تفاهم همسایگان خزر برای رفع موانع اختلافی

گروه خبر- مسکو روز گذشته میزبان نشست وزیران خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر بود. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز در این نشست حضور داشت. او در این نشست خواستار تعیین هرچه سریع‌تر رژیم حقوقی دریای خزر با مشارکت هر پنج کشور ساحلی شد. ظریف همچنین از «تفاهم های خوب» بر سر مسائلی که هنوز محل اختلاف هستند، خبرداد.

ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان پنج کشور ساحلی دریای خزر هستند.

وزیر امور خارجه ایران در سخنانی که در این نشست ایراد کرد، ضمن تاکید بر این مساله که متاسفانه برخی دریای خزر را صرفا مترادف با منابع انرژی نفت و گاز تعریف می‌کنند، گفت: «کشورهای ساحلی تاکید دارند تا زمان تعیین رژیم حقوقی جدید، رژیم‎های توافق شده فعلی برگرفته از موافقت‌نامه‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰، در مواردی مانند آزادی دریانوردی تجاری، ماهیگیری، منع تردد کشتی‌ها و شناورها با پرچم کشورهای غیرساحلی و ایجاد کمربند انحصاری شیلاتی همان‌گونه که تاکنون اعمال شده‌اند، در آینده نیز اعمال خواهند شد.» وزیر خارجه ایران همچنین تاکید کرد اراده سیاسی رهبران پنج کشور ساحلی دریای خزر بر این است که همواره این دریا دریای صلح و دوستی، توسعه و شکوفایی پایدار، همکاری متقابل و حسن همجواری باشد.

رژیم حقوقی جدید پاسخگوی انتظارات باشد

وزیر خارجه ایران در صحبت‎هایش به این موضوع اشاره کرد که ایران به عنوان یک طرف ذی‌نفع اعتقاد دارد که مذاکرات ثمربخش برای تدوین نظام حقوقی جامع و پایدار، مبتنی بر اصول و موازین حقوق بین‌الملل، منصفانه بودن نتایج تحدید حدود، اتفاق آرای پنج جانبه و انحصار حاکمیت حقوق حاکمه و صلاحیت در این دریا صرفا به پنج کشور ساحلی، باید هرچه سریع‌تر به نتیجه برسد. رئیس دستگاه دیپلماسی تاکید کرد ایران اعتقاد دارد برای حل مسائل این دریا باید شیوه‌هایی اتخاذ شوند که منافع بلندمدت،

همه جانبه و مصالح جمعی را به ارمغان بیاورد. بنابراین تفکیک بین منافع زودگذر و پایدار لازم است. او افزود: «از این رو اعتقاد داریم رژیم حقوقی جدید با شیوه‌هایی تعیین خواهد شد که پاسخگوی انتظارات و نیازهای مردم کشورهای ساحلی (اعم از نسل‌های حاضر و آینده) باشد بر این اساس الگوهای تعیین حدود باید برای همه طرف‌ها قابلیت دفاع را در سطوح ملی داشته باشد.»

ظریف تبدیل دریای خزر به دریای صلح، دوستی و ثبات، پرهیز از رقابت‌های تسلیحاتی، خودداری از کاربرد نیروهای مسلح، حضور نداشتن نیروهای مسلح کشورهای غیرساحلی را از پیش فرض‌های اساسی برای تضمین صلح و ثبات پایدار در منطقه شمارد و گفت: «این امنیت نیز به خودی خود، شکوفایی اقتصادی و رفاه مردم را در پی خواهد داشت.»

