گروه دیپلماسی- سعیده‌سادات فهری: پس از نزدیک به ۲۰ روز مذاکرات فشرده و مستمر میان ایران و گروه ۱+۵ به‌ویژه ایران و آمریکا سرانجام روز گذشته و بعد از چند بار تمدید زمان گفت‌وگوها، ایران و قدرت‌های جهانی به توافقی مشترک برای حل بحران پرونده هسته‌ای ایران دست یافتند. بحرانی که بیش از ۱۰ سال به درازا کشیده بود و دولت‌های بسیاری برای حل آن تلاش کردند. هم‌اکنون توافق به دست آمده، هرچند این توافق باید در کنگره آمریکا و مجلس شورای اسلامی ایران نیز تصویب شود و در مرحله بعد به‌صورت قطعنامه در شورای امنیت نیز به تصویب برسد. در‌خصوص ابعاد و اهمیت این توافق در بحث سیاست خارجی ایران و همچنین عملکرد تیم مذاکره‌کننده، نظر چند تن از استادان و کارشناسان را جویا شدیم که در زیر می‌آید.


ایران، بازیگری مفید

مهدی ذاکریان/ استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی

به‌دنبال دستیابی ایران و گروه 1+5 به توافقی مشترک بر سر برنامه هسته‌ای ایران اکنون یکی از مسائلی که مطرح است، واکنش کشورهای عربی نسبت به این توافق است. آنچه مشخص است کشورهای عربی معمولا نگاه‌شان به قدرت‌های بزرگ است و اغلب از آنها تبعیت می‌کنند. به‌عنوان نمونه در مورد رژیم صهیونیستی از آنجا که همواره هژمون از آن حمایت کرده؛ بنابراین کشورهای عربی نیز دشمنی خود با این رژیم را تنها در حد شعار نگه داشتند و در عمل هیچ اقدامی انجام ندادند. در‌خصوص ایران نیز از این پس، نوع نگاه اعراب در حد شعار خواهد بود و حتی ممکن است شعارهایشان نیز کمرنگ‌تر شود. در نتیجه وقتی هژمون، ایران را به‌عنوان بازیگر مفید شناسایی کند، کشورهای عربی نیز تحت‌تاثیر این هژمون رویه دیگری را اتخاذ نخواهند کرد.


توافقی در راستای تامین منافع

حمیدرضا آصفی/ سخنگوی سابق وزارت امور خارجه

با توجه به داده‌های موجود توافق به‌دست آمده در وین، توافق خوبی است و می‌تواند منافع ایران را در بلندمدت تامین کند. تیم مذاکره‌کننده ایرانی طی این مدت با تمام نیرو تلاش کرد و اکنون باید به آنها خسته نباشید گفت. همچنین توافق به‌دست آمده میان ایران و قدرت‌های جهانی، روابط ما با کشورهای اروپایی و آسیای دور را متحول خواهد کرد و امکان انتخاب شرکا برای ایران را افزایش خواهد داد. از دیگر سو گسترده‌تر شدن تنوع در بازارهای ایران و امکان دادوستد روان‌تر از دیگر دستاوردهای این توافق است. در رابطه با کشورهای عربی نیز برخی به سمت گسترش روابط با ایران گام خواهند برداشت، اما ممکن است برخی دیگر همچنان در جهت مخالفت با ایران گام بردارند که نگاه این کشورها را نیز می‌توان با اتخاذ سیاست‌های درست اصلاح کرد.


دشواری‌های توافق

ابراهیم متقی/ استاد دانشگاه تهران

توافق هسته‌ای، نتیجه دیپلماسی طولانی‌مدت در راستای سازوکارهای تعامل سازنده بوده است. دولت حسن روحانی تلاش داشت تا قابلیت اقتصادی ایران را از طریق بهینه‌سازی روابط با جهان غرب ارتقا دهد. به همین دلیل بین دیپلماسی هسته‌ای با اهداف اقتصادی دولت جلوه‌هایی از هماهنگی و هم‌جهتی وجود داشته است. توافق 14 جولای 2015 را می‌توان ادامه موافقت‌نامه‌ای دانست که در تاریخ 6 آوریل تنظیم شده بود. آنچه به‌عنوان برنامه جامع موافقت‌نامه هسته‌ای تلقی می‌شود در قالب 5 بخش اساسی درباره تحریم‌ها، همکاری‌های چند جانبه در زمینه انرژی هسته‌ای، تاسیس کمیسیون مشترک، قابلیت‌های هسته‌ای ایران و برنامه اجرایی در مقر وین سازمان ملل به امضا رسید. بر اساس این توافقنامه مقرر شد زمینه‌های لازم برای اجرای تعهدات به‌وجود آید. موضوع مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ایران در فردو، میزان غنی‌سازی در نطنز، رآکتور آب سنگین اراک، PMD و تحریم‌ها را باید به‌عنوان اصلی‌ترین بحث‌های مربوط به توافق هسته‌ای دانست.


