مسقط؛ این بار میانجی تهران و اتاوا؟

مریم کاویانی دوشنبه گذشته، روزنامه تایمز عمان به نقل از جان برد، وزیر امور خارجه کانادا که به‌ طرفداری افراطی از لابی صهیونیسم و دشمنی با ایران شهرت دارد، نوشت: «کانادا تحت‌تاثیر توانایی عمان در اقدام به‌عنوان میانجی بین کشورهای دیگر از جمله نقش‌آفرینی در تعامل با ایران قرار گرفته است.» عمان در دو دهه گذشته همواره در قامت میانجی رابطه ایران و آمریکا به بازی در صحنه معادلات منطقه‌ای پرداخته است و توجه کانادا به نقش میانجی عمان می‌تواند نشان از تمایل بی‌سابقه این کشور برای از سرگیری رابطه با تهران باشد. کما اینکه برد در مصاحبه با این روزنامه در مسقط خواستار اعلام موضع عمان در مورد میانجی‌گری رابطه ایران و کانادا شده و گفته است: «ما در عین حال خواستار تغییرات واقعی از طرف تهران هستیم». اعلام موضع اخیر وزیر امور خارجه کانادا نشان می‌دهد که تعلیق یک ساله رابطه ایران و این کشور در آینده‌ای نه چندان دور دستخوش تغییراتی خواهد شد که البته این بار با پا درمیانی میانجی دیرینه ایران و آمریکا همراه خواهد بود.

انتخابات در ایران

سال گذشته و همزمان با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، جان برد، وزیر امور خارجه کانادا با طرح ادعایی، انتخابات ایران را به دلیل آزاد نبودن فضای سیاسی، بی‌معنی خواند. گرچه یک هفته پس از طرح چنین ادعایی، از موضع خود عقب‌نشینی کرد. به گفته برخی ناظران، وزیر خارجه کانادا تحت تاثیر واکنش اعتراض آمیز ایرانیان مقیم کانادا، از موضع خود فاصله گرفت و یک گام به عقب نهاد. ایرانیان معترض مقیم کانادا از برد خواستند که از میلیون‌ها ایرانی که در این انتخابات برای بهبود وضعیت کشورشان رای دادند، پوزش بخواهد و او در نامه‌ای سرگشاده «حضور خیره‌کننده مردم پای صندوق‌های رای» را به آنان تبریک گفت. او در این نامه متذکر شد که مردم ایران با رای شان دست رد به سینه تندروی زدند. او در این نامه متعهد شد که صدای همه ایرانیان، «چه آنها که رای داده و نداده را بشنود». اظهارات وزیر خارجه کانادا در مورد انتخابات ایران نه تنها واکنش ایرانیان مقیم کانادا که همتایان غربی‌اش را نیز برانگیخت و پال داوور، نماینده حزب مخالف در پارلمان کانادا در مصاحبه‌ای از تعجب مقامات غربی در واکنش به اظهارنظر جان برد خبر داد. البته تاریخ روابط دیپلماتیک تهران- اوتاوا نشان می‌دهد طرح ادعای وزیر امورخارجه کانادا نخستین اقدام غیرمنتظره کانادا در رابطه دیپلماتیک با ایران نبود.

تاریخچه روابط کانادا و ایران

رابطه دیپلماتیک ایران و کانادا به صورت رسمی از سال ۱۳۳۹ و پس از تاسیس دفتر کنسولگری این کشور در ایران آغاز شد. گرچه پیش از آن، امور کانادا از طریق سفارتخانه بریتانیا در ایران پیگیری می‌شد، اما روابط دوجانبه زمانی گسترش و تعمیق یافت که کانادا در سیاست خارجی خود مستقل از بریتانیا عمل کرد. گرچه واکنش این کشور به انقلاب ۱۳۵۷ برای نخستین بار خبر از تیرگی روابط تهران و اوتاوا داد؛ سفارت کانادا در ایران پس از پیروزی انقلاب ۸۵۰ نفر از کارکنان خود را از ایران خارج کرد و فصل سرد روابط ایران و کانادا با گریختن شش دیپلمات آمریکایی به سفارت این کشور در ایران و پس از تسخیر سفارت آمریکا، آغاز شد. دولت کانادا با همکاری سازمان سیا به ۶ دیپلمات آمریکایی کمک کرد تا با پاسپورت‌های جعلی از ایران خارج شوند. بنا بر تحلیل برخی ناظران، سفارتخانه کانادا در ایران پس از خروج دیپلمات‌های آمریکایی، از ترس انتقام ایرانیان، تخلیه شد و روابط از سال ۱۳۵۹ به طور کامل قطع شد. زمستان سرد رابطه تهران- اوتاوا ۱۰ سال به طول انجامید و در سال ۱۳۶۹ با بازگشایی سفارتخانه‌های هر دو کشور، روابط از سر گرفته شد. کانادا در سال ۱۳۷۵ با طرح ادعاهای واهی علیه ایران در زمینه «نقض حقوق بشر» و «مخالفت ایران با روند صلح خاورمیانه»، در خصوص رابطه دیپلماتیک خود با ایران سیاست جدیدی تحت عنوان «تعامل کنترل‌کننده» اتخاذ کرد.

نخستین تعلیق رسمی روابط

رابطه ایران و کانادا به‌رغم فراز و فرودهای خود پس از انقلاب، تا سال ۱۳۹۱ ادامه یافت تا اینکه این کشور سال گذشته سفارت خود در ایران را تعطیل کرد. کانادا در اقدامی غیرمنتظره دستور خروج دیپلمات‌های ایرانی در کانادا را صادر کرد. جان برد وزیر خارجه کانادا که به شدت تحت‌تاثیر لابی صهیونیست در کانادا است، در سخنانی با ادعای «حمایت ایران از حکومت بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه و «سرپیچی از اجرای قطعنامه‌های سازمان ملل متحد» و «ادامه تهدید علیه اسرائیل»، ایران را تهدید علیه صلح و امنیت جهانی توصیف کرد. رامین مهمان پرست سخنگوی وقت وزارت خارجه ایران اقدام کانادا را «نژادپرستانه» و «خصومت ورزانه» خواند و اضافه کرد که سیاست‌های کانادا متاثر از انگلیس و لابی صهیونیست‌ها است. با این حال بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اقدام کانادا را ستود و با تکرار ادعاهای واهی علیه ایران، این اقدام را گامی شجاعانه توصیف کرد و گفت که ایران نباید مسلح به سلاح هسته‌ای شود. ادعایی که گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین مقامات جمهوری اسلای بارها آن را رد کرده‌اند. ۱۷ سپتامبر سال ۲۰۱۲ ایتالیا حافظ منافع کانادا در ایران شد. ۲۲ اکتبر ۲۰۱۳ نیز عمان موافقت کرد به عنوان حافظ منافع ایران در کانادا انجام وظیفه کند و این انتخاب از سوی ایران خود می‌تواند حامل پیامی خاص برای کانادا به منظور از سرگیری روابط دیپلماتیک با ایران باشد.