وزیر امور خارجه ایران با بیان اینکه خوشبختانه موافقت‌نامه امنیتی در دریای خزر به امضا رسیده است، افزود: «مشتاق هستیم که در آینده نزدیک بتوانیم، درباره سازوکارهای مربوط به ساخت‌وساز و همکاری‌های نظامی نیز به تفاهم برسیم.» او گفت ایران با در نظر داشتن توافق و اتفاق آرای همه کشورهای ساحلی دریای خزر، آمادگی خود را برای نهایی کردن این اسناد با هدف امضا در اجلاس سران اعلام می‌کند. رئیس دستگاه دیپلماسی ایران ضمن اظهار امیدواری نسبت به اینکه این نشست‌ها تنها به مذاکره برای تدوین نظام حقوقی بسنده نکند، خواستار آن شد که با توجه به توانمندی‌های اقتصادی و سیاسی کشورهای ساحلی در عرصه‌های انرژی اعم از نفت، گاز و برق، بازرگانی، کریدورهای حمل و نقل، ترانزیت، بنادر و دریانوردی، جهانگردی، محیط‌زیست، اقتصاد، فرهنگ و... همکاری‌های بیشتری صورت پذیرد. ظریف افزود: «این همکاری‌ها در صورتی که با مدیریت یکپارچه و برنامه‌ریزی بلندمدت همراه شود و به تاسیس نهادهای دائمی منطقه‌ای مانند سازمان همکاری‌های اقتصادی منجر شود، خواهد توانست کشورهای ما را به الگویی در منطقه و جهان مبدل کند.» او در نهایت تاکید کرد: «تلاش ما این خواهد بود که خزر را همان‌گونه که به ما به ارث رسیده است، زلال، شفاف، پاک و ایمن به آیندگان بسپاریم و چنان نظام حقوقی جامع کامل و مترقی تدوین کنیم که نه‌تنها پاسخگوی نیازهای کنونی باشد، بلکه تحسین نسل‌های آینده را به دقت و جامعیت مذاکره‌کنندگان برانگیزد.»

همچنین وزیر امور خارجه روسیه به‌عنوان کشور میزبان نیز ازجمله سخنرانان بود.

سرگئی لاوروف در نشست افتتاحیه اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر گفت: سران کشورهای ساحلی خزر توجه و دقت دائمی به این پهنه آبی، رفاه ساکنان منطقه و دوستی بین کشورهای ساحلی دارند. او افزود: «نشست وزیران خارجه کشورهای ساحلی خزر برای آمادگی به‌منظور برگزاری نشست سران که ماه سپتامبر در آستاراخان برگزار می‌شود، در حال برگزاری است.» وزیر خارجه روسیه با بیان اینکه سال‌های گذشته در مورد همکاری‌ها در پهنه خزر در فضایی سازنده‌ کار کردیم، گفت: «گفت‌وگوهای سیاسی میان کشورهای ساحلی خزر با سرعت توسعه می‌یابد و روابط این کشورها در عرصه‌های تجارت و فرهنگ در حال گسترش است.» او اضافه کرد گروه‌های کاری در زمینه تدوین رژیم حقوقی دریای خزر و حفظ شرایط زیست محیطی آن فعالیت می‌کنند.

در عین حال در حاشیه این نشست ظریف با ارلان ایدریسف، وزیر امور خارجه قزاقستان دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش «ایسنا» در این دیدار دو طرف آخرین موضوعات مربوط به کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، روابط دوجانبه و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را مورد بحث و بررسی قرار دادند. نشست وزیران خارجه پنج کشور ساحلی دریای خزر که صبح روز گذشته در مسکو آغاز به‌کار کرد، عصر همان روز، با بررسی کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر پایان یافت.وزیر امور خارجه همچنین در پایان این نشست در گفت‌وگو با «ایسنا» با تاکید بر اینکه نشست کارشناسان و نمایندگان ویژه کشورهای ساحلی دریای خزر ژوئن در تهران برگزار می‌شود، گفت: «با توجه به اینکه این جلسه‌ای مقدماتی برای اجلاس سران در آستاراخان بود، توافقات خوبی در بیانیه و اعلامیه کشورها داشتیم. برخی موارد باقی مانده است که در نشست کارشناسی و نمایندگان ویژه که در تهران خواهد بود و بعد در نشست آستاراخان در آستانه‌ اجلاس سران بررسی می‌شود. جلسه از آنچه پیش‌بینی می‌شد، بهتر پیش رفته است و درباره رسیدن به راه‌حل درباره نکاتی که هنوز توافق حاصل نشده، تفاهم‌های خوبی صورت گرفت. ازجمله درباره همکاری کشورها در دریای خزر در زمینه زیست محیطی، حفاظت از منابع زنده دریای خزر و حفظ امنیت و ثبات در این دریا و جلوگیری از حضور بیگانگان تصمیم‌گیری‌های خوبی شد که امیدواریم زمینه همکاری بیشتر باشد.»

