سد بزرگ چین که بیش از صد‌متر بلندی آن است، عامل مهمی در تغییرات آب و هوایی در جهان خواهد بود. در ساختن این سد نه فقط جنگل‌های با ارزش و زمین‌‌های کشاورزی به زیر آب رفتند، بلکه مقدار آب عظیمی که در پشت آن جمع می‌شود خشک شدن رودخانه‌ها را در پی دارد. خشک شدن رودخانه‌ها به نوبه خود بر آب و هوا تاثیر منفی جدی بر جای می‌گذارد.

انتظاراتی که از این پروژه‌های بزرگ در ۵۰ سال گذشته می‌رفت، عملا برآورده نشده‌است.

نتایج تحقیقات «WWF»

صندوق جهانی طبیعت «WWF» که بزرگ‌ترین و با تجربه‌ترین سازمان حمایت از محیط‌زیست است، در گزارشی که در ژوییه ۲۰۰۷ انتشار داده است، ابعادی را که انتقال آب در جهان گرفته، بررسی کرده است. ۷ پروژه در جهان مورد تحقیق قرار گرفته که طولانی‌ترین آنها پروژه انتقال آب در اسپانیاست. در این پروژه آب جمع آوری شده از ۵ سد به سمت جنوب به طول ۳۰۰‌کیلومتر هدایت می‌شود. کوچک‌ترین پروژه در این تحقیق پروژه انتقال آب به طول ۱۰۰‌کیلومتر در استرالیا است. در این گزارش آمده است که در هیچ‌کدام از این پروژه‌ها بررسی جدی از نظر مفید بودن آن انجام نگرفته است و در اسپانیا به دلیل اتلافی که در انتقال وجود داشته است این انتقال آب عملا بازدهی ندارد تا جایی که مناطق گیرنده آب در خشکسالی ۲۰۰۶ مجبور شدند از ذخایر اضطراری استفاده کنند.

به‌رغم این تجربه‌های منفی هم‌چنان پروژه‌های بزرگی برای انتقال آب به طول‌ هزاران کیلومتر طراحی می‌شوند. به‌طور مثال استرالیا قرار است طرحی را به اجرا بگذارد که آب را از شمال به مناطق جنوبی کم آب انتقال دهد. پروژه‌های دیگری در چین، یونان، پرو و نقاط دیگر در دست اجرا است، بدون آنکه به عواقب آن که اتلاف آب در مسیر، نامفید بودن و تغییرات زیست‌محیطی مانند خشک شدن دریاچه‌های منبع است، توجه شود.

مدیریت صحیح آب وظیفه دولت‌ها، بخش صنایع و اقتصاد و نهادهای بین‌المللی است و سازمان‌های محیط‌زیست یاری‌دهنده و هشدار‌دهنده به این نهادها هستند.

اسراف و اتلاف آب

در گزارشی که «صندوق جهانی طبیعت» (WWF) در سال ۲۰۰۶ انتشار داد از همه کشورهای جهان می‌خواهد که در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.

در این گزارش آمده است که کشورهای ثروتمند نیز در معرض کمبود آب قرار دارند و مصرف آب در برخی از شهرها مانند سیدنی در استرالیا و بوستون در امریکا بیش از امکان جایگزینی آن است.

این نهاد از همه کشورهای ثروتمند می‌خواهد که با نوسازی شبکه‌های آبرسانی فرسوده و همچنین مقابله با آلودگی آب سرمشقی برای دیگر کشورها باشند. در این گزارش آمده است که نشت آب از لوله‌های آبرسانی، فقط در شهر لندن در روز معادل آب ۳۰۰ استخر است.

لزوم بازنگری به الگوی مصرف آب

نهادهای تحقیقی بین‌المللی و نهادهای محیط‌زیست هشدار می‌دهند که الگوی مصرفی ۵۰سال گذشته دیگر امکان تداوم ندارد و باید در الگوی فکری‌در مورد مصرف آب تجدید نظر شود.

تولید لباس و کالاهای مصرفی و حتی جواهرآلات نیازمند آب است و تقاضا برای محصولات ارزان کشاورزی به استفاده بی‌رویه از منابع آبی غیرقابل جایگزین، منجر می‌شود.

انتخاب نوع آبیاری در کشورهای در حال توسعه که بیشترین بهره‌دهی و کمترین اتلاف را داشته باشد، انتخاب نوع غلاتی که بیشترین مقاومت را داشته باشد از آن جمله هستند.

استفاده از آبیاری سنتی در بسیاری از مناطق که با الگوی ذخیره‌سازی آب باران صورت می‌گرفت، باید احیا شود.

آیا کمبود آب در آینده علت در گیری‌ها و جنگ‌ها خواهد بود؟

آیا به دلیل کمبود آب، در آینده جنگ نه بر سر نفت بلکه بر سر آب خواهد بود؟ در حالی که بسیاری این امر را نا محتمل می‌دانند، عده‌ای معتقدند که هم‌اکنون هم در بسیاری از نقاط آفریقا بر سر آب کشمکش وجود دارد. هم اکنون در بسیاری از نقاط آفریقا مانند کنیا، سومالی، نیجریه، بورکینا فاسو، مالی و چاد درگیری‌های خونینی بین کشاورزان و مهاجران بر سر آب وجود دارد.

به غیر از آن در جهان ۲۶۱ رود وجود دارد است که حداقل از میان ۲ کشور می‌گذرند و حداقل ۲ کشور باید آب آن را بین خود تقسیم کنند. نمونه دیگر رود نیل است که باید بین ۹ کشور تقسیم شود.

تاکنون بین سوریه و ترکیه و عراق بر سر رود دجله و فرات بحران‌هایی به‌وجود آمده است. دولت ترکیه با زدن سد یر روی فرات که از ترکیه می‌گذشت، کشور همسایه را دچار بحران و کم آبی کرد.

از دیگر مناطقی که باید آب رودخانه‌های مشترک را تقسیم کنند، کشورهای اردن، لبنان، اسراییل و فلسطین هستند.

آب رود گنگ و ایندو به‌طور مشترک توسط کشورهای هند، پاکستان و بنگلادش استفاده می‌شود. سازمان‌های بین‌المللی وجود دارد که به اختلافات بر سر منابع آبی و رودهای مشترک بین کشورها می‌پردازد.

گرچه کارشناسان این که جنگی با تمام ابعاد آن بر سر آب درگیرد را غیر محتمل می‌دانند، ولی امکان اختلافات منطقه‌ای در بسیاری از نقاط وجود دارد.

آب در ایران

ایران در یکی از مناطق کم آب جهان قرار دارد. به دلیل باران کم که از حد متوسط خاورمیانه نیز پایین‌تر است، از آب زیرزمینی که آب غیر قابل تجدید است، استفاده می‌شود. با توجه به رشد جمعیت که از ۱۶‌میلیون نفر در سال ۱۳۳۷ به بیش از ۷۰میلیون نفر رسیده است، انتظار می‌رود که ایران در کمتر از ۲۰ سال آینده با بحران شدید آب مواجه شود. به دلیل استفاده بی‌رویه از آب چاه‌های زیر زمینی برای کشاورزی، اکنون در برخی نقاط مرکزی برای دست یابی به آب باید تا عمق ۲۰۰ و ۲۵۰‌متری زمین چاه حفر شود.

میزان متوسط باران سالانه در جهان ۸۳۳ میلی‌متر بر‌مترمربع است. در حالی که این مقدار در برخی نقاط ایران به ۵۰ میلی‌متر می‌رسد.

دکتر حمید طراوتی از پژوهندگان محیط‌زیست در ایران می‌نویسد: «با توجه به کمبود آب در کشور لازم است در مصرف آب به‌طور جدی صرفه‌جویی شود. او راه‌های مختلف صرفه‌جویی در ایران را از جمله تجدید نظر در نوع گیاهان مورد استفاده و تغییر الگوی فضای سبز و سمت‌گیری به سمت درختان مقاوم در مقابل خشکی می‌داند. او معتقد است باید در روش‌های آبیاری تجدید نظر شود و به سمت روش‌های قطره‌ای و بارانی و تحت فشار رفت.»