مشتری می‌خرد؟

لیلا لطفی- آخرین روز شهریور ماه بود که هیات وزیران با واگذاری سهام شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و ایران ایرتور موافقت کرد.

با ابلاغ این مصوبه، دولت موظف است در مدت دو سال شرکت‌های هواپیمایی یادشده دولتی را آماده عرضه در بورس کند، برنامه‌ای که تحقق آن با شرایط حاکم بر شرکت‌های هواپیمایی بعید به نظر می‌رسد. نکته قابل توجه در این خصوص اینکه تاکنون به دلیل شرایط حاکم بر شرکت‌ها، وزارت راه‌وترابری نتوانسته در راستای اصلاح ساختار شرکت‌های هواپیمایی دولتی اقدام کند.

درواقع شرکت‌های یادشده تا به حال نتوانسته‌اند به دلیل دخالت دولت در سازوکار تعیین قیمت بلیت و وابستگی به یارانه بنزین پرداختی گزارشی از روند بهبود وضعیت مالی خود ارائه کنند. و این عاملی که به اعتقاد کارشناسان بازار سرمایه، می‌تواند عرضه این سهام را محقق کند. دلیل فراهم نشدن چنین شرایطی هم آزاد نبودن اقتصاد است. مهدی علیاری دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در این خصوص به دنیای اقتصاد می‌گوید: خصوصی‌سازی بدون آزادسازی اقتصاد نتیجه ندارد. باید همزمان یا حتی پیش از خصوصی‌سازی، آزادسازی اتفاق بیفتد. در این صورت شرکت‌های هواپیمایی قابلیت عرضه در بورس را خواهند داشت. در تایید گفته‌های علیاری، علی اسلامی بیدگلی کارشناس بازار سرمایه نیز بر این اعتقاد است که «شرکت‌هایی را می‌توان وارد بورس کرد که سودآوری مداوم داشته باشند.. بنابراین اگر شرکت‌ها روند سودآوری را تا زمان عرضه در بورس دنبال نکنند یا چشم‌انداز قابل قبولی برای عرضه نداشته باشند، امکان عرضه آنها در بورس غیرممکن است.

بیدگلی در تکمیل دیدگاه خود می‌افزاید: «هنگام عرضه سهام این شرکت‌ها، سهام آنها با مدل تنزیل انتظار سودهای آتی شرکت‌ها، بررسی می‌شود. در نتیجه باید نظام مالی شرکت‌های هواپیمایی اصلاح شود، پیش از این باید عواملی که باعث زیان‌دهی این شرکت‌ها می‌شود را برطرف کرد. در واقع باید بهای خدمات شرکت‌های هواپیمایی براساس ساز‌کار بازار و با نرخ تورم تعیین شود.

