فرآیند لغو تحریم‌ها در برجام

دنیای اقتصاد: در حالی که بیش از دو هفته از حصول توافق نهایی درباره پرونده هسته‌ای میان ایران و گروه یک ۱+۵ سپری می‌شود، این پرسش برای بسیاری از فعالان اقتصادی کشور وجود دارد که هر یک از این ضمیمه‌ها حاوی چه مطالبی هستند و افراد و نهادهایی که نام آنها در هر یک از فهرست‌های ضمیمه قرار دارد، در چه وضعیتی از حیث لغو یا تعلیق تحریم‌ها قرار خواهند گرفت.

متن «برجام» حاوی ۵ ضمیمه است. از این ۵ ضمیمه، دو ضمیمه برای تعیین وضعیت تحریم‌ها و خروج از آنها اهمیت کلیدی دارد. ضمیمه دوم با عنوان «تحریم‌ها و تعهدات مرتبط با آنها» و ضمیمه پنجم با عنوان «برنامه اجرایی» مشخص می‌کند که کدام تحریم‌ها و در چه زمانی لغو خواهند شد. ضمیمه دوم، خود حاوی ۴ پیوست است که هر پیوست شامل نام یکسری اشخاص و نهادهای تحریم‌ شده است. از این چهار پیوست، موارد اول و دوم هر کدام دو بخش دارند. وضعیت رفع تحریم هر شخص یا نهاد اعم از اینکه از کدام تحریم‌ها خارج می‌شود و در کدام تحریم‌ها باقی می‌ماند، چه زمانی از تحریم‌ها خارج می‌شود و تحریم‌های آن لغو می‌شود، بستگی به این خواهد داشت که در کدام یک از این ضمیمه‌ها و پیوست‌ها قرار داشته باشد. «دنیای اقتصاد» در مطلبی به کالبدشکافی این روند پرداخته است.

«دنیای اقتصاد» اسناد برنامه اقدام مشترک را کالبدشکافی می‌کند

فرآیند لغو تحریم‌ها در برجام

دنیای اقتصاد، دکترحمید قنبری: ضمیمه‌های «برنامه جامع اقدام مشترک» متعدد و پیچیده‌اند. اکنون این پرسش برای بسیاری از فعالان اقتصادی کشور وجود دارد که هر یک از این ضمیمه‌ها حاوی چه مطلبی هستند و افراد و نهادهایی که نام آنها در هر یک از فهرست‌های ضمیمه قرار دارد، در چه وضعیتی از حیث لغو یا تعلیق تحریم‌ها قرار خواهند گرفت. در این نوشته تلاش شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود.

متن «برنامه جامع اقدام مشترک» حاوی ۵ ضمیمه است. از این ۵ ضمیمه، دو ضمیمه برای تعیین وضعیت تحریم‌ها و خروج از آنها اهمیت کلیدی دارند. ضمیمه دوم با عنوان «تحریم‌ها و تعهدات مرتبط با آنها» و ضمیمه پنجم با عنوان «برنامه اجرایی» مشخص می‌کنند که کدام تحریم‌ها و در چه زمانی لغو خواهند شد. ضمیمه دوم، خود حاوی ۴ پیوست است که هر پیوست شامل نام یک سری اشخاص و نهادهای تحریم‌ شده است. از این چهار پیوست، موارد اول و دوم هر کدام دارای دو بخش هستند.

وضعیت رفع تحریم هر شخص یا نهاد اعم از اینکه از کدام تحریم‌ها خارج می‌شود و در کدام تحریم‌ها باقی می‌ماند؛ چه زمانی از تحریم‌ها خارج می‌شود و تحریم‌های آن لغو می‌شود یا تحریم می‌شود، بستگی به این خواهد داشت که در کدام یک از این ضمیمه‌ها و پیوست‌ها قرار داشته باشد.

پیوست‌های اول و دوم، هر دو حاوی تحریم‌های اتحادیه اروپا هستند. تفاوت بین پیوست‌های اول و دوم در این است که اشخاصی که نام آنها در پیوست اول قرار دارد، در روز پذیرش یا adoption day از فهرست تحریم‌ها خارج خواهند شد اما اشخاصی که نام آنها در پیوست دوم قرار دارد، در روز انتقال یا transition day از فهرست تحریم‌ها خارج می‌شوند.

بر اساس «برنامه جامع اقدام مشترک» روز پذیرش عبارت‌است از ۹۰ روز پس از تایید «برنامه جامع اقدام مشترک» توسط شورای امنیت یا زمانی زودتر از آن‌که توسط دولت‌های توافق‌کننده بر سر «برنامه جامع اقدام مشترک» مورد توافق قرار می‌گیرد و در آن تاریخ، تعهدات مندرج در «برنامه جامع اقدام مشترک» لازم‌الاجرا می‌شوند و روز انتقال عبارت است از ۸ سال پس از روز پذیرش یا روزی که در آن مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای گزارشی مبنی بر اینکه تمامی مواد هسته‌ای ایران صرفا برای مقاصد صلح‌آمیز مورد استفاده قرار می‌گیرند را منتشر می‌کند. بنابراین، همین که نام فرد یا نهادی در پیوست اول یا دوم قرار داشته باشد، به این معنا است که از تحریم‌های اتحادیه اروپا خارج خواهد شد اما برای تعیین زمان این خروج، باید مشخص شود که وی در کدام پیوست قرار دارد.

اگر در پیوست نخست قرار داشته باشد در روز پذیرش از فهرست تحریم‌ها خارج می‌شود؛ اما اگر در فهرست دوم قرار داشته باشد، برای خارج شدن از تحریم‌ها باید تا روز انتقال منتظر باشد. نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره شود این است که حتی تحریم اشخاص و نهادهایی که نام آنها در پیوست اول قرار دارد، در روز پذیرش به‌طور کامل لغو نمی‌شود.

