انتشار برنامه محمدجواد ظریف برای تصدی وزارت خارجه
مدیریت روابط با آمریکا، بازسازی و عادیسازی روابط با اروپا/ مدیریت، کاهش و لغو تحریمها
دنیای اقتصاد- محمدجواد ظریف، وزیر پیشنهادی حسن روحانی برای تصدی وزارت خارجه برنامههای خود را منتشر کرد. بخشی از برنامه ظریف به شرح زیر است:
1- اهداف سیاست خارجی
اهداف کلان سیاست خارجی
برمبنای قانون اساسی، رهنمودهای امام راحل (قدسسره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران و به منظور پیشبرد آرمانهای انقلاب اسلامی، اهداف سیاست خارجی کشور در محورهای ذیل قابلدستهبندی است:
پاسداری از استقلال، وحدت ملی و تمامیت ارضی کشور
کمک به تامین امنیت ملی
اعتلای منزلت ملی، منطقهای و بینالمللی ایران و ایرانی
افزایش نفوذ منطقهای و جهانی و کاهش آسیبپذیریهای کشور
ارتقای روابط و کاهش تنشها و خصومتها
کمک به توسعه، پیشرفت و رشد همهجانبه کشور
ترویج مردم سالاری دینی و معیارهای الهی
ایفای نقش موثر و نهادسازی به منظور کمک به استقرار صلح و ثبات پایدار در منطقه و جهان.
اهداف اجرایی و عملیاتی
به منظور تبیین هوشمندانه اهداف عملیاتی سیاست خارجی، فهم و شناخت دقیق و عینی شرایط جهانی، ترسیم جایگاه ایران در شرایط متحول فعلی و شناسایی واقعبینانه فرصتها و چالشها غیرقابل اجتناب است. لذا:
شناخت محیط سیاست خارجی
دوران فعلی در روابط بینالمللی دوران انتقالی و گذار است؛ به این معنی که نظم بینالمللی دوقطبی که در سالهای پایانی قرن بیستم دچار تحول ساختاری شد، هنوز به نقطه کانونی مشخصی نرسیده و از نظم قطعی و نهادینه برخوردار نشده است.
«پیوستگی متقابل» منطق تعاملات و رفتارهای بینالمللی بازیگران در فضای نوظهور است که در آن برخلاف دورانهای گذشته، رفتارهای انفرادی کشورها و بازیگران و بیاعتنایی آنها به شرایط و الزامات رفتار جمعی سبب میشود تا در عرصه نظام بینالملل با بنبست و چالش مواجه شوند.
چندجانبهگرایی ضرورت یافتن پاسخ جمعی به مسائل و چالشهای جهانی است تا جایی که حتی قدرتهای بزرگ نیز نمیتوانند با رفتارها و سیاستهای یکجانبه به نحو تام و تمامی به اهداف جهانی خود نایل آیند و نیاز به ائتلافسازی دارند. در شرایط حاضر همه کنشگران جهانی صرف نظر از میزان قدرت خود، نگاه تجدید نظر طلبانه به «وضع موجود» داشته و درپی شکلدهی به «وضع مطلوب» هستند تا از این طریق به حفظ موقعیت یا دستیابی به سهم بیشتر و ارتقای جایگاه خود بپردازند. نظر به وجود ابهامات و متغیرهای نوظهور در دوره انتقالی، امکان خطا در برآورد قدرت خود و دیگران و پیشبینی نیات و عکسالعملهای دیگران و هزینه ناشی از چنین اشتباه محاسبهای بسیار بالاست. دریافت و برداشت منطبق بر واقعیت از شرایط جهانی، رفتار سایر بازیگران و تواناییهای خود، عامل حیاتی در شکل دادن به رفتار محاسبه شده و منطبق بر منافع کشورها است.
جایگاه ایران در شرایط انتقالی جهانی
در دوران انتقالی کنونی، ایران خود یکی از منابع و موضوعات اصلی در شکل دادن به نظام بینالمللی در حال شکلگیری است؛ بنابراین در صورت ارزیابی دقیق و ایفای نقش حساب شده، میتواند قدرت خود را نهادینه و اثرگذار کند.
