعش توسط نظام بین‌الملل و نهادهای بین‌المللی تجزیه و تحلیل خواهد شد و در نتیجه فضایی که معطوف به ایران‌هراسی در سیاست بین‌الملل شکل گرفته تا حد بسیار زیادی تعدیل خواهد شد. در این شرایط معادله داعش در حوزه سیاست جهانی، نقش خود را حفظ می‌کند و الگوهای رویارویی با نیروهای متحد ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن ادامه پیدا می‌کند اما صحنه برای رویارویی کشورهای اروپایی با داعش نیز به‌وجود می‌آید و این مساله به آن مفهوم است که ائتلاف علیه ایران کارآمدی خود را تا حد زیادی از دست خواهد داد.


در این میان گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر احتمال حضور سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در منطقه برای مقابله با داعش مطرح شده است اما به عقیده من این واکنش ناتو به‌عنوان یک سازمان شاید ضرورت چندانی نداشته باشد اما واقعیت این است که کشورهای اروپایی به عملیات نظامی‌شان در محیط منطقه‌ای شدت و گسترش بیشتری خواهند داد و همین مساله، جبهه ضدداعش را تقویت می‌کند. اما تقویت جبهه ضدداعش، امکان به‌کارگیری نیروی زمینی از سوی بریتانیا و آمریکا را به‌وجود می‌آورد و اگر نیروی زمینی بار دیگر وارد فضای منطقه‌ای شود در این شرایط، موقعیت ایران در وضعیت کنترل و تحقیق قرار می‌گیرد.


همچنین روند موجود به‌ویژه کنفرانس وین 1 و 2 نشان می‌دهد که رابطه میان آمریکا، روسیه و اروپا در یک وضعیت ائتلاف گسترده‌تر قرار خواهد گرفت. در اوایل سال 2015 که حمله تروریستی علیه دفتر نشریه شارلی ابدو در فرانسه صورت گرفت، مقامات روسیه در یک فضای اعتراض‌آمیز علیه گروه‌های اقدام‌کننده مشارکت کردند. بنابراین رویکرد من بر تداوم فضای ائتلاف روسیه و اروپا علیه داعش خواهد بود. یعنی حضور نیروهای نظامی روسیه در سوریه، بیش از آنکه منجر به رقابت‌های پردردسر مسکو و واشنگتن در خاورمیانه شود، زمینه‌های لازم برای حل چالش را به‌وجود خواهد آورد. در این فرآیند، بخشی از مشکلات ایران نیز حل خواهد شد؛ به این مفهوم که کشورهای جهان غرب در عوض آنکه هزینه‌های امنیت را در پاکت داعش قرار دهند، آن را در مقابله با داعش به کار خواهند گرفت و به این ترتیب یک نیروی ایدئولوژیک مسلح شده تحت تاثیر بازیگران منطقه‌ای که به جنگ‌های نیابتی مبادرت می‌کند، با مشروعیت، کارآمدی و اثربخشی کمتری همراه خواهد شد.