به عبارت دیگر این اشخاص با دو تحریم مواجه هستند. یکی از این تحریم‌ها عبارت است از وجود نام آنها در فهرست‌های ۸ و ۹ از مقرره شماره ۲۰۱۲/ ۲۶۷ اتحادیه اروپا و دیگری مربوط می‌شود به وجود نام آنها در فهرست تحریم شماره ۲۰۱۰/ ۴۱۳/ CFSP شورای اروپا. تحریم نخست، در روز پذیرش لغو می‌شود و این اشخاص از فهرست مزبور خارج می‌شوند، اما تحریم دوم، تا جایی که به «توقیف دارایی‌ها و ممنوعیت صدور روادید» مربوط می‌شود، در روز اجرا معلق می‌شود. لغو قطعی تحریم اخیر در تاریخ انتقال انجام خواهد شد.

پرسش مهم دیگری که ممکن است در اینجا به‌وجود آید این است که تفاوت میان بخش‌های یک و ۲ هر کدام از پیوست‌های اول و دوم چه است. آنچه از مفاد ضمیمه دوم بر می‌آید این است که بخش‌های یک از هر دو پیوست یاد شده، مربوط به تحریم‌های اختصاصی اتحادیه اروپا هستند و اشخاص مندرج در آن بخش‌‌ها مشمول تحریم‌های شورای امنیت نیستند؛ حال آنکه اشخاص مندرج در بخش‌های دوم پیوست‌های مزبور مشمول تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز قرار دارند؛ بنابراین خروج این اشخاص از فهرست تحریم‌ها مشمول مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز خواهد بود.

پیوست‌های سوم و چهارم، مربوط به تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا هستند. اشخاص، نهادها، هواپیماها و کشتی‌هایی که نام آنها در پیوست سوم قرار دارد، در روز اجرا از فهرست تحریم‌‌های ایالات‌متحده آمریکا خارج خواهند شد. اما این اشخاص، نهادها، هواپیماها و کشتی‌ها نیز به دو دسته تقسیم شده‌اند: آنهایی که در جلوی نام آنها علامت * قرار دارد و آنهایی که در جلوی نام آنها چنین علامتی قرار ندارد. آن دسته که با علامت * مشخص شده‌اند، تحت مالکیت دولت ایران یا مرتبط با آن شناخته می‌شوند و بنابراین اشخاص آمریکایی و نیز آن دسته از اشخاص خارجی که تحت تملک یا کنترل آمریکاییان هستند، همچنان از معامله با آنها ممنوع خواهند بود. این به آن معنا است که سایرین، چنین ممنوعیتی نخواهند داشت.

آنچه باقی می‌ماند، اشخاص و نهادهایی هستند که نام آنها در پیوست چهارم قرار دارد. این اشخاص و نهادها تا روز انتقال در فهرست تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا باقی خواهد ماند. با نگاهی به فهرست این اشخاص، به نظر می‌رسد آنها افراد و نهادهایی باشند که به نحوی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران تشخیص داده شده‌اند. موارد فوق نشان می‌دهند که چرا نام برخی نهادها و بانک‌ها دو بار در فهرست‌های پیوست ذکر شده است و چرا برخی اشخاص و نهادها به‌رغم اینکه نام آنها در فهرست‌ها قرار دارد، به سرعت از فهرست تحریم‌ها خارج نخواهند شد.

در هر حال، همان‌طور که پیش از این نیز صاحبنظران بسیاری عنوان داشته بودند، پیچیدگی ساختار تحریم‌های وضع شده علیه ایران، موجب آن می‌شود که راهکارهای قابل ارائه برای رفع آنها نیز به ناگزیر پیچیده باشند. با این حال، برای ساده کردن مطلب، می‌توان فهرست ضمایم را به این صورت خلاصه کرد:

۱. نام شما در پیوست اول از ضمیمه دوم قرار دارد: شما در روز پذیرش از فهرست تحریم‌ شماره ۲۰۱۲/ ۲۶۷ اتحادیه اروپا خارج می‌شوید (خروج قطعی) و در همان تاریخ تحریم مربوط به توقیف دارایی‌های شما که به موجب مقرره شماره ۲۰۱۰/ ۴۱۳/ CFSP برقرار شده بود، معلق می‌گردد و شما از فهرست‌های ۱ و ۲ مقرره مزبور خارج می‌شوید. در روز انتقال، این تعلیق تبدیل به لغو تحریم‌ می‌شود. (با این حال، اگر شما در بخش دوم از این پیوست قرار داشته باشید، برای تعیین دقیق‌تر وضعیت خود باید به قطعنامه شماره ۲۲۳۱ مراجعه کنید).

۲. نام شما در پیوست دوم از ضمیمه دوم قرار دارد: شما در روز انتقال از فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا خارج خواهید شد. تا آن تاریخ نام شما در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا وجود خواهد داشت. (با این حال، اگر شما در بخش دوم از این پیوست قرار داشته باشید، برای تعیین دقیق‌تر وضعیت خود باید به قطعنامه شماره ۲۲۳۱ مراجعه کنید).

۳. نام شما در پیوست سوم از ضمیمه دوم قرار دارد: تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا علیه شما از روز پذیرش لغو خواهند شد. با این حال، اگر نام شما با * مشخص شده باشد، کماکان اتباع آمریکا یا اشخاص و نهادهای تحت مالکیت و کنترل دولت آمریکا نمی‌توانند با شما معامله کنند.

۴. نام شما در پیوست چهارم از ضمیمه دوم قرار دارد: تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا علیه شما از روز انتقال لغو خواهند شد. تا آن تاریخ شما کماکان مشمول تحریم‌های آمریکا باقی خواهید ماند.