واقعیت آن است که بر اساس این موافقت‌نامه مقرر شد تا ایران و آژانس نقشه راه PMD را تنظیم کرده به‌گونه‌ای که تا اکتبر ۲۰۱۵ ایران به تمامی پرسش‌های آژانس پاسخ دهد. این امر به مفهوم آن است که توافقنامه بر اساس راستی‌آزمایی انجام گرفته است. در چنین شرایطی مدیرکل آژانس گزارش خود درباره راستی‌آزمایی را باید در دسامبر ۲۰۱۵ ارائه دهد. این امر به مفهوم آن است که لغو تحریم‌ها تا پایان سال میلادی امکانپذیر نخواهد بود. لازم به توضیح است که برخی از محدودیت‌ها کاهش می‌یابد، اما این امر به معنای پایان یافتن محدودیت‌های ناشی از تحریم تلقی نخواهد شد. با توجه به چنین رویکردی امکان دسترسی بازرسان آژانس به تاسیسات ایران وجود خواهد داشت. فرآیند بازرسی کار دشواری خواهد بود که حوزه عمل و نظارت بازرسان را افزایش‌ می‌دهد. از سوی دیگر پایان تحریم‌ها به موازات آغاز بازرسی‌ها انجام نمی‌گیرد؛ بنابراین موضوع اصلی موافقت‌نامه را می‌توان روندی دانست که فرآیند راستی‌آزمایی در چارچوب بازرسی و برای پاسخ به ۶۴ پاراگراف اتهامی را به‌وجود می‌آورد. همچنین مقرر شده است که قطعنامه جدید در قالب ماده ۲۵ منشور ملل متحد تنظیم شود. ماده ۲۵ مقرر می‌دارد که تمامی اعضای ملل متحد باید تصمیمات شورای امنیت را قبول و اجرا کنند احتمال دارد این ماده شرایطی را ایجاد کند که در آینده محدودیت‌های هسته‌ای بیشتری در ارتباط با ایران اعمال شود. در نهایت خروج ۹۸ درصد اورانیوم غنی شده از ایران قابلیت کشور برای گریز هسته‌ای را از بین خواهد برد و بدون شک در چنین شرایطی امکان دسترسی به قابلیت کامل هسته‌ای محدودتر از گذشته خواهد بود.


دیالوگ سازنده تهران-واشنگتن

داوود هرمیداس باوند/ تحلیلگر مسائل بین‌الملل

توافق هسته‌ای به دست آمده میان ایران و گروه 1+5 در وین که از آن با عنوان توافق تاریخی نام می‌برند، طی 13 سال اخیر جریان داشته و در این مدت مذاکراتی با نمایندگان 5 عضو دائم شورای امنیت به همراه آلمان صورت گرفت. در زمان ریاست جمهوری حسن روحانی مذاکرات به‌صورت فشرده‌تر دنبال شد و این تحولات موجب شد مذاکره‌کنندگان ایران و آمریکا بارها به‌صورت آشکار و سازنده با یکدیگر به گفت‌وگو بپردازند. این در شرایطی است که پس از ماجرای تسخیر لانه جاسوسی روابط دیپلماتیک دو کشور قطع شده بود. این تحولات حکایت از آن دارد که فضایی جدید برای دیالوگ‌های سازنده میان تهران و واشنگتن به‌وجود آمده است. همچنین مذاکرات چند جانبه و بعضا دو جانبه ایران با دیگر کشورهای عضو گروه 1+5 فضای تعامل بهتر ایران با قدرت‌‌های جهانی را فراهم کرده است. در این میان برخی کشورهای عربی و در راس آنها عربستان و تاحدودی ترکیه از این توافق دل خوشی ندارند. آنها از ابتدا نگران بهبود و گسترش نفوذ و جایگاه ایران در منطقه بودند و اکنون نیز هراس آن را دارند که با لغو تحریم‌ها، ایران هم به لحاظ اقتصادی و هم سیاسی در شرایط بسیار مطلوبی در منطقه قرار گیرد. البته به‌نظر می‌رسد که توافق وین در بلندمدت سبب خواهد شد کشورهای منطقه نظرات خود را در قبال ایران تعدیل کنند؛ زیرا آنها نیز نمی‌توانند واقعیت را نادیده بگیرند و در نهایت به جای موضع‌گیری و تخاصم راه گفت‌وگو با ایران را در پیش خواهند گرفت.