طی هفته گذشته نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی برای شرکت در اجلاس سالانه آیپک (لابی اسرائیل در آمریکا) به ایالات‌متحده سفر کرد. مقامات آمریکایی در جریان این سفر صحبت‌های مهمی ایراد کردند که می‌توان از لابه‌لای آنها رویکردهای آمریکایی‌ها را در جریان مذاکرات هسته‌ای گذشته و آینده ارزیابی کرد. مهم‌ترین سخنانی که در این نوشتار مورد ارزیابی و تحلیل محتوا قرار گرفته‌اند، سخنان جان کری وزیر خارجه آمریکا در نشست سالانه آیپک و سخنان اوباما رئیس‌جمهور ایالات‌متحده درخصوص مذاکرات هسته‌ای با ایران است. بدیهی است که امکان دارد میان سیاست‌های اعلامی و اعمالی ایالات‌متحده در عمل تفاوت‌هایی وجود داشته باشد؛ اما آنچه در این نوشتار مورد بررسی قرار می‌گیرد، بخش‌هایی از این سیاست‌ها هستند که هم در سیاست‌های اعلامی و هم در سیاست‌های اعمالی به‌وضوح قابل‌مشاهده بوده و ازاین‌رو توجه به آنها ضرورت دارد. محورهای سخنان کری در اجلاس سالانه آیپک

راهبردهای اصلی دولت اوباما برای حفظ و افزایش امنیت اسرائیل عبارت است از: ۱. ممانعت از هسته‌ای شدن ایران، ۲. پایان بخشیدن به نزاع اسرائیلی- فلسطینی.

میزان کمک‌های مالی، تسلیحاتی، اطلاعاتی و دیپلماتیک ایالات‌متحده به اسرائیل در دوران ریاست‌جمهوری اوباما بی‌سابقه بوده است.

خلاصه ده کلمه‌ای سیاست دولت اوباما در قبال ایران: ما اجازه نخواهیم داد ایران به سلاح هسته‌ای دست‌یابد.

چرا ایالات‌متحده به‌جای گزینه نظامی دیپلماسی را برگزید؟ کری گفت پیامدهای حمله به ایران هراس‌آور است؛ پیامدهایی نظیر خروج ایران از معاهده NPT، اخراج بازرسان سازمان بین‌المللی انرژی اتمی و گریز از تمام معاهدات و رژیم‌های بین‌المللی. ازاین‌رو، دیپلماسی تنها راه دستیابی به اهداف ایالات‌متحده در قبال ایران است؛ اگرچه تمام گزینه‌ها همچنان روی میز است.

نحوه عمل آمریکا در ادامه مذاکرات: به ایران اعتماد نخواهیم کرد، سیاست ما در قبال ایران فقط راستی‌آزمایی است، ساختار تحریم‌ها علیه ایران همچنان حفظ خواهد شد، به‌طور مرتب به اسرائیل و کشورهای عرب منطقه در خصوص روند مذاکرات پس از هر دور از مذاکرات گزارش خواهد شد.

کارآمد بودن توافق ژنو برای آمریکا و اسرائیل: توافق ژنو موجب تقویت امنیت اسرائیل و ایالات‌متحده شد، این توافق موجب شد ایران ذخایر اورانیوم ۲۰ درصد خود را به صفر برساند، اگر توافق ژنو حاصل نمی‌شد ذخایر ایران افزایش می‌یافت و حتی خطرناک‌تر می‌شد و زمان رسیدن ایران به نقطه فرار هسته‌ای به شدت کمتر می‌شد. نتیجه همین توافق آن است که ما اکنون کسانی را در داخل فردو داریم که به‌صورت روزانه می‌توانند به ما بگویند در آنجا چه خبر است.