بهای خدمات شرکت‌های هواپیمایی و هزینه بالای تعمیر و نگهداری هواپیماهای موجود، باعث شده حاشیه سود‌دهی این شرکت‌ها حذف شود.» بیدگلی چنین نتیجه می‌گیرد: «شرکت‌های هواپیمایی باید از بنگاه غیرانتفاعی به بنگاه اقتصادی تبدیل شوند تا اصلاح ساختار مالی و اصلاح ساختار نیروی انسانی آنها اتفاق بیفتد.» جواد بستانیان نیز واگذاری سهام شرکت‌های هواپیمایی ایران ایرتور و هما را در گرو اصلاح سیاست‌های فعلی می‌داند. به اعتقاد این کارشناس بازار سرمایه، نمی‌توان با وجود تعیین قیمت بلیت از سوی دولت، یا تصمیم‌گیری در سوخت هواپیماها خصوصی‌سازی کرد. به گفته او خصوصی‌سازی با شرایط فعلی خصوصی‌سازی واقعی نیست، بلکه واگذاری سهام شرکت‌های دولتی به واحد‌های شبه‌دولتی است، یعنی از این جیب به آن جیب کردن سهام است. بستانیان می‌افزاید: «از سال ۶۸ هیچ خصوصی‌سازی واقعی صورت نگرفته است. زیرا دولت در همه امور دخالت می‌کند. در حالی که در دنیا دولت‌ها برای خصوصی‌سازی در امور مردم دخالت نمی‌کنند. این امر فقط با ابزار مالیات یا تعیین نرخ بین بانکی کنترل می‌شود. ولی در ایران دولت‌ها از هر ابزاری برای کنترل سهام شرکت‌ها و سازمان زیرمجموعه‌ای خود استفاده می‌کنند».البته این گفته‌ها را برخی نمایندگان مجلس تایید نمی‌کنند. ولی آذروش، مخبر کمیسیون عمران در این باره می‌گوید: «دولت در راستای اجرای ابلاغیه اصل ۴۴ قانون اساسی و برنامه چهارم توسعه موظف است، سهام شرکت‌های هما و ایران ایرتور را در بورس عرضه کند. این کار را هم با اصلاح ساختار نیروی انسانی می‌تواند انجام دهد.»به اعتقاد او، بحث زیان‌دهی شرکت‌های هواپیمایی غیرواقعی است و اگر قرار است قیمت خدمات آنها افزایش یابد، باید خدمات کمی و کیفی آنها نیز افزایش پیدا کند. به گفته او در‌حال‌حاضر شرکت‌های هواپیمایی خدمات ویژه‌ای ارائه نمی‌کنند، ولی اگر خصوصی‌سازی صورت بگیرد ناگزیرند برای ایجاد رقابت خدمات کمی و کیفی خود را افزایش می‌دهند. خدماتی که می‌توان بر مبنای آن افزایش قیمت خدمات هم اتفاق بیفتد.

مناطق محروم مشکلی نخواهند داشت

مدت‌ها است دولت با شعار ایجاد عدالت اجتماعی برخی از شرکت‌های هواپیمایی را مجاب کرده است در مناطق محروم پرواز کنند، مناطقی که از دید شرکت‌های هواپیمایی صرفه اقتصادی ندارد. موضوعی که با جدی شدن واگذاری سهام هما و ایران ایرتور نگرانی از باب منتفی شدن این برنامه دولت‌ها را تشدید کرده است. البته برخی منتقدان همچون بستانیان معتقدند: واگذاری واقعی صورت نمی‌گیرد تا نگران پیامدهای بعد از آن باشیم. اما علیاری می‌گوید: «اگر آزادسازی پیش از خصوصی‌سازی یا همزمان با آن اتفاق بیفتد. شرکت‌های هواپیمایی به مناطق غیر توسعه یافته یا محروم پرواز می‌کنند».

او تاکید می‌کند: مقامات استانی نیز برای فراهم شدن این شرایط باید مساعدت کنند. درواقع مسوولان دولتی باید در این مناطق فرودگاه‌ها را مورد حمایت قرار دهند. آذروش نماینده مجلس، این موضوع را از جنبه دیگری بررسی می‌کند. او می‌گوید: «دولت همواره موظف است از طرفی سلامت و ایمنی شرکت‌های هواپیمایی را تضمین کند و از طرف دیگر به مناطق محروم خدمات هوایی ارائه کند. در نتیجه جای هیچ‌گونه نگرانی نیست». او تاکید می‌کند: «سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت‌های هواپیمایی را موظف خواهد کرد در مقابل دریافت مجوز پرواز خارجی به مناطق غیر اقتصادی نیز پرواز کنند تا بدین ترتیب خدشه‌دار شدن عدالت اجتماعی از بین برود». یوسف محبی نماینده مردم لارستان نیز با اشاره به اینکه بیشتر پروازهای هما و ایران ایرتور در مسیرهای اقتصادی صورت می‌گیرد، می‌گوید: اگر این دو شرکت واگذار شود، خللی در پروازهای مناطق توسعه نیافته و محروم نمی‌افتد. در نتیجه برای حل مشکل این فرودگاه‌ها باید از راهکارهای دیگری استفاده کنیم».