بررسی راهبرد عمان در قبال ایران، عربستان و شورای همکاری خلیج‌فارس
مذاکرات سازنده در گلوگاه انرژی
کامران کرمی رابطه سلطان‌نشین عمان با ایران همواره رابطه‌ای مسالمت‌آمیز بوده و با هدف ثبات و در راستای همکاری‌های منطقه‌ای در خلیج‌فارس قرار دارد. شاید به راحتی بتوان گفت که روابط تهران- مسقط برخلاف دیگر دولت‌های عربی خلیج‌فارس هیچ‌وقت شاهد اختلاف نبوده و در مسیر تنش قرار نگرفته است. در این میان عمان توانسته است با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، نقش میانجی خود را در روابط ایران با همسایگان و همچنین غرب ایفا کند. مواضع نزدیک عمان به ایران حتی بیشتر از روابط این کشور با دیگر کشورهای ساحلی خلیج‌فارس است به این مفهوم که به زعم کارشناسان رابطه عمان به ایران نزدیک‌تر و به عربستان دورتر است.
کامران کرمی رابطه سلطان‌نشین عمان با ایران همواره رابطه‌ای مسالمت‌آمیز بوده و با هدف ثبات و در راستای همکاری‌های منطقه‌ای در خلیج‌فارس قرار دارد. شاید به راحتی بتوان گفت که روابط تهران- مسقط برخلاف دیگر دولت‌های عربی خلیج‌فارس هیچ‌وقت شاهد اختلاف نبوده و در مسیر تنش قرار نگرفته است. در این میان عمان توانسته است با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، نقش میانجی خود را در روابط ایران با همسایگان و همچنین غرب ایفا کند. مواضع نزدیک عمان به ایران حتی بیشتر از روابط این کشور با دیگر کشورهای ساحلی خلیج‌فارس است به این مفهوم که به زعم کارشناسان رابطه عمان به ایران نزدیک‌تر و به عربستان دورتر است. دولت‌های ایران و عمان طی دهه‌های اخیر توانسته‌اند سطح همکاری‌های متقابل را در ابعاد نظامی و استراتژیک افزایش دهند. طرح خط لوله صادرات گاز ایران به عمان در صورت تحقق، نخستین همکاری اقتصادی در این سطح بین ایران و یکی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس خواهد بود.
خبرگزاری بلومبرگ با اشاره به توافق ایران و عمان در سفر ماه گذشته حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران به مسقط، برای احداث خط لوله صادرات گاز ایران به عمان نوشت: «این خط لوله در سال ۲۰۱۷ به بهره‌برداری می‌رسد و نشانه‌ای از تلاش عمان برای مقابله با نفوذ عربستان است.» وزیر نفت عمان هم در ماه جاری اعلام کرد که گاز ایران تا سال ۲۰۱۷ به مسقط می‌رسد. همچنین با توجه به مشکلاتی که ایران برای ارسال گاز طبیعی از راه پاکستان به هند دارد، عمان تلاش کرده است از طریق بازتعریف پروژه لوله‌گذاری از راه دریای عمان، پروژه گاز ایران به هند عملیاتی شود.
بلومبرگ با اشاره به اینکه عمان برخلاف دولت عربستان، ایران را تهدیدی برای منطقه نمی‌بیند، می‌افزاید: «از نظر مقامات مسقط، رابطه با تهران فرصتی اقتصادی و سیاسی برای این کشور است و برای همین، پادشاهی مسقط خود را از طرح‌های سعودی‌ها برای همگرایی بیشتر کشورهای عضو شورای همکاری علیه ایران، دور نگه می‌دارد.»
پیش‌تر هم روزنامه نیویورک تایمز با تحلیل رویکرد عمان و نگاه به ایران نوشته بود: «عمان، همانند سوریه و قطر به قدرتمندی ایران در مسائل سیاسی و اقتصادی پی برده و نادیده گرفتن آن را خطر بزرگی می‌داند.»
تاریخچه روابط ایران و عمان
خبرگزاری بلومبرگ روابط ایران و عمان را به پیش از انقلاب اسلامی و به سال ۱۹۷۳ پیوند می‌دهد. «در آن سال شاه با ارسال نیرو به عمان جلوی سقوط حکومت سلطان قابوس را در نتیجه شورش شبه‌نظامیان ظفار گرفت و از آن زمان تاکنون روابط دو کشور حسنه و خوب بوده است.»
عمان پس از سقوط رژیم پهلوی روابط خود را با ایران حفظ کرد و نیاز به منابع انرژی، مسقط را بر آن داشت تا نفوذ منطقه‌ای ایران در تنگه هرمز را بپذیرد. مسقط همچنین از مذاکرات محرمانه آتش‌بس بین تهران و بغداد در سال ۱۳۶۶ حمایت کرد.
در سال‌های پس از جنگ تحمیلی، عمان به این تلاش‌های میانجیگرایانه ادامه داد و از سرگیری روابط ایران با عربستان و بریتانیا حاصل همین دوران (۱۹۹۰) است. همچنین وساطت عمان در ماجرای آزاد کردن ملوانان بریتانیایی توسط ایران در سال ۸۶ را باید به این فهرست افزود.
آزادی سه جوان آمریکایی در دو تابستان متوالی (۱۳۸۹ و۱۳۹۰) محصول دیپلماسی میانجیگرایانه عمان در این مسیر است. اخیرا مسقط به حل مشکلات بین ایران و واشنگتن از طریق میانجیگری تمایل نشان داده است. عمان به رهبری سلطان قابوس ۷۳ ساله میزبان مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا پیش از توافق ژنو نیز بود.
سلطان قابوس پادشاه عمان دو بار به ایران سفر کرده است که به گفته ناظران درآخرین سفر خود در شهریور ۹۲ حامل پیام‌های هسته‌ای از جانب آمریکا بود که پس از آن زمینه برای رسیدن به توافق هسته‌ای در آذر ۹۲ و در کمتر از سه ماه از سفر قابوس به تهران فراهم شد. عمان در چند سال اخیر بارها با میانجیگری میان تهران و پایتخت‌های اروپایی، زمینه آزادی شهروندان بازداشتی از دو طرف را فراهم کرده است.
در روزهای گذشته هم خبرگزاری‌ها از نقش جدید عمان پرده برداشتند. به‌نظر می‌رسد میانجیگری میان ایران و عربستان نقش جدیدی است که قرار است عمان طی هفته‌ها و ماه‌های آینده انجام دهد. این تمایل حاکی از آن است که عمان می‌خواهد بین مشکلات ایران و کشورهای عرب سنی، هم پل بزند.
ایران و عمان در سطح سیاسی و منطقه‌ای بهترین و کم‌مساله‌ترین رابطه را با همدیگر دارند که در تامین امنیت منطقه نقش موثری داشته است. موضع این کشور به عنوان عضوی از شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر سه‌گانه ایران و ادعاهای امارات، مذاکره و گفت‌وگوی دوجانبه است. همچنین عمان، حق ایران در دستیابی به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای را به رسمیت شناخته است. وزیر امور خارجه عمان می‌گوید ایران هسته‌ای نمی‌تواند عامل بی‌ثباتی منطقه شود.
تشکیل کمیته مشترک نظامی دو کشور و برگزاری جلسه سالانه این کمیته در تهران و مسقط نماد دیگری از همکاری‌های مهم نظامی دو کشور است. مشارکت افسران دوکشور در برنامه‌های مشترک نظامی از جمله در رزمایش سپر جزیره ۸ فصل جدیدی از روابط و همکاری‌های نظامی را رقم زده است.
نگاه عمان به عربستان و شورای همکاری خلیج‌فارس
از زمانی که شورای همکاری خلیج‌فارس تشکیل شد، عمان با این پیش شرط که به بحران‌ها و مناقشات عربی- عربی و اختلافات و گروه‌بندی‌های عربی- ایرانی ورود پیدا نکند، عضویت در این شورا را پذیرفت؛ یعنی یکی از شروط پادشاهی عمان برای ورود به شورای همکاری خلیج فارس، حفظ بی‌طرفی بوده است. به همین دلیل این کشور تلاش کرده‌است روابط خود را با ایران در حد بسیار بالایی حفظ کند.
تصور عمان و عربستان از ایران به‌طور بنیادین متفاوت است و آنها استراتژی‌های جداگانه‌ای را برای پرداختن به موضوع افزایش نفوذ ایران در منطقه دنبال می‌کنند. شاید بتوان مهم‌ترین وجه افتراق نسبی عمان از سیاست‌های شورای همکاری خلیج‌فارس و دلیل حفظ نزدیکی‌اش با ایران را در اختلافات مسقط با ریاض دانست.
البته عمان تنها کشور عضو شورای همکاری نیست که با سیاست‌های منطقه‌ای عربستان و هژمونی آن بر منطقه مقابله می‌کند؛ بلکه کشور قطر نیز اخیرا به شدت با عربستان در این زمینه مشکل پیدا کرده است. البته عمانی‌ها مخالفت‌های خود با عربستان را بسیار محتاطانه‌تر دنبال می‌کنند و این در واقع ظرافتی است که این کشور در پهنه خلیج‌فارس و در برخورد با دیگر بازیگران این مجموعه دنبال می‌کند که با توجه به پیشینه مثبتی که در روابط با ایران دارد، می‌تواند به میانجیگری‌های بیشتر عمان منجر شود.
ارسال نظر