مزایا و معایب انتخابات استانی مجلس

زینب موسوی: نمایندگان مجلس در جلسه علنی یکشنبه گذشته، یک فوریت طرحی را به تصویب رساندند که بر اساس آن «حوزه‌های انتخابیه» در «انتخابات مجلس شورای اسلامی»، «استانی» می‌شود. این موضوعی است که در دوره‌های پیشین مجلس نیز از آن سخن گفته شد، اما تاکنون به نتیجه نرسیده است؛ حال اما به نظر می‌رسد طرح «استانی شدن حوزه‌های انتخابیه انتخابات مجلس شورای اسلامی» که به امضای ۱۶۹ نفر از نمایندگان رسیده و علاوه‌بر این، فوریت آن با آرای موافق ۱۳۳ نماینده مواجه شده است، شانس بیشتری نسبت به طرح‌های مشابه پیشین، برای تصویب در مجلس داشته باشد. به‌طور کلی، از آنجا که قانون انتخابات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران از ابتدا تاکنون، همواره با نظرات و دیدگاه‌های متعدد و متفاوتی روبه‌رو بوده است، موضوع «استانی شدن انتخابات» را نمی‌توان از این ماجرا مستثنی خواند؛ بحث‌ها بر سر ابعاد و آثار مختلف این موضوع، که یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در دوره‌های اخیر قانونگذاری بوده، اولین بار در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی آغاز شد اما هیچ‌گاه به نتیجه نرسید؛ حال برخی نمایندگان مجلس نهم با ارائه این طرح، بار دیگر موضوع استانی شدن انتخابات مجلس را به جریان انداخته اند که تا اینجا توانسته تصویب یک فوریت را از مجلسی‌ها بگیرد؛ این به این معنا است که در صورت تصویب این طرح محدوده جغرافیایی هر استان به‌عنوان حوزه انتخابی اصلی و حوزه‌های انتخابیه موجود تابعه استان، حوزه‌های انتخابیه فرعی به حساب می‌آیند. این در شرایطی است که روال انتخابات مجلس، هم‌اکنون بر این اصل استوار است که هر حوزه انتخابیه که شامل یک یا چند شهر می‌شود، براساس جمعیت، یک یا چند نماینده دارد؛ نامزدهای انتخاباتی نیز پس از به دست آوردن اکثریت آرا، ‌‌نماینده آن حوزه شناخته می‌شوند و در کنار وظایف نظارتی و قانون‌گذاری در سیاست‌های کلان کشوری، عملا پیگیر خواسته‌های منطقه‌ای نیز هستند.

این یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی است که مخالفان روال کنونی انتخابات مجلس را بر آن داشته تا با ارائه طرح مذکور به مجلس نهم، قوه قانونگذاری را به سمت و سوی وظایف اصلی‌اش؛ یعنی وضع قانون و نظارت بر اجرای آن هدایت کنند؛ موضوعی که به‌زعم مهرداد بائوج لاهوتی به دلیل درگیر شدن نمایندگان با مسائل و مشکلات حوزه‌های انتخابیه مغفول مانده است. بر اساس آنچه این نماینده مجلس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» مطرح کرده است، با اجرایی شدن طرح کنونی استانی شدن انتخابات مجلس، نمایندگان از حالت منطقه‌ای خارج شده و بیش از آنکه مشغول امور حوزه‌های انتخابیه شوند، بر مسائل ملی متمرکز می‌شوند. به باور لاهوتی که خود طراح این طرح است، ‌تمرکز نداشتن نماینده در مسائل کلان در حال حاضر به دلیل رسیدگی به مسائل جزئی منطقه و حوزه انتخابیه است که زمان زیادی‌ از آنان می‌گیرد.

از سوی دیگر بیژن نوباوه وطن، نماینده مجلس بر این باور است که با تصویب و اجرایی شدن این طرح، همه مسوولیت‌ها میان نمایندگان تقسیم می‌شود؛ به‌طوری‌که شاهد به حداقل رسیدن مطالبات خرد خواهیم بود.

او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تاکید کرد که با ساز و کاری که بر اساس این طرح برای انتخابات مجلس درنظر گرفته شده است، برخی عوامل موثر در انتخابات‌های کنونی مجلس نظیر مسائل قومی و قبیله‌ای به حداقل برسد و در عوض شاخص‌های انتخاب نمایندگان مجلس به سمت مسایل ملی سوق می‌یابد.

اللهیار ملکشاهی نیز می‌گوید که استانی شدن حوزه‌های انتخابیه انتخابات مجلس، زمینه اجرای کارهای بزرگی را فراهم می‎کند که نمایندگان به دلیل درگیری در شهرستان حوزه انتخابیه خود از آن غافل می‎مانند.

با این همه اگرچه طراحان این طرح، مسایلی از جمله ارتقای سطح کیفی و افزایش کارآیی مجلس، پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی و کاهش تعداد داوطلبان و هزینه‌های اجرایی انتخابات را از مزایای طرح مذکور می‌خوانند اما استانی شدن انتخابات مجلس، به روال سابق، مخالفان خود را دارد. این طرح مخالفانی دارد که بر خلاف موافقان، بر این باورند که با این طرح آنان که به کانون‌های قدرت و ثروت متصلند بیشتر رای می‌آورند. آنان دیدی متفاوت با موافقان طرح دارند؛ به باور مخالفان طرح، مراجعه مردم شهرها و بخش‌ها، به نمایندگان فرصتی برای «نظام» است تا بتوان از ظرفیت نمایندگان شهرهای کوچک برای حل مشکلات مناطق محروم استفاده کرد. به گفته جواد جهانگیرزاده، نماینده‌ای که در مخالفت با این طرح سخن گفته بود؛ «با این طرح، شهرهای کوچک از دایره تصمیم‌گیری خارج می‌شوند که نوعی مشکل به حساب خواهد آمد.» با این همه، طراحان طرح استانی شدن انتخابات مجلس، اهدافی را برای طرح مذکور در نظر گرفته‌اند که از آن میان می‌توان به پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی، ارتقای سطح کیفی و افزایش کارآیی مجلس، متمایل کردن انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان به سمت ایجاد نظام انتخاباتی متناسب با ساختارهای سیاسی و حقوقی ایران، حذف رقابت‌های شدید و اختلاف‌برانگیز قومی و قبیله‌ای و تقویت همبستگی ملی، کاهش تعداد داوطلبان و هزینه‌های اجرایی انتخابات و تقویت فرهنگ تحزب اشاره کرد.

در صورت تصویب کلیات این طرح، نمایندگان جزئیات آن را بررسی می‌کنند که بر این اساس، ملاک در تعیین تعداد نمایندگان هر استان مجموع نمایندگان آن استان به موجب «قانون تعیین محدوده حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی» مصوب ۳۰/۰۱/۱۳۶۶ اصلاحیه‌های بعدی آن خواهد بود. همچنین هر یک از رای‌دهندگان می‌توانند برای کلیه کرسی‌های استانی ذیربط نماینده انتخاب کنند.

برخی حوزه‌های انتخابیه، اما از این طرح مستثنی شده‌اند؛ حوزه‌های انتخابیه استان‌های آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان، حوزه‌ انتخابیه بیجار در استان کردستان، حوزه‌های انتخابیه تربت‌جام، تایباد، خواف و رشتخوار در استان خراسان رضوی، حوزه انتخابیه بندر لنگه در استان هرمزگان و حوزه‌های انتخابیه اقلیت‌های دینی از شمول این قانون مستثنی هستند. بر اساس این طرح، علاوه‌بر آنکه هر یک از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی باید منحصرا برای یکی از حوزه‌های انتخابیه فرعی استان ثبت‌نام کند، هر داوطلب نمایندگی باید متولد محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه فرعی محل ثبت‌نام بوده یا سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی از آن حوزه یا سابقه حداقل ۵ سال سکونت در آن محدوده را داشته باشد.

همچنین انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه‌های مشمول این قانون یک مرحله‌ای است و از هر حوزه فرعی داوطلب یا داوطلبانی که بالاترین رای را در کل استان به دست آورده‌اند، نماینده یا نمایندگان استان از آن شهرستان محسوب می‌شوند.

در حالی که موافقان و مخالفان نظرات خود را درباره این طرح عنوان می‌کنند، از مزایای طرح مذکور نمی‌توان گذشت. آنچه می‌توان از آن به‌عنوان یکی از مزایای این طرح نام برد، کاهش و حتی از میان رفتن امکان خرید و فروش رأی در حوزه‌های انتخابیه است؛ این موضوعی است که به افزایش سلامت انتخابات و کاهش تاثیر افراد بر هیات‌های اجرایی و نظارت منجر خواهد شد. اگرچه کلیات و علاوه‌بر آن، جزئیات طرح به تصویب نمایندگان نرسیده است اما تعداد ۱۶۹ امضای پای این طرح و موافقت ۱۳۳ نماینده با فوریت آن می‌تواند از اقبال مجلسی‌ها به این طرح حکایت داشته باشد. همچنین وجود نام نمایندگان شهرستان‌ها بیش از کلانشهرها، خود نشانه‌ای دیگر از استقبال حوزه‌های انتخابیه شهرستان‌ها، به استانی شدن حوزه‌های انتخابیه استانی انتخابات مجلس است.