گفت‌وگوی دوجانبه لاوروف و ظریف

در حاشیه این نشست و پیش از آغاز به‌کار اجلاس وزیران خارجه پنج کشور، ملاقاتی بین محمدجواد ظریف و سرگئی لاورف وزیر امور خارجه روسیه برای بررسی مسائل دوجانبه برگزار شد. در این دیدار دو طرف نسبت به ضرورت تداوم رایزنی در طیف وسیعی از موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی ازجمله امنیت منطقه‌ای و تروریسم تاکید کردند. ظریف و لاوروف در مذاکرات خود موضوعات دو جانبه ازجمله همکاری‌ها در حوزه خزر و موضوع تدوین رژیم حقوقی دریای خزر و افزایش ارتباط و همکاری مجالس دو کشور را مرور کردند. وزیران خارجه ایران و روسیه همچنین پیگیری چگونگی اجرا و پیشرفت توافقات انجام گرفته در مذاکرات سال گذشته روسای‌جمهور در بیشکک (در حاشیه اجلاس سازمان همکاری شانگهای)، دیدار آتی حسن روحانی و ولادیمیر پوتین، روسای جمهور دو کشور در اجلاس سیکا در شانگهای چین را گام موثر دیگری در حوزه همکاری‌های تهران و مسکو ارزیابی کردند. مذاکرات جاری هسته‌ای ایران و ۱+۵ نیز در این دیدار مورد گفت‌وگو قرار گرفت و دو طرف نسبت به دستیابی به راه‌حل جامع در زمان‌بندی پیش‌بینی شده ابراز امیدواری کردند.

دستور کار نشست وزیران خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر در مسکو، تهیه پیش‌نویس بیانیه چهارمین نشست سران کشورهای ساحلی این دریا است که قرار است اواخر تابستان سال جاری در آستاراخان روسیه برگزار شود. حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران به این نشست دعوت شده است. یک روز پیش از برگزاری نشست وزرای خارجه پنج کشور، نشست مقدماتی و کارشناسی کشورهای ساحلی در محل ساختمان مرکز تجارت جهانی در مسکو برگزار شد. ابراهیم رحیم‌پور، معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه و مسوول مذاکرات دریای خزر در دولت حسن روحانی، ریاست هیات ایرانی را برعهده داشت. دریای خزر که تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری‎های سابق، دریای مشترک میان ایران و شوروی بود، با سه همسایه جدید (قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان) روبه‌رو شد، اما رژیم حقوقی جدید آن طی بیش از دو دهه گذشته تعیین نشده‌است. این کشورها طی ۲۰ سال گذشته به صورت دو و سه جانبه به توافق‎هایی در تعیین محدوده دریایی خود دست یافته‏اند، اما ایران می‏گوید: هرگونه تصمیمی درباره سرنوشت این دریا، مطابق توافق‏های اولیه، باید با حضور هر پنج کشور ساحلی اتخاذ شود.

بر اساس توافق‎های دوجانبه و سه‌جانبه‎ای که تا کنون بدون حضور ایران صورت گرفته، سهم ایران از دریای خزر حدود ۱۳ درصد می‎شود، اما ایران می‎گوید: بر اساس اصل انصاف و فرمول پیشنهادی این کشور برای تقسیم دریا، حدود ۲۰ درصد از این دریا سهم می‎برد.