فرصتها:
مجموعهای از توانمندیهای فعلی و بالقوه، ظرفیت جدی برای بازیگری موثر ایران در دوران گذار کنونی درصحنه جهانی فراهم آورده است.
حضور پرشور مردم در انتخابات ۲۴ خرداد با بازسازی سرمایه اجتماعی کشور زمینه را برای تقویت نقش الهام بخشی ایران مهیا ساخته است. تقویت جایگاه جمهوری اسلامی ایران در نهضتهای اجتماعی پس از انتخابات ۹۲ توان بازیگری جمهوری اسلامی ایران را نیز افزایش داده است.
ثبات و آرامش جمهوری اسلامی ایران در زمانی که منطقه در آتش بیثباتی میسوزد، فرصت و مسوولیت بینظیری را فراروی نظام قرار داده است.
موقعیت ایران در شکلدهی به ساختار معنایی نظام بینالملل آینده، با عنایت به فرصتهای استراتژیک ناشی از شرایط انتقالی، بسیار قابلتوجه است.
ایران با خودباوری نقش معنایی خود را فراتر از مرزهای جغرافیایی تعریف کرده و در مورد آینده نظام بینالملل دارای دیدگاه مستقل و قابلارائه است.
سابقه غنی فرهنگی و تمدنی و عمق و گستره خاستگاه فرهنگی ایران، توان عملی برای نقش آفرینی جهانی در حوزه نظام معنایی برای ایران فراهم کرده است.
ترکیب خودباوری، پیام جهانی و توانمندی فرهنگی، به ایران توانایی تاثیرگذاری بیشتری بر جهتگیری مبانی نظم آینده بینالمللی اعطا کرده است.
حذف برخی رقبای منطقهای ایران شرایط را برای بازیگری ایران فراهم تر ساخته است.
چالشهای داخلی و منطقهای قدرتهای رقیب پیرامونی و شرایط دشوار آمریکا و سایر قدرتهای معارض در سوریه، عراق و افغانستان میتوانند زمینههای قابلاستفادهای برای تبدیل به فرصت و بهرهبرداری هوشمندانه از وضعیتهای مذکور تلقی شوند.
موفقیت حرکتهای مردمی در منطقه، چالشهای فراروی حکومتهای سکولار اسلام گرا و ضرورت تبیین الگوی بومی مردم سالاری دینی فرصت مناسبی برای تبیین و ارائه عملی اعتدال به عنوان تجلی گفتمان اصیل انقلاب اسلامی به ویژه در سایه انتخابات اخیر در کشور فراهم میکند.
ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد نیز میتواند فرصتی را برای بهرهبرداری بهینه در جهت ارتقای دیدگاهها و منافع ایران و کشورهای همسو و همفکر فراهم سازد.
چالشها
تداوم بیثباتی در منطقه پیرامونی ایران
خاورمیانه همچنان کانون حادترین و عمدهترین بحرانهای منطقهای است.
بحران افغانستان به دلیل تاثیرات منطقهای آن، مداخله آمریکا، حضور نیروهای ناتو و ارتباط آن با تروریسم، افراطیگری و مواد مخدر به چالشی بینالمللی تبدیل شده است.
تلاش آمریکا و رژیم صهیونیستی در گسترش ایران هراسی، اسلام هراسی و شیعه هراسی و امنیتیسازی نقش و جایگاه جمهوری اسلامی ایران:
جلوه دادن ایران به عنوان یکی از تهدیدات امنیت بینالملل با تصویب قطعنامههای متعدد شورای امنیت حاوی تحریمهای گسترده علیه کشور و همچنین تصویب قطعنامههای مجمع عمومی و شورای حقوق بشر در مورد ادعای نقض حقوق بشر،
تلاش برای نهادینه کردن تهدیدها علیه کشور،
تلاش برای تضعیف موقعیت و اعتبار جهانی ایران،
افزایش وحدت رویه میان مخالفان کشور،
تلاش برای شکستن و ناموفق نشان دادن الگوی جمهوری اسلامی ایران در مردم سالاری دینی،
افزایش تاثیرگذاری رقبا درسطح منطقه:
غیبت ایران در سازوکارهای امنیتی منطقه در خلیج فارس، اوراسیا و جهان عرب
اهداف اجرایی و عملیاتی در پرتو تحولات جهانی و شرایط ایران
تعامل سازنده و موثر با جهان؛
شکست دادن طرح آمریکایی -صهیونیستی امنیتی کردن ایران در نظام بینالملل؛
تنش زدایی، بازسازی و اصلاح تعاملات با قدرتهای موثر بینالمللی در جهت منافع ملی؛
عادیسازی و بهبود روابط با کشورهای منطقه به ویژه همسایگان؛
بازسازی روابط با شرکای سنتی در اروپا و آسیا؛
مدیریت، کاهش و لغو تحریمهای بینالمللی، چندجانبه و یک جانبه؛
تاثیرگذاری سازنده بر روند تحولات جهانی به ویژه در حوزههای مبارزه با تروریسم و افراطگرایی و جلوگیری از اشاعه سلاحهای کشتار جمعی؛
تقویت نقش الهام بخشی ایران از طریق تبیین نگاه مبتنی بر مردم سالاری دینی.
۲-گفتمان سیاست خارجی
تببین گفتمان سیاست خارجی
اعتدال به معنای ایجاد توازن میان آرمان و واقعیت در مسیر جهت دادن واقعیات به سمت آرمانها است. گفتمان اعتدال در سیاست خارجی دولت تدبیر و امید حرکت واقعبینانه، خودباورانه، متوازن و هوشمندانه از تقابل به گفتوگو، تعامل سازنده و تفاهم به منظور ارتقای جایگاه، منزلت، امنیت و توسعه کشور میباشد.
عناصر شکل دهنده گفتمان اعتدال
واقع بینی: شناخت نظام بینالملل، ماهیت، ساختار و روابط قدرت و محدودیت و امکان زایی آن، باور به آرمانها و ارزشهای انقلاب اسلامی، شناخت ظرفیتها، توانمندیها و محدودیتهای ملی و پرهیز از تحقیر، تخفیف یا بزرگنمایی دیگران؛
خودباوری: اتکا به توانمندیهای مادی و معنایی کشور، عقلانیت و خرد جمعی، طراحی، تدبیر، شجاعت و ابتکار عمل در سیاست خارجی، استقامت در پاسداری از ارزشها، منافع و آرمانها، صلح طلبی و عدالت خواهی و همچنین صداقت، پاسخگویی و اصلاح پذیری در سطح ملی؛
آرمان گرایی واقعبینانه
توازن در آرمان و واقعیت، اهداف ملی و فراملی، نیازمندیهای ملی، منطقهای و جهانی و ابزارها و روشهای اعمال قدرت، به همراه استمرار و تغییر در سیاست خارجی، تناسب اهداف و ابزار و بهرهگیری از روشهای متنوع و متکثر در جهان متنوع و متکثر؛
تعامل سازنده و موثر بر اساس تعامل و گفتوگو از جایگاه برابر، احترام و منافع متقابل، کاستن از خصومتها و تنشزدایی متقابل و اعتمادسازی متقابل.
۳- راهبردها
راهبرد کلان
راهبرد کلان سیاست خارجی، تفاهم و اجماع در سطح ملی و اعتدال گرایی، همکاری و تعامل سازنده و تاثیرگذار در روابط خارجی براساس رویکرد عزت، حکمت و مصلحت میباشد. سیاست خارجی دولت تدبیر و امید در محورهای ذیل دستهبندی میشود:
ایجاد نظام برنامهریزی و تصمیمگیری متمرکز و منسجم در سیاست خارجی،
تقویت فهم مشترک و اجماع داخلی در حوزه سیاست خارجی از طریق تعامل فعال و موثر با مجلس شورای اسلامی، دانشگاهها و موسسات مطالعاتی،
شناسایی مستمر تهدیدها و فرصتها به منظور استفاده و بهرهگیری به موقع از فرصتها و تبدیل تهدید به فرصت یا مقابله با آن با هدف تامین امنیت و منافع ملی،
طراحی امنیت ملی محور و منافع ملی بنیان در عرصه روابط و سیاست خارجی،
فرصتسازی، تهدیدزدایی و جلوگیری از افزایش تنش در حوزههای منافع حیاتی،
برقراری، تقویت و تعمیق مناسبات دوجانبه و چندجانبه در جهت تحکیم امنیت ملی، پیشبرد منافع ملی و اعتلا و ارتقای اقتدار، شأن، موقعیت و نقش کشور در منطقه و نظام بینالملل،
تعامل فعال با کشورها و نهادهای موثر در اقتصاد جهانی و بنگاههای بزرگ اقتصادی جهت توسعه، تحکیم و تثبیت مناسبات اقتصادی، جذب سرمایههای خارجی، گسترش بازارهای صادرات کالا و خدمات و افزایش قدرت رقابتی ایران،
مقابله تئوریک و دیپلماتیک با ساختار قدرتمحور جهانی و یک جانبهگرایی،
مشارکت فعال و هدفمند در تامین ثبات و امنیت بینالمللی و منطقهای و مدیریت چالشها و بحرانها برای ارتقای اعتبار جهانی، تامین منافع و امنیت ملی،
تقویت روند چندجانبهگرایی، ائتلافسازی سیاسی با کشورهای همسو و مشارکت فعال در شکلدهی هنجارها و قواعد منطقهای و جهانی براساس منافع ملی و ارزشهای اسلامی،
حمایت از حقوق فردی و جمعی ایرانیان در خارج از کشور، تقویت هویت ایرانی - اسلامی و ایجاد زمینههای لازم جهت مشارکت آنان در توسعه ملی،
ترویج فرهنگ و تمدن ایرانی در جهان، به ویژه حوزه جغرافیایی ایران بزرگ با هدف همگرایی و ارتقای هویت ایرانی،
بهرهگیری از ظرفیتهای دینی و فرهنگی جهت توسعه و تعمیق هویت اسلام راستین،
دفاع از مسلمانان و ملتهای مظلوم به ویژه مردم فلسطین بر اساس اصول قانون اساسی، عقل سیاسی و مصالح کشور و جلوگیری از نفوذ و رسوب رژیم صهیونیستی در منطقه، کشورهای اسلامی و نهادهای بینالمللی.
راهبردهای عملیاتی
راهبردهای عملیاتی برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت و میان مدت که بر اساس شرایط جهانی و موقعیت و جایگاه جمهوری اسلامی ایران طراحی شدهاند در محورهای ذیل قابلدستهبندی است:
برنامهریزی عملیاتی و هدفمند برای خنثیسازی پروژه اسلام هراسی، ایران هراسی و امنیتیسازی جهانی جمهوری اسلامی ایران:
شناسایی، تقویت و تولید فرصتها، ظرفیتها، مزیتهای نسبی و توانمندیهای کشور برای حضور فعال در عرصه منطقهای و جهانی با استفاده از ابزارهای نوین،
خنثیسازی اهرمهای آمریکا و رژیم صهیونیستی در مدیریت روابط کشورها و نهادهای چندجانبه با ایران،
تلاش در جهت خارج کردن پرونده هستهای ایران از شورای امنیت،
پیگیری عادیسازی پرونده هستهای ایران با حفظ حقوق کشور،
پیشگیری از شکلگیری مجدد اجماع و اتخاذ تصمیمات بینالمللی علیه کشور به ویژه در حوزه حقوق بشر،
گسترش شبکههای همکاری دو جانبه و چندجانبه سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی درون و فرامنطقهای،
اعتمادسازی با همسایگان و تعیین تکلیف موضوعات اولویت دار با همسایگان بر مبنای اصول شناخته شده حقوقی و با هدف حفظ تمامیت ارضی و منافع کشور؛
حل و فصل تدریجی و هوشمندانه موضوع هستهای با حفظ حقوق و دستاوردهای علمی کشور:
اجماعسازی داخلی بر اساس فهم مشترک، شفافسازی شرایط و توقعات، تعیین شفاف اهداف، توافق بر دستاوردهای ممکن، توافق بر هزینههای قابلقبول، توافق در مورد زمانبندی واقعبینانه،
تغییر فضای امنیتی جهانی، شکستن هماهنگی قدرتهای بزرگ و خنثیسازی تلاش صهیونیستی -آمریکایی برای ایجاد اجماع بینالمللی علیه کشور،
دیپلماسی عمومی قوی، منطقی، منسجم، با برنامه و غیرواکنشی،
رفع ابهامات جهانی در مورد صلحآمیز بودن برنامه هستهای،
مذاکره جدی، هدفمند و زمان دار برای رسیدن به تفاهم بر مبنای اهداف و پایان دادن به تعیین زمان، چارچوب و محتوای مذاکره توسط طرف مقابل،
دوسویه کردن منافع و مضار ادامه روند کنونی برای همه طرفها با تدبیر و آینده نگری،
گرفتن ابتکار عمل از طرف مقابل برای ایجاد فضا با حرکتهای نمادین،
استفاده از کلیه اهرمهای سیاسی، اقتصادی و تبلیغاتی،
رفع نابرابری سطح طرفین مذاکره.
تقویت دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران:
استفاده منسجم و هدفمند از کلیه ابزارها و روشهای مکمل دیپلماسی،
ارتقای جایگاه کشور در صحنه جهانی،
خنثیسازی و تغییر جهت پروژه ایرانهراسی و اسلامستیزی،
توجه ویژه به جامعه مدنی، رسانهها، شبکهها و سازمانهای غیردولتی به ویژه در فضای مجازی؛
استفاده از دیپلماسی پارلمانی و تقویت مناسبات پارلمانی دوجانبه و چندجانبه.
مدیریت روابط با آمریکا:
مهار تشنج و جلوگیری از بروز تنشهای غیرضرور در روابط دو کشور،
شناسایی واقعبینانه اهداف، سیاستها و نگرانیهای متقابل،
تعیین اختلافات مبنایی، موضوعات قابلمدیریت و موارد قابلحل،
گرفتن ابتکار عمل از آمریکا در حوزههای مختلف روابط دوجانبه،
برنامهریزی هدفمند برای استفاده از کلیه ظرفیتهای سیاسی رسمی و غیررسمی در جهت دستیابی به اهداف،
کاستن تدریجی ظرفیتهای خصومتسازی آمریکا و تبدیل آن به تواناییهای اثباتی.
عادیسازی روابط با دیگر کشورهای غربی:
خارج کردن موضوعات غیرضروری، انحرافی و نامربوط از دستور کار روابط با اروپا،
بهرهگیری از موضوعات و نگرانیهای مشترک،
بازسازی روابط دوجانبه و چندجانبه بر اساس احترام و منافع متقابل،
حذف تدریجی موانع و بازسازی همهجانبه روابط به ویژه روابط اقتصادی.
تقویت روابط با قدرتهای جدید و نوظهور:
ارتقا و مدیریت روابط با روسیه، چین و هند در جهت منافع ملی،
دوسویه کردن و همه جانبهسازی روابط،
ارتقا و تقویت همه جانبه روابط بر اساس مصالح و منافع متقابل،
مدیریت روابط درجهت منافع ایران،
تقویت روابط با سایر قدرتهای نوظهور و در حال رشد.
بازسازی و تقویت نقش منطقهای و بینالمللی جمهوری اسلامی ایران:
مهار افراطگرایی، فرقه گرایی و اختلافات مذهبی در منطقه،
تعامل و همگرایی با کشورهای همسایه، منطقه و جهان اسلام،
ایجاد پیوندهای اقتصادی و سیاسی امنیتی پایدار دو و چندجانبه،
ایجاد نهادهای منطقهای به ویژه ترتیبات امنیت و همکاری در خلیجفارس،
ممانعت از شکلگیری تهدیدات منطقهای علیه ایران،
استفاده حداکثری از ظرفیت ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد جهت تقویت جنبش، ارتقای همکاریهای جمعی و حل بحرانهای منطقه ای،
بهرهگیری از ظرفیتهای سازمان همکاری اسلامی در جهت پرداختن به مشکلات جهان اسلام،
تقویت روابط بین منطقهای و برجستهسازی نقش ایران به عنوان رابط بین منطقهای.
اقتصاد محور کردن سیاست خارجی:
برنامهریزی هوشمندانه، انسجام تصمیمگیری و یکپارچگی عملیاتی برای ارتقای نقش مثبت سیاست خارجی در توسعه ملی،
جذب سرمایهگذاری، فنآوری و دانش خارجی و گشودن بازارهای بسته و نیمه بسته،
تبدیل تدریجی مناسبات تجاری با کشورهای توسعه یافته به همکاریهای اقتصادی بلندمدت و تعمیق هم پیوندی اقتصادی و صنعتی،
رفع محدودیتها و تسهیل و توسعه دسترسی ایران به بازارهای سرمایه، علم و فن آوریهای نوین،
اتخاذ دیپلماسی موثر انرژی با هدف ارتقای نقش مدیریتی ایران در امنیت، تولید و انتقال انرژی، افزایش فرصتهای صادرات و جذب سرمایهگذاری و فن آوری پیشرفته در این حوزه،
استفاده از ظرفیتهای ویژه ایران برای تبدیل شدن به قطب منطقهای در زمینههای گوناگون حمل ونقل، انرژی، اطلاعات.
درک واقعیات ساختاری منطقهای و جهانی و طراحی ساختار گفتمانی و اقدامی متناسب:
ایجاد ساختار متناسب با نقش استراتژیک جمهوری اسلامی،
متناسبسازی تخصیص منابع و سرمایههای مادی و انسانی در مناطق جغرافیایی و موضوعات بینالمللی با جایگاه آن در حوزه منافع ملی،
بهرهگیری حساب شده، برنامهای، هماهنگ و موثر از دیپلماسی دوجانبه، چندجانبه، عمومی، اقتصادی، فرهنگی، پارلمانی، دفاعی، امنیتی و غیررسمی در جهت نیل به اهداف توسعه و امنیت کشور.
احیای جایگاه وزارت امور خارجه در چرخه سیاستسازی، سیاستگذاری و اجرای سیاستهای مصوبه و یکپارچهسازی و انسجام برنامهای و مدیریت سیاست خارجی:
ارتقای ظرفیت ساختاری و کارکردی دستگاه سیاست خارجی، وآمادهسازی آن برای تعامل با چالشهای ویژه سیاست خارجی در شرایط موجود،
استفاده از ظرفیت، قابلیت و اعتبار بینالمللی چهرههای ملی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی،
نظام دادن به تصمیمسازی و تصمیمگیری در حوزه سیاست خارجی،
ایجاد سازوکار قانونی پیشگیری از مداخله و اظهارنظر مقامات غیرمسوول در مسائل سیاست خارجی،
استقرار نظام شایسته سالاری در جذب و استفاده از سرمایههای انسانی متعهد و حرفهای.
۴- روشها و راهکارها
اعتماد به نفس، ابتکار عمل، برنامهریزی هوشمندانه:
اتکا بر عقل جمعی و تلاش برای اجماعسازی ملی،
ابتکار عمل و پیشگیری از تحمیل شرایط داخلی، منطقهای و بینالمللی بر تصمیم گیریها،
اجتناب از تصمیمات و حرکات شتابزده،
استواری بر نظرات و تصمیمهای کارشناسی در سطح ملی،
بهکارگیری دیپلماسی فعال در عرصه جهانی.
واقع بینی:
شناخت و درک واقعبینانه شرایط جهانی و فرصتها و چالشهای کشور،
تبیین و اجماع ملی پیرامون چالشها و برنامهریزی برای برخورد با آن،
سیاستسازی و سیاستپردازی واقعیت محور.
صداقت:
صداقت با مسوولان و درستکاری و راستگویی در ارتباط با مردم،
تنظیم و تعدیل مطالبات عمومی،
بهکارگیری تمامی تواناییهای ملی در جهت افزودن بر توان سیاست خارجی.
ارسال نظر