ویژگی‌های توافق جامع مطلوب با ایران از دیدگاه اوباما: توافقی که به سه پرسش اساسی پاسخ دهد: اول، آیا این توافق این اطمینان را خواهد داد که ایران نمی‌تواند به سلاح هسته‌ای دست‌یابد؟ دوم، آیا این توافق می‌تواند به‌صورت مستمر این اطمینان را بدهد که برنامه هسته‌ای ایران همیشه صلح‌آمیز باقی خواهد ماند؟ و سوم، آیا این توافق زمان فرار را طولانی‌تر می‌کند، تا اگر ایران خواست به سراغ تولید بمب برود از آن مطلع شده و زمان کافی برای اقدام داشته باشیم؟

در صورت عدم توافق: بازگرداندن تحریم‌ها ظرف ۲ ساعت، تشدید تحریم‌ها به‌دلیل افزایش توجیهات علیه ایران به‌دلیل نقض توافق، انزوای بیشتر ایران در عرصه بین‌المللی.

محورهای سخنان اوباما

اهداف آمریکا از پیشبرد مذاکرات هسته‌ای: حصول اطمینان از عدم توانمندی ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای؛ تقویت دیدگاه‌ها و رویکردهای مخالف حکومت در داخل ایران؛ افزایش پیوندهای اقتصادی ایران با جامعه بین‌المللی؛ حتی اگر این روند یک دهه یا پانزده سال یا بیست سال هم طول بکشد، این نتیجه‌ای است که ما باید آرزوی آن را داشته باشیم.

ارزیابی اوباما از نوع رفتار دولتمردان ایرانی: آنها اهل استراتژی هستند و به‌طور ناگهانی، بی‌برنامه و بی‌اختیار عمل نمی‌کنند. این به آن معنا نیست که نظام دینی آنها از دیدگاه‌های مخالف ما استقبال نکنند، ایران کشوری بزرگ و قدرتمند است که خود را بازیگری مهم در سطح بین‌المللی می‌بیند، به همین علت می‌تواند به مشوق‌ها پاسخ دهد و به همین دلیل آنها برای مذاکرات حاضر شدند. ـ

دیدگاه اوباما درباره تحریم‌ها: ۹۵ درصد تحریم‌ها لغو نمی‌شوند. اگر ایران مذاکرات را ادامه ندهد، می‌توانیم بگوییم که این ایران بود که از مذاکرات کنار کشید و آمریکا این کار را نکرد، کنگره این کار را نکرد، تحریم‌های ما نبود که توافق‌نامه را ناکام گذاشت و در آن زمان دست بالا را در عرصه دیپلماتیک خواهیم داشت و می‌توانیم فشارها را بر ایران بیشتر کنیم. در واقع این حالت کوتاه‌ترین راه برای اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران است. منطق تحریم‌ها این بود که آنها را به میز مذاکره بیاورد. نباید همزمان با پیشبرد مذاکرات تحریم‌های جدیدی وضع شود.

تحلیل و ارزیابی رویکرد آمریکایی در ادامه مذاکرات هسته‌ای

همان‌طور که می‌توان از سخنان اوباما و جان کری فهمید رویکرد دولت اوباما در ادامه مذاکرات هسته‌ای دارای مولفه‌ها و محورهای ذیل است که لازم است به آنها توجه کافی صورت پذیرد:

عدم تمایل به اقدام نظامی حتی در صورت شکست خوردن مذاکرات: اگرچه مقامات آمریکایی مدعی هستند تمامی گزینه‌ها علیه ایران روی میز بوده و شکست مذاکرات هسته‌ای می‌تواند تسهیل‌کننده اجماع‌سازی آنها علیه ایران باشد، اما با توجه به محتوای اظهارات مقامات آمریکایی و وضعیت نابسامان اقتصادی این کشور، برخی تحلیلگران بر این باورند که حتی در صورت شکست خوردن مذاکرات آمریکا دست به اقدام نظامی علیه ایران نخواهد زد؛ زیرا هزینه‌های چنین اقدامی بسیار بیشتر از منافع آن ارزیابی می‌شود.

تداوم تحریم‌های کلیدی علیه ایران: همان‌طور که در تحلیل‌های مربوط به توافق ژنو مکررا به آن اشاره شده است، کلیدی‌ترین و اصلی‌ترین تحریم‌ها یعنی تحریم فروش آزادانه نفت، تحریم بانک مرکزی و تحریم سوئیفت همچنان به قوت خود باقی هستند. در چنین شرایطی آزادسازی بخش اندکی از دارایی‌های ایران آن هم به‌طور اقساطی و با ابهامات زیاد نمی‌تواند امتیاز ویژه‌ای برای ایران محسوب شود. همچنین ضعف‌های حقوقی در نگارش متن توافق‌نامه ژنو موجب شده است طرف مقابل دامنه شمول تحریم‌های قبلی را گسترش دهد و این موضوع را در تضاد با توافق ژنو نداند؛ درحالی‌که این موضوع با روح توافق در تضاد آشکار است.

ـ استفاده از توافق ژنو به‌عنوان ابزاری برای بازی دو سر برد: اگرچه کلیه تعهداتی که ایران طبق برنامه مشترک اقدام (توافق‌ژنو) پذیرفته، داوطلبانه است، اما هم در گفته‌های کری و هم در گفته‌های اوباما نوع نگاه آمریکایی به این توافق مشخص است. طبق اظهارات مقامات آمریکایی اگر ایران توافق ژنو را اجرا کند و به آن پایبند باشد طرف مقابل از طریق کاهش ذخایر اورانیوم ۲۰ درصد ایران، افزایش بی‌سابقه بازرسی‌های آژانس و کسب اطلاعات بسیار زیاد درباره توانمندی‌های ایران، توقف فعالیت‌های کلیدی هسته‌ای ایران و حتی به عقب رانده شدن آن برنده مذاکرات خواهد بود. چنانچه ایران اجرای توافق ژنو را معلق سازد آمریکا با استفاده از این بهانه ایران را متهم به نقض توافق و در نتیجه سوء‌نیت ساخته و به این وسیله تحریم‌ها را این بار با پشتوانه بیشتر علیه ایران تصویب کرده و به اجرا خواهد گذارد؛ که در این صورت نیز آمریکا برنده از بازی بیرون خواهد آمد.

نتیجه‌گیری و پیشنهادهایی برای اقدام مجلس شورای اسلامی با هدف مقابله با رویکرد آمریکایی

ـ تاکید بر لزوم لغو تحریم‌های کلیدی به‌عنوان محور مذاکرات هسته‌ای: به‌نظر می‌رسد لازم باشد مجلس شورای اسلامی بر لزوم لغو تحریم‌های کلیدی (فروش نفت، بانک مرکزی و سوئیفت) تاکید ورزیده و از اعضای تیم‌ مذاکره‌کننده بخواهد این موضوع را به‌عنوان محور اصلی مذاکرات در دستور کار خود قرار دهند.

ـ اندیشیدن راهکاری برای حفاظت از اطلاعات محرمانه کشور در جریان بازرسی‌های آژانس: باید برنامه ویژه‌ای برای حفاظت از اطلاعات محرمانه کشور در جریان بازرسی‌های آژانس در نظر گرفته شود تا اطلاعات محرمانه کشور در خصوص توانمندی‌ها، امکانات و نقاط قوت و ضعف در زمینه‌های مختلف در اختیار کشورهای معاند قرار نگیرد. این برنامه می‌تواند شامل راهکارهایی مثل مدیریت دسترسی بازرسان آژانس به تاسیسات هسته‌ای، محدود شدن بازرسی‌ها به تاسیسات هسته‌ای، تعیین افراد مشخص برای پاسخگویی به سوالات بازرسان آژانس و پیگیری عدم ارائه اطلاعات کسب شده توسط بازرسان آژانس به کشورهای طرف مذاکرات باشد.

ـ تاکید بر داوطلبانه بودن مفاد و تعهدات توافق ژنو: همان‌طور که در متن برنامه مشترک اقدام آمده است کلیه تعهدات مندرج در آن داوطلبانه بوده و تنها در صورت رعایت تعهدات توسط طرف مقابل الزام‌آور خواهد بود بنابراین بدیهی است در صورت نقض توافق توسط هر یک از طرف‌های مقابل، جمهوری اسلامی ایران مجاز خواهد بود اجرای توافق ژنو را به حالت تعلیق در آورد، بنابراین لازم است این موضوع به‌لحاظ حقوقی در متن اسناد بعدی مورد تاکید قرار گیرد تا امکان سوء‌استفاده طرف‌های مقابل فراهم نشود.

منبع: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی