سیدجلال دهقانی فیروزآبادی * سفر نخست‌وزیر ترکیه به تهران آثاری بسیار فراتر از روابط دو‌جانبه و حتی چند جانبه در سطح منطقه دارد که در چگونگی تنظیم مناسبات دو کشور در سطح جهانی نیز تجلی می‌یابد؛ اما بی‌گمان اولین و مهم‌ترین پیامد این سفر دیپلماتیک در چگونگی مدیریت بحران سوریه نمودار خواهد شد. یکی از مهم‌ترین اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه توسعه و ارتقای جایگاه اقتصادی این کشور در نظام بین‌الملل بوده است. رهبران ترکیه ادعا و انتظار داشتند و دارند که این کشور تا سال ۲۰۲۰ در زمره شانزده اقتصاد برتر جهان قرار گیرد. برای تامین و تحقق این هدف یک سیاست خارجی تعاملی و توسعه‌گرا لازم است. سیاست خارجی‌ای که بر پایه دکترین عمیق استراتژیک داوود اوغلو مبتنی‌بر به صفر رسیدن تنش در روابط خارجی ترکیه تعریف و تعقیب شد؛ اما تحولات جهان عرب، به‌ویژه بحران سوریه، این سیاست را به بن‌بست کشاند که هزینه‌های اقتصادی بسیاری برای ترکیه در برداشت.

دوم، روابط سیاسی و اقتصادی متعادل ترکیه با جمهوری اسلامی ایران در سه دهه گذشته نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه اقتصادی و سیاسی ترکیه داشته است؛ به‌گونه‌ای‌که ترکیه در این سال‌ها سهم قابل‌توجهی در بازار ایران داشته که کمک شایانی به شکوفایی اقتصادی آن کرده است. حتی تحریم‌های بین‌المللی و یکجانبه آمریکا و اروپا علیه ایران نیز به نوعی دیگر به اقتصاد ترکیه نفع رسانده است؛ ولی تردیدی نیست که با رفع و لغو تحریم‌ها و در شرایط عادی، منافع اقتصادی و سیاسی ترکیه بیشتر و بهتر تامین می‌شود.

سوم، توسعه و تعمیق روابط ترکیه با ایران پس از یک دوره تنش و تقابل، هر دو دسته از اهداف سیاسی و اقتصادی راهبردی این کشور را برآورده می‌سازد: ۱- همکاری و همگرایی ترکیه با ایران، به تنش‌زدایی این کشور با همسایگانش کمک می‌کند. ۲- نزدیکی آنکارا به تهران می‌تواند به ناکامی‌های سیاست یکجانبه‌گرایی ترکیه در خاورمیانه که هزینه‌ هنگفتی بر این کشور تحمیل کرده‌است، پایان دهد. ۳- ترکیه از طریق نزدیکی به ایران می‌تواند نقش سازنده‌ای در مدیریت بحران سوریه و به دنبال آن در خاورمیانه ایفا کند. ۴- افراط‌گرایی سلفی و تجزیه‌طلبی قومی، هویت دینی و ملی ترکیه را تهدید می‌کند که همکاری ترکیه با ایران برای مقابله با این تهدید مشترک که ثبات و امنیت آن را تهدید می‌کند، ضرورت راهبردی دارد.

چهارم، بین دو کشور ایران و ترکیه وابستگی متقابل اقتصادی وجود دارد. از این رو، همکاری و نزدیکی دو کشور به تامین اهداف و منافع اقتصادی مشترک آنان کمک می‌کند. از یکسو، ایران می‌تواند با کمک ترکیه تحریم‌های تحمیلی بین‌المللی علیه خود را تضعیف و حتی خنثی کند. از سوی دیگر، ترکیه ضمن استفاده از بازار گسترده ایران می‌تواند از صادرات گاز ایران با قیمت مناسب بهره‌مند شود. ترکیه دروازه ایران به اروپا است. از این رو، روابط حسنه با ترکیه طلیعه عادی‌سازی روابط با این قاره خواهد بود. ایران نیز گذرگاه ترکیه به شرق و جنوب غرب آسیا است که از طریق آن می‌تواند از منابع و بازار کشور‌های آسیایی استفاده کند.

* استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی