سیامک کاکایی
کارشناس مسائل ترکیه
پیروزی حزب عدالت و توسعه برای بار چهارم در انتخابات پارلمانی، نگاه‌ها را به چگونگی اتخاذ سیاست خارجی این کشور در منطقه معطوف داشته است و این پرسش به ویژه درباره رویکرد ترکیه در قبال همسایگان مطرح است.


در این بین آنچه از نگاه رسا‌نه‌های ایرانی مورد پرسش قرار می‌گیرد، این است که آیا تغییری در سیاست ترکیه در قبال ایران پدید خواهد آمد یا خیر. با توجه به آنکه احمد داود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه در دوره نخست‌وزیری خود اقدام به ترمیم روابط این کشور با ایران و تاحدودی عراق کرد، به نظر می‌رسد که حزب عدالت و توسعه و به خصوص شخص داود اوغلو در دولت جدید خواهد کوشید تا بر مدار گسترش همکاری‌ها با همسایگان و از‌جمله ایران تاکید بورزد. قابل پیش‌بینی است که این روابط در زمینه‌های اقتصادی روند گسترشی داشته باشد. لیکن در عرصه منطقه‌ای تفاوت و اختلافات آشکاری در نگاه منطقه‌ای تهران و آنکارا وجود دارد و به نظر می‌رسد که ترکیه در ارتباط با سوریه همچنان از سیاست خارجی پیشین خود تبعیت کند. اگرچه شرایط در سوریه نسبت به سال‌های گذشته تفاوت جدی کرده و همچنین میزان تاثیرگذاری ترکیه نسبت به دهه پیش تعدیل شده است اما مدار سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه همانند قبل خواهد بود. از طرفی این پرسش مطرح است آیا ترکیه در ارتباط با موضوعات بحران زا یعنی مسائل پ‌ک‌ک و داعش اقدام به اتخاذ رویکردهای جدید خواهد کرد یا خیر. به نظر می‌رسد ترکیه در تلاش است سیاست ضد داعشی در پیش بگیرد و در محیط داخلی نیز به سمتی حرکت کند که فضا را در مسیر اجماع ملی سوق دهد تا حزب عدالت و توسعه بتواند نظر احزاب مخالف را برای تغییر قانون اساسی جلب کند؛ شرایطی که تحقق آن چندان آسان نخواهد بود و همین مساله سبب می‌شود حزب عدالت و توسعه در دوره جدید حکومت‌داری خود با احتیاط بیشتری در محیط داخلی و بیرونی حرکت کند. در ارتباط با روابط ترکیه و ایران باید توجه داشت که این روابط چند وجهی است در یک وجه «نگاه اقتصادی» است که تاکید بر گسترش روابط دارد اما در «نگاه منطقه‌ای» رقابت‌های بنیادینی در سیاست دو کشور وجود دارد. زیرا سیاست‌های منطقه‌ای تهران و آنکارا همسو با یکدیگر نیست. البته طبیعی است که کشورها، اهداف و منافع ملی متفاوت از هم داشته باشند اما اصطکاک موجود در نگاه ترکیه و ایران در منطقه از جمله در ارتباط با سوریه و همچنین وجود یک سیاست ایدئولوژی‌گرا در نگرش خارجی ترکیه سبب استمرار برخی از اصطکاک‌ها خواهد شد اما در شکل رسمی آن، دولت عدالت و توسعه یا شخص احمد داود اوغلو می‌کوشد در بحث سیاست خاورمیانه‌ای، دامنه‌‌ای از روابط تنظیم شده با ایران را استمرار بخشد تا آنکه بتواند به بازتعریف و بازآفرینی جدیدی در سیاست‌ خارجی ترکیه در سال‌های اخیر که با تنش و ناسازگاری مواجه شده است، دست یابد. به خصوص سیاست خارجی ترکیه در شمال آفریقا و بخش‌های عربی خاورمیانه با دشواری‌های جدی دست به گریبان است؛ با این توصیف برای ترکیه چگونگی حضور و نفوذ اقتصادی در خاورمیانه و کشورهای همسایه به استثنای سوریه مورد توجه